Yıldırım’ın Validesi Gülçiçek Hatun’un Vakfiyesi ve Vakıflarında Yaşanan Değişimler

Yıl 2022, Sayı: 40, 379 - 398, 31.12.2022

Saadet Maydaer

https://doi.org/10.31591/istem.1224275

Öz

Bir vakıf medeniyeti olarak tanımlanan Osmanlı Devleti’nde vakıf kurmada öncü rol oyna-yanlar arasında devletin yönetiminden sorumlu sultanlar kadar, eşlerinin ve hanedan mensubu diğer hanımların da yer aldıkları görülmektedir. Bu bağlamda Osmanlı dönemine ait bilinen en erken tarihli vakfiyenin Orhan Gazi’nin eşi Asporça Hatun’a ait olması oldukça anlamlıdır. 723/1323 yılında düzenlenen bu vakfiyeden sonra günümüze ulaşabilmiş ikinci en erken tarihli Osmanlı hanedan ailesine mensup hanım vakfiyesi ise I. Murad’ın hanımı Gülçiçek Hatun’undur. Gülçiçek Hatun 791/1389 yılına ait vakfiyesinde zaviye, türbe, evler ve mutfaktan oluşan bir yapılar topluluğunu akarlarıyla beraber vakfetmiştir. O, vakıf zevâidinin ise bu vakıflara misafir olarak gelenlere, komşulara, burada bulunan fakirlere, miskinlere, âlimlere, talebelere ve diğer hak edenlere yemek ve giyecek olarak verilmesini istemiştir.
Uzun asırlar varlığını sürdüren vakıfları zaman içinde birtakım değişikliklere uğramış, zaviyesi artık gelip geçerken uğrayan kimse bulunmadığı ifade edilerek XVI. asırda mescide çevrilmiştir. XIX. asırda ise vakıf bünyesinde bir medrese hizmet vermeye başlamıştır. Dolayısıyla vakıflar zaman içerisinde hem hizmet veren yapıları, hem de burada görev alan personeli yönüyle büyük değişiklikle-re uğramıştır.
Bu çalışmada Gülçiçek Hatun’un vakfiyesi ile vakıflarının hangi alanlarda ne tür hizmetler verdikleri ve bunların zaman sürecindeki değişimleri incelenmeye gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Gülçiçek Hatun, Yahşi Bey, Bursa, Türbe, Valide Sultan

Bayezid I’s Mother Gülçiçek Hatun’s Endowment Charter and Changes in her Foundations

Öz

It is seen that among those who played a leading role in establishing wagfs in the Ottoman Empire, which was defined as a wagf/foundation civilization, were the sultan’s wives and other dynastic women as well as sultans resposible for the administration of the state. In this context, it is quite significant that earliest known endowment charter belonging to the Ottoman period belongs to Orhan Gazi’s wife, Asporca Hatun. After this endowment, which was organized in 723/1323, the second earliest surviving Ottoman dynasty women’s endowment charter is that of Gülçiçek Hatun, the wife of Murad I. Gülçiçek Hatun stated in her endowment charter of 791/1389 that she had donated a comp-lex os structures consisting of a zawiyah, tomb, houses and kitchen. She requested that the remaining amount of the foundation’s revenues be given to those who come to these foundations as guests, neighbors, the poor who are here, the miskin, scholors, students and other deserving people as food and clthing.
Her foundations, which have been in existence for many centuries, have undergone some changes over time, and it is stated that there is no one who stopped by the zawiyah while passing by so it was converted into a mosque in the 16 th century. In the 19th century, a madrasah started to serve within the foundation. There is no data on the continued existence of her imaret/soup kitchen. Therefore, her foundation has undergone great changes over time in terms of both their serving structures and their personnel.
In this study, it will be tried to examine the Gülçiçek Hatun’s Endowment Charter the kinds of services which her foundations provided and their changes over time.

Anahtar Kelimeler

Gülçiçek Hatun, Yahşi Bey, Bursa, Tomb, Valide Sultan

Kaynakça

• Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mimari Çağının Menşe’i Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: Baha Matbaası, 1966. Beliğ, İsmail. Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân. Bursa: Hüdavendigâr Matbaası, 1287. Berki, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Ge-çen, Istılah ve Tabirler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, 1966. BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Mustafa III AE.SMST.III No. 63, Gömlek No. 4651. BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı BEO No. 1549, Gömlek No. 116105. BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı BEO No. 1900, Gömlek No. 142480. BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı BEO No. 2088, Gömlek No. 156551. BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı BEO No. 2639, Gömlek No. 197879. BOA, Osmanlı Arşivi. Babıali Evrak Odası Evrakı BEO No. 633, Gömlek No. 47413. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 202, Gömlek No. 10087. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 414, Gömlek No. 20967. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 19, Gömlek No. 941. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 203, Gömlek No. 10135. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 319, Gömlek No. 16237. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 347, Gömlek No. 17610. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 36, Gömlek No. 1790. BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf C.EV No. 414, Gömlek No. 20967. BOA, Osmanlı Arşivi. Evkaf Defterleri EV.d No. 11246. BOA, Osmanlı Arşivi. Evkaf Defterleri EV.d No. 33668. BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Evkaf İ.EV No. 47, Gömlek No. 24. BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Evkaf İ.EV No. 9, Gömlek No. 65. BOA, Osmanlı Arşivi. İrade Şura-yı Devlet İ.ŞD No. 38, Gömlek No. 1922. BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet Evrakı ŞD No. 134, Gömlek No. 24. BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet Evrakı ŞD No. 151, Gömlek No. 52. BOA, Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet Evrakı ŞD No. 158, Gömlek No. 52. BOA, Osmanlı Arşivi. Tapu Tahrir Defterleri TT.d No. 453. Bursa Şer‘iyye Sicilleri (BŞS), A 178, 102b; A 18 134b; A 20 151b; A 21 60a; A 25 239a; A 5 53a, 118a; A 7 10a, 14b, 68b; A 82 20a, 103b-104a; B 113 113a; B 117 117b-118a; B 124 84a; B 143 149a. Çıpan, Mustafa. “Beliğ, İsmail”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/415-416. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 13. Baskı, 1996. Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi (2. Kitap). haz. Zekeriya Kurşun- Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999. İnalcık, Halil. “Murad I”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/156-164. An-kara: TDV Yayınları, 2006. Kaplanoğlu, Raif. Bursa Ansiklopedisi (Yer Adları). İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, 2001. Karataş, Ali İhsan. “Bursa Suları ve Su Vakıfları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 17/ 2 (2008), 379-417. Kepecioğlu, Kamil. Bursa Kütüğü. 4 Cilt. haz. H. Algül- O. Çetin- M. Hızlı- M. Kara- M.A. Yediyıldız. İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2009. Köseoğlu, Neşet. Tarihte Bursa Mahalleleri. Bursa: Ant Basımevi, 1946. Maydaer, Saadet. Osmanlı Klasik Döneminde Bursa’da Bir Semt: Hisar. Bursa: Emin Yayınları, 2009. Öcalan, Hasan Basri- Sezai Sevim- Doğan Yavaş. Bursa Vakfiyeleri I. İstanbul: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2013. Sevim, Sezai- Hasan Basri Öcalan. Osmanlı Kuruluş Dönemi Bursa Vakfiyeleri. İs-tanbul: Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2010. Singer, Amy. Osmanlı’da Hayırseverlik Kudüs’te Bir Haseki Sultan İmareti. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004. Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. Basım, 2001. Ulusoy, Mehmed Şemseddin. Bursa Camileri ve Medreseleri –Medâr-ı Şemsî Devvâr-ı Şemsî. haz. Mustafa Kara- Betül Tarakçı- Selime Terzioğlu. Bursa: Bursa Osmangazi Bele-diyesi Yayınları, 2021. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, VGMA, d. 188/276, 2376. VGMA, d. 590/207, 181. VGMA, d. 590/266/219. VGMA, d. 608-23/383-385.