Garp Ocaklarında Çözülme: İngiltere ve Fransa’nın Garp Ocaklarıyla Yaptığı Antlaşmalarda Birliği Bozucu Maddeler (17. - 19. yy.)

Yıl 2022, Sayı: 39, 251 - 275, 30.06.2022

Abdullah Erdem Taş İsa Gökgedik

https://doi.org/10.31591/istem.1137713

Cited By: 1

Öz

17. yüzyılda yaşanan idari dönüşümün ardından Garp Ocaklarının (Cezayir, Tunus, Trablusgarp) Payitaht'tan bağımsız bir politika geliştirmeleri sıradan bir hâl almıştır. Osmanlı hükümetinin Avrupa devletleriyle yaptığı muahedeler, içerisinde kendilerine yönelik maddeler olsa da Garp Ocaklarında büyük ölçüde dikkate alınmamıştır. Bu sebeple Avrupa devletleri, Osmanlı Devleti’nden onlarla ayrıca anlaşma yapma müsaadesi almıştır. Bu izin dolayısıyla 17. yüzyılın ikinci yarısından Viyana Kongresi ve Avrupa Uyum Dönemi’ne (1815) kadar devam eden süreçte özellikle İngiltere ve Fransa; Cezayir, Tunus ve Trablusgarp Eyaletleriyle çok sayıda müstakil antlaşma yapmıştır. Bu antlaşmalarda onları, Osmanlı’dan neredeyse bağımsız ve ayrı ayrı dev-letler olarak konumlandıran “royaume, kingdom” gibi hususi ifadeler kullanılmasının yanı sıra Ocakların birbiriyle dayanışmasını ve ittihadını bozan birçok madde de yer almıştır. Bu çalışmada mezkur antlaşmalar ve maddeler üzerinden İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Garp Ocaklarına yönelik parçalayıcı diplomasisi ve politik tavrına dikkat çekilmek istenmiştir. Zira Ocakların devletten bağımsızlaşması ve birbirinden ayrı siyasi ünitelere dönüşmesinin kendi iç faktörleri bulunmakla beraber harici devletlerin bunu pekiştirici siyasi ve diplomatik yönelimlerini dikkate almamak, Garp Ocaklarını tanıma noktasında yanıltıcı olabilmektedir

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Garp Ocakları, Cezayir, Tunus, Trablusgarp, İngiltere, Fransa, antlaşma.

Disintegration in the Western Odjacks: Articles Breaking the Unity in the Treaties Signed by England and France with the Western Odjacks (17th – 19th C.)

Öz

After the administrative transformation in the Western Odjacks (Algeria, Tunisia, Tripolitania) in the 17th century, it became commonplace for the Odjacks to develop a policy independent of the capital. The Ottomans’ treaties with the European states, including the articles for the Western Odjacks, were largely ignored by the North African administrations. Thus, European states received permission from the Ottoman Empire to make a separate treaty with the Wes-tern Odjacks. Due to this permission, England and France made many independent treaties with the Odjacks from the second half of the 17th century to the Congress of Vienna and the Concert of Europe (1815). In these treaties, besides the use of special expressions such as "royaume, kingdom", which positioned the Odjacks as almost independent and separate states from the Ottoman, there were also many articles that broke the solidarity and unity of the Odjacks with each other. This paper aims to draw attention to England and France’s disruptive diplomacy and political attitude toward the Ottoman Western Odjacks through the treaties mentioned above and articles. Because ignoring the political and diplomatic attitudes of external states that reinforce separation can be misleading in recognizing the Western Odjacks alongside there are internal factors for the independence of the Odjacks from the Payitaht and their transformation into separate political units.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Western Odjacks, Algeria, Tunisia, Tripolitania, England, France, treaty.

Kaynakça

• Arı, Bülent. The First Dutch Ambassador in Istanbul: Cornelis Haga and the Dutch capitulations of 1612. Ankara: Bilkent Üniversitesi, Doktora Tezi, 2003.
• Baker, Thomas. Piracy and Diplomacy in Seventeenth-Century North Africa: The Journal of Thomas Baker, English Consul in Tripoli, 1677-1685. ed. C. R. Pennell. Rutherford- New Jersey: Fairleigh Dickinson University Press, 1989.
• Beawes, Wyndham. Lex Mercatoria Rediviva: Or, The Merchant’s Directory: Being a Complete Guide to All Men in Business. Dublin, 1778.
• Bergna, Costanzo. Trablus min 1510 ilâ 1850. çev. Halife Muhammed et-Tillîsî. Bingazi: ed-Dâru’l-Cemâhiriyyetü li’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’l-İ’lân, Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 1985.
• Bostan, İdris. “Garp Ocaklarının Avrupa Ülkeleri ile Siyasi ve Ekonomik İlişkileri (1580-1624)”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 14 (1994 1988), 59-86.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Düvel-i Ecnebiyye Defterleri (A.DVNS.DVE.d.), Nu. 13, (Dubrovnik Ah-kam Defteri), s. 23, 50 (hüküm 216); Nu. 13, s. 69 (hüküm 328).
• BOA, Osmanlı Arşivi. Düvel-i Ecnebiye Kalemi (A.DVN.DVE.d.), Nu. 901, s. 6, 9.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), Nu. 67, (hüküm 218, 362).
• BOA, Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d.), 132/1054, Evâsıt-ı N sene 1137 (23-31 Mayıs 1725).
• BOA, Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun (HAT), 52024, 19.B.1252 (30 Ekim 1836).
• Bostan, İdris. Osmanlılar ve Deniz. İstanbul: Küre Yayınları, 2007.
• Bozkurt, Nebi. “Korsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/210-212. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Calafat, Guillaume. “A ‘Nest of Pirates’?: Consuls and Diplomatic Intermediaries in Algiers during the 1670s”. Studi e materiali di storia delle religioni 84/2 (2018), 529-547.
• Çetin, Atilla. “Garp Ocakları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/382-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Féraud, Charles. Havliyyâtü’l-Lîbiyye (Annales Tripolitaines). çev. Muhammed Abdülkerim el-Vâfî. Bingazi: Câmiatü Karyunus, 3. Basım, 1994.
• Foreign Office, Great Britain. British and Foreign State Papers, 1812-1814. London: James Ridgway & Sons, 1841.
• Hamilton, Alastair. “François Savary de Brèves”. Christian-Muslim Relations: A Bibliograp-hical History, Western and Southern Europe (1600-1700). ed. David Thomas - John Chesworth. 9/415-422. Leiden: Brill, 2017.
• Hauterive, M. Le Comte d’ - Cussy, M. Le Chever F. de. Recueil des traités de commerce et de navigation de la France avec les puissances etrangères: avec les puissances étrangères depuis la Paix Westphalie, en 1648. Paris: Rey et Gravier, 1836.
• Jamieson, Alan G. Lords of the Sea: A History of the Barbary Corsairs. London: Reaktion Books, 2012.
• Koch, Christophe-Guillaume. Table des traités entre la France et les puissances étrangère: depuis la paix de Westphalie jusqu’à nos jours. Basle: J. Decker, 1802.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Balta Limanına Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Lane-Poole, Stanley. The Barbary Corsairs. London: T. Fisher Unwin, 1890.
• Oral, Özgür. “Garp Ocakları’nın Avrupa Ülkeleri ile Siyasi ve Diplomatik İlişkileri: Venedik Cumhuriyeti Örneği”. Coğrafya, Tarih ve Uluslararası Hukuk Boyutlarıyla Küresel ve Bölgesel Denklemde Ege ve Doğu Akdeniz. ed. Mahmut Ak vd. 167-192. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 2021.
• Panaite, Viorel. “A Legal Opinion On Western Piracy In The Ottoman Mediterranean About The Late-Sixteenth and Early-Seventeenth Centuries”. Revue des Études Sud-Est Eu-ropéennes XLVII/1-4 (2009), 165-173.
• Panaite, Viorel. “French Commerce, North African Piracy and Ottoman Law in the Mediter-ranean (Close-Sixteenth and Early-Seventeenth Century)”. Revue Roumaine d‘Histoire 46/1-4 (2007), 69-81.
• Pond, Shepard. “The Spanish Dollar: The World’s Most Famous Silver Coin”. Bulletin of the Business Historical Society 15/1 (1941), 12-16.
• Rossi, Ettore. Libya münzü’l-Fethi’l-Arabî hattâ sene 1911. çev. Halife Muhammed et-Tillîsî. Beyrut, 1974.
• Taş, Abdullah Erdem. “Garp Ocaklarında Birliğin Bozulması: 18. Yüzyılda Cezayir-Tunus-Trablusgarp İlişkileri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9/2 (2020), 1065-1091.
• Taş, Abdullah Erdem. Osmanlı Garp Ocaklarından Trablusgarp Eyaleti: Karamanlılar Dö-nemi (1711-1835). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2016.
• “https://www.definitions.net/definition/regency”. 04 Ocak 2022