A Zihgir Found in the Gevale Castle of Konya: Its Status in Turkish Art and Archery

Yıl 2023, Sayı: 42, 85 - 122, 31.12.2023

Erkan Aygör , Zekeriya Şimşir

https://doi.org/10.31591/istem.1353205

Öz

Zihgir is worn on the thumb in archery in order to prevent injuries and provide protection. To our knowledge, zihgir has generally been produced throughout history from durable materials such as bone, horn, and metal. The main purpose of the study was to investigate the reason for producing zihgir ring from a fragile material such as pearl. The study is also important in that a zihgir made from pearl found in Gevale Castle has not been encountered before. According to our reviews and the recent data, it is seen that zihgir has been used by women, men, and children. However, considering the zihgirs belonging to the Ottoman sultans displayed in museums and the size of the thumbs of men who engage in traditional archery sport today, it was aimed to prove in the study that Gevale pearl Zihgir could belong to a male. Another issue is related to when zihgir appeared for the first time and started to be used. While investigating the first appearance of zihgir, due to insufficient samples of zihgir, it was tried to obtain some data based on works of art depicting archery and mounted archery. For this purpose, the thumb pull during holding bow and shooting arrow in Turks was investigated. Zihgir has also been used for jewelry purposes as a type of ring. In the context of Konya Gevale example, the materials used in zihgirs, the purpose of their production, and types of zihgir were analyzed. In addition, the place of zihgir in relation to mounted archery in the Turkish culture, its examples in works of art, and its forms on miniatures, tiles, coins, and metal handcraft were evaluated. In this article, an in-depth analysis was performed on the pearl zihgir found in the archeological excavations held in Konya Gevale Castle, its purpose of production, who it was used by, and its period.

Anahtar Kelimeler

Medieval archeology, Zihgir, Ring, Archery, Horse Archery

Konya Gevale Kalesinde Bulunan Bir Zihgir; Türk Sanatında ve Okçuluğunda Yeri

Öz

Zihgir genellikle okçulukta başparmağa takılan bir yüzük olup, yaralanmaları önlemek ve koruma sağlamak için kullanılmıştır. Günümüz bilgilerine göre zihgir genellikle dayanıklı malzemelerden kemik, boynuz, metal gibi tarih boyunca imal edile gelmiştir. Çalışmanın esas amacını, sedef gibi kırılgan bir malzemeden zihgir yüzüğünün imal edilmesindeki nedenin araştırılması oluşturmaktadır. Gevale Kalesinde bulunan sedef bir zihgir ile daha önce karşılaşılmaması da çalışmayı önemli bir konuma taşımaktadır. Araştırmalarımızda ve son verilerde zighirin kadın, erkek ve çocuklarda kullanıldığı görülmektedir. Ancak müzelerdeki Osmanlı dönemi padişah zihgirleri ve günümüzde geleneksel okçuluk sporu yapan erkeklerin başparmak ölçüleri dikkate alındığında; araştırma ile Gevale Sedef Zihgirinin bir erkeğe ait olabileceği ispat edilmeye çalışılmıştır. Diğer bir sorun zihgirin ilk ne zaman ortaya çıktığı, kullanılmaya başlandığıyla ilgilidir. Zihgirin ilk ortaya çıkışı ele alınırken, örneklerinin yetersizliğinden dolayı, okçuluk ve atlı okçuluğun görüldüğü sanat eserlerinden yola çıkılarak birtakım veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Bunun için Türklerde yay tutuş ve ok atışı esnasındaki başparmak çekişi üzerinde durulmuştur. Aynı zamanda zihgir bir takı olarak da yüzük çeşidi şeklinde kullanılmıştır. Zihgirlerde kullanılan malzeme, ne amaçla yapıldıkları ve çeşitleri irdelenmiştir. Türk kültüründeki atlı okçuluğa bağlı olarak yeri, sanat eserlerindeki örnekleri minyatürler, çini, sikke ve metal küçük el sanatlarındaki formları değerlendirilmiştir. Makalede Konya Gevale Kalesi Arkeolojik kazılarında ortaya çıkartılan; sedef zihgirin yapılış amacı, kimin tarafından kullanıldığı, dönemi üzerine ayrıntılı bir irdeleme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ Arkeolojisi, Zihgir, Yüzük, Okçuluk, Atlı Okçuluk

Kaynakça

• Acar, Şinasi. Osmanlıda Sportif Atıcılık Nişan Taşları. İstanbul: YEM Yayın, 2013.
• And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Aygör, Erkan. “ Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Ok Uçlarının Değerlendirilmesi”, MARSOP 11/ 16 (Nisan 2017), 7-24.
• Aygör, Erkan. “Konya Gevale Kalesi 2016 Yılı Kazısında Bulunan Ok Uçları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 62 (Mayıs 2018), 283-306.
• Aygör, Erkan- Acar Musa. “Konya Gevale Kalesi 2019 Yılı Kazısında Bulunan Bir Çocuk Zihgiri Ve Karşılaştırmalı Araştırması”, Sanat Tarihi Dergisi 31/2 (Ekim 2022), 1235-1251.
• Bingöl, Orhan. Arkeolojik Mimaride Resim (İ.Ö. 30,000-500). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2015.
• Bivar., A. D. H. “Cavalry Equipment and Tactics on the Euphrates Frontier”, Dumbarton Oaks Papers, 26, (1972) 271-291.
• Canby, Vorys, Jeanny. “Hittite Art”, The Biblical Archaeologist, 52/2-3, Reflections of a Late Bronze Age, The Hittites (Jun. - Sep., 1989), 109-129
• Cenkman, Emin. Osmanlı Sarayı Ve Kıyafetleri. İstanbul: Türkiye Yayınevi,1948.
• Çaycı, Ahmet. Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen Ve Burç Tasvirleri. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2002.
• Çaycı, Ahmet- Şimşir, Zekeriya. “Konya Filobad Sarayı Bulundu”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 4 (Aralık 2019), 303-310.
• Çaycı, Ahmet- Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi 2017 Yılı Kazı Çalışmaları”, 40. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, (Çanakkale, 7-11 Mayıs 2018), C.I, Ankara, 2019, 49-62.
• Çerezçi Oktay Özlem Jale. “Göktürk Devri Ok Uçları”, MASROP, 11/ 16 (Nisan 2017), 25-44.
• Çoruhlu, Yaşar. Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayın, 2011.
• Diyarbekirli, Nejat. Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1972.
• Doğan Hasol. “Sedef”, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: YEM Yayın, 1998, 399.
• Esin, Emel. “Alp Şahsiyetinin Türk Sanatında Görünüşü”, Türk Kültürü, XXXIV (1965) 769-772.
• Esin, Emel. Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayın Evi, 2004.
• Göksu, Erkan. Okla Yükselen Millet Türklerde Ok ve Okçuluk. İstanbul: Okçular Vakfı, 2018
• Kahraman, Atıf. Osmanlı Devleti'nde Spor. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995
• Karpowicz. Adam. Osmanlı Türk Yayları İmali ve Tasarım. çev. M. Yılmaz Akbulut, İstanbul: Okçular Vakfı, 2018.
• Keegan, John. Savaş Sanatı Tarihi. çev. Füsun Dokuer, İstanbul: Say Yayınları, 1995.
• Konak, Ruhi. “Osmanlı Minyatür Sanatında Padişah Portreciliğinin İlk Örnekleri Ve Geleneğe Katkıları” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/5 (Spring 2013), 425-439.
• Kuşoğlu, Zeki, Mehmet. Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2006.
• Küçükaşçı Sabri Mustafa.“Yüzük”, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44/ 55-58 Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Küpeli Özer. “IV. Murad'ın Torunu Fatma Hanım Sultan'ın Muhallefatı”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi II/2 ( Aralık 2016), 163-175.
• Lobell, Jarrett A., and Powell, Eric, A. “ The Story of the Horse”, Archaeology 68/4 (July/August 2015), 28-33
• Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıları, 2005
• Martinov, A., İ. Altay Kaya Resimleri Biçiktu-Boom. çev. Z. Bağlan Özer, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2013
• Mcmahon, Gregory. “The History of The Hittites”,Across the Anatolian Plateau: Readings in the Archaeology of Ancient Turkey, 62/453 (AASOR 57 2000, 2002), 59-75
• Oruç, Züriye. “Selçuklularda Bir Hâkimiyet Alâmeti Olan Mühür-Yüzük Ve Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research 10/54 (2017), 340-349.
• Ölmez Nurhan Filiz- Özdamar Halit. “ Bir Yüzüğün Öyküsü: Zihgir”, İdil 6 /33 (2017), 1555-1579.
• Öney, Gönül.”İran Selçukluları İle Mukayeseli Olarark Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri”, Anadolu(Anatolia) XI (1969), 121-138.
• Öney, Gönül-Çobanlı, Zehra. Anadolu’da Türk Devri Çini Ve Seramik. İstanbul: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayını, 2007.
• Özdemir Hasan Hüseyin- Şimsir Zekeriya. “ Gevale Kalesinde Ortaya Çıkartılan Seramiklerde Kap Formları”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 5 (2020), 59-77.
• Sızdıkov, Bağdualet. Kazakistan ve Çevresindeki İskit ve Sarmat Silahları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Süslü, Özden. Tasvirlerine Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2007.
• Şen, Ahmet. “Konya Gevale Kalesi Kazılarında Bulunan Taş Gülleler (2013-2016)”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 4 (Aralık 2019), 189-224.
• Şükün, Ziya. “Zihgir” Farsça-türkçe lûgat: Gencinei Güftar; Ferhengi Ziya, İstanbul: Mili Eğitim Basımevi, 1964.
• Tietze Andreas and Lazard Gilbert, (1967), “Persian Loanwords in Anatolian Turkish”, Oriens 20 (1967), 125-168.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1958.
• Uykur, Ramazan. Madenden Yansıyan Tarih Artuklu Sikkeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2017.
• Ünal, Hüseyin, Rahmi. Beçin Kazılarının 15 Yılı (1995-2009). Muğla: Muğla Büyükşehir Belediyesi, 2018.
• Ünsal, Yücel. Türk Okçuluğu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1999.
• Yamauchi, Edwin. “Invading Hordes from the Russian Steppes”, The Biblical Archaeologist 46/ 2 (Spring, 1983), 90-99.
• Yavuz Kemal-Canatar Mehmet. Mustafa Kani Bey Okçuluk Kitabı 1836. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti& Okçuluk Enstitüsü, 2010.
• Yavuzyılmaz, Ahmet.” Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyum Bildirileri 1 (02-05 Kasım 2016), 49-62.