Endülüs’te Siyaset-Ekonomi İlişkisi: Ticari Hayatın Gerileme Süreci

Yıl 2023, Sayı: 41, 139 - 158, 30.06.2023

Mehmet Ali Yavuz

https://doi.org/10.31591/istem.1283546

Cited By: 1

Öz

Endülüs’ün Müslümanlar tarafından fethi bölge açısından çeşitli değişimlere sahne oldu. Bu değişimler siyasi, ekonomik ve sosyal süreçlere yansımıştır. I. Abdurrahman’dan itibaren merkezileşme çabaları, III. Abdurrahman’ın güçlü bir halifelik sistemi kurması, doğu-batı ekseninde devlete saygınlık kazandırması ekonomiyi güçlendiren etmenlerdir. Onların sulama sistemleri geliştirmeleri, marjinal faydası yüksek ürünler üretmeleri bu noktada oldukça dikkat edilmesi gereken hususlardır. Endülüs Emevilerinin tarih sahnesinden kopuşuyla ortaya çıkan siyasi otonomlar Mülûkü’t-Tavâif dönemi olarak adlandırılır. Ortaya çıkan mahalli yapıların birbirleri ile olan rekabetleri onları Hristiyan devletler ile ittifak yapmaya zorladı. Hristiyan devletlerle ittifak kuran taraf çeşitli haraçları ödemeye mahkûm oldu. Bu ittifaklara karşı kaybeden taraf ise topraklarından Hristiyanlara pay vermek zorunda kaldı. Bu dönem sonrasında Kuzey Afrika kökenli devletlerin Endülüs’ü himayesiyle yeni bir süreç ortaya çıktı. Murâbıtlar bölgeye hâkim oldu. Murâbıtların ünlü hükümdarı Yûsuf b. Taşfin’in başarılı ekonomik politikalar yürüttüğü anlaşılmaktadır. Fakat bu süreç uzun sürmedi. Kuzey Afrika’da yaşanan siyasi gerilimler Murâbıtların odağının Endülüs topraklarından kaymasına sebep oldu. Vergiler yeniden halkın sırtına yüklendi. Muvahhidler dönemi de ekonomik sahada vaatkâr bir seyir izlemedi. Hem Hristiyan reconquista hareketiyle hem de Haçlı Seferlerinin ekonomik yaptırımlarıyla bölge her anlamda zayıfladı. Reconquistanın ilerlemesiyle ele geçirilen şehirlerde tüccar ve çiftçi sınıfı sürgün edildi. Mayorka, Minorka gibi çeşitli kritik noktaların kaybedilmesiyle Akdeniz bölgesinin ticari konsensüsü değişime uğradı. Bu gerilemeler sonucunda ticaret uluslararası alandan bölgesel üretime doğru bir seyir takip etti.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Akdeniz, Endülüs, Ticaret, Siyaset.

Relationship Between Politics and Economy in Andalusia: The Course of Decline of Commercial Life

Öz

The conquest of Andalusia by the Muslims witnessed various changes in the region. These changes were reflected in political, economic and social processes. The centralisation efforts starting from Abdurrahman I, Abdurrahman III's establishment of a strong caliphate system and the state's gaining prestige in the east-west axis were the factors that strengthened the economy. Their development of irrigation systems and produce products with a high marginal utility are issues that should be considered at this point. The political autonomy that emerged with the break with the Andalusian Umayyads from the stage of history is called the Muluq al-Tawaif period. Their rivalry with the emerging local dominance forced them the continue with the Christian states. The party allied with the Christian states was sentenced to pay various tributes. The losing side against these alliances had to give a share of their lands to the Christians. After this period, a new process emerged with the protection of Andalusia by the states of North African origin. Almoravids dominated the region. The famous leader of the Almoravids, Yûsuf b. Taşfin it is understood that carried out successful economic policies. But this process did not last long. Political tensions in North Africa caused the Almoravids to shift their focus from Andalusia. Taxes are back on the backs of the people. The Almohad period did not follow a promising course in the economic field either. The region was weakened in every sense, both by the Christian reconquista movement and by the economic sanctions of the Crusades. The merchant and farmer class were exiled in the cities captured by the advance of the Reconquista. The commercial consensus of the Mediterranean region has changed with the loss of various critical points such as Majorca and Menorca. As a result of these regressions, trade followed a course from international to regional production.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Mediterranean, Al-Andalus, Commerce, Politics.

Kaynakça

• Atçeken, I smai l Hakkı. “Endu lu s Fa tihlerinden Mu sa b. Nusayr’ın Akibeti”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 12/1 (2015), 9.
• Atiya, Aziz S. Crusade Commerce and Culture. Bloomington: Indiana University Press, 1962.
• Benaboud, Mohammad. “Economic Trends in Al-Andalus During The Period of The Tā’ifah States (Fifth/Eleventh Century)”. Islamic Research Institute 30 (1991), 213-240.
• Braudel, Fernand. Tarih Üzerine Yazılar. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2020.
• Braudel, Fernand. Uygarlıkların Grameri. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge Kitabevi, 1996.
• Burke, Peter. Annales Okulu: Fransız Tarih Devrimi. çev. Mehmet Küçük. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2014.
• Clot, Andre. Müslüman İspanya 8-15. Yüzyıllar. çev. Güllü Yıldız. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Constable, Olivia Remie. “Muslim Merchants in Andalusi International Trade”. The Legacy of Muslim Spain. ed. Salma Khadra Jayyusi. Leiden: Brill, 1992.
• Constable, Olivia Remie. Trade and Traders in Muslim Spain: The commercial realignment of the Iberian peninsula 900-1500. New York: Cambridge University Press, 1994.
• Curtin, Philip D. Cross-Cultural Trade in World History. New York: Cambridge University Press, 1984.
• Dadan, Ali. “Tarihte İslam Dünyasını Hedef Alan Viking Saldırıları”. İSTEM 25 (2016), 111-124.
• Dımaşkî, Ca’fer b. Ali ed-. el-İşâre ilâ mehâsini’t-ticâre. Beyrut: Dâru Sadır, 1999.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. İdrîs eş-Şerîf es-Sebtî es-Sıkıllî el-, İdrisî. Nüzhetü’l- müştâk fî ihtirâki’l-afâk. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2002.
• Ebü’l-Fidâ, Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî. Takvîmü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
• Goff, Jacques Le. Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı ? İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Goitein, S. D. A Mediterranean Society. Los Angales: California University Press, 1983.
• Gökalp, Hüseyin. Sosyo-Kültürel ve Dini Açılardan Moriskoların Tarihi. YL. Tezi Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2010.
• Güçlüay, Sezgin. “Avrupa ile Türk-İslâm Dünyası Arasında Hayat Damarı olan Ticaret Yolları ( IX-XIV. Yüzyıllar)”. Tarih ve Medeniyetler Dergisi 3 (ts.), 1429-1436.
• Hacci, Abdurrahman Ali. Endülüs Tarihi İslami Fetihten Gırnata’nın Düşüşüne Kadar (711-1492). çev. Kadir Kinar. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2017.
• Himyerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Abdilmün‘im es-Sanhâcî. Ravzü’l-mi’târ fî haberi’l-aktâr. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1975.
• Hitti, Philip K. Siyasal ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• İbn Battûta, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b Abdullah. Tuhfetü’n-nüzzâr fi garâ’ibi’l-emsâr ve acâ’ibi’l-esfâr. Beyrut: Dâru Hayâi’l-Ulûm, 1987.
• İbn Ebî Zer el-Fâsî, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdillâh b. Ahmed b. Ömer. Enîsü’l-mutrib bi ravdi’l-kırtas fî ahbâri mulûkü’l-Mağrib târihu medinetü Fâs. Rabat: Mektebetu’l-Mansur, 1972.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Havkal el-Bağdadî. Sûretü’l-arz. Beyrut: Dâru Mektebeti’l- Hayât, 1996.
• İbn Hurdâzbih, Ebü’l-Kâsım Ubeydullah b. Abdullah. el-Mesâlik ve’l-memâlik. Leiden: E.J. Brill, 1889.
• İbn Sa’îd el Mağribî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Mûsâ b. Muhammed b. Abdilmelik. el-Muğrib fi hule’l-Mağrib. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1978.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Kuzâî. el-Hulletü’s-siyerâ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1985.
• İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullāh b. Muhammed b. Yûsuf el-Kurtubî el-Ezdî. Târihü’l-ulemâ ve’r-ruvât li’l-ilm bi’l-Endelüs. Tunus: Dâru’l Garbi’l-İslamî, 2008.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-Fârisî. Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik. Leiden: Brill, 1967.
• Kennedy, Hugh. Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. New York: Routledge, 2014.
• Kurt, Andrew. Late Antique and Early Medieval Iberia: Minting, State, and Economy in the Visigothic Kingdom. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2020.
• Lapidus, Ira M. İslam Toplumları Tarihi Cilt: 1 Hazreti Muhammed’den 19. Yüzyıla. çev. Yasin Aktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 1., 2002.
• Lewis, Archibald R. - Runyan, Timothy J. Europan Naval and Maritime History 300-1500. Bloomington: Indiana University Press, 1990.
• Lewis, Bernard. Çatışan Kültürler. çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Profil Kitap, 2021.
• Lynn Hunt. Küresel Çağda Tarih Yazmak. çev. Erdem Kayserilioğlu. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b Ahmed. Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlîm. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1992.
• Makkarî, Ebü’l Abbas Şehâbeddîn Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisânniddîn İbni’l-Hatîb. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1968.
• Merraküşi, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülvâhid. el-Mu’cib fî telhîsi ahbâri’l-Mağrib. Kahire: Matbûatu’s- Sekâfeti bi’l Kahire, 1949.
• O’Callaghan, Joseph F. A History of Medieval Spain. Ithaca: Cornell University Press, 1983.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs. Ankara: İsam Yayınları, 2020.
• Özdemir, Mehmet. “Muvahhidler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: TDV Yay., 2020.
• Özdemir, Mehmet. “Mülûkü’t-tavâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/552-555. Ankara: TDV Yay., 2020.
• Pirenne, Henri. Ortaçağ Kentleri. çev. Şadan Karadeniz. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Sanjuan, Alejandro Garcia. “Denying The Islamic Conquest of Iberia: A Historiographical Fraud”. Journal of Medieval Iberian Studies.
• Şeyban, Lütfi. Reconquista: Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Tosh, John. Tarihin Peşinde. çev. Arıkan, Özden. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 6. Basım, 2013.
• Vaughan, Lindsey Marie. “Convivencia: Christians, Jews and Muslims in Medieval Spain”. Tennessee Research and Creative Exchange.
• Vives, Jaime Vicens. An Economic History of Spain. New Jersey: Princeton University Press, 1969.
• Watt, Montgomery. The Influence of Islam on Medieval Europe. Edinburgh: Edinburgh University Press, ts.
• Watt, Montgomery - Cachia, Pierre. A History of Islamic Spain. New York: Routledge, 2017.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdurrahman III”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay., 1988.
• Yiğit, İsmail. “Murâbıtlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 31. TDV Yay., 2020.