Abandonment as a Sufi Concept in the Poems of Mamluk Sultan Kansu Gavri

Yıl 2023, Sayı: 42, 39 - 64, 31.12.2023

Olcay Kocatürk

https://doi.org/10.31591/istem.1376391

Öz

In addition to being one of the greatest political powers in the world in their time, the Mamluks also represent one of the brightest ages of Turkish history in terms of scientific and artistic activities. Of course, the interest and support shown by the Mamluk administrators to scholars and craftsmen were effective in this, as was the fact that the destruction and chaos experienced in other centers of Islamic civilization turned the Mamluk lands into a shelter. Among the Mamluk sultans, some of whom also dealt with poetry, one of the most notable figures in historical and literary terms is undoubtedly Kansu Gavrî. This Mamluk ruler, who is remembered for the war he lost to Yavuz Sultan Selim and identified with the collapse of his state, is also a poet who wrote poems in three different languages. The poems written in Turkish by Kansu Gavrî, whose life was spent in the second half of the 15th century and the beginning of the 16th century, reflect the linguistic features of Anatolian Turkish in the same period. The intense presence of Sufi subjects and concepts in Gavrî's poems attracts attention. In this study, the poems of Sultan Gavrî are examined on the axis of the concept of abandonment, which has always had a fundamental place and function in the birth of Sufism as an understanding and attitude, in its experience as a morality, and even in its application as a system since the periods when it was institutionalized, and one of the sources that reflects the inner world of the sultan poets in an original way. Through these poems, it is aimed to evaluate some details about the feelings and approaches of a defeated sultan, who lost the most important war of his life, regarding the world, the afterlife, existence and self.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Mamluks, Kansu Gavrî, Sufism, Abandonment

Memlûk Sultanı Kansu Gavrî’nin Şiirlerinde Tasavvufi Bir Kavram Olarak ‘Terk’

Öz

Memlûkler kendi döneminde dünyanın en büyük siyasi güçlerinden biri olmanın yanı sıra, ilim ve sanat faaliyetleri bakımından da Türk tarihinin en parlak çağlarından birini temsil etmektedir. Elbette bunda İslâm medeniyetinin diğer merkezlerinde yaşanan yıkım ve karmaşanın Memlûk topraklarını bir sığınak hâline getirmiş olması kadar, Memlûk idarecilerinin âlim ve sanatkârlara gösterdikleri ilgi ve verdikleri destek de etkili olmuştur. Bazıları bizzat şiirle de uğraşan Memlûk sultanları içinde tarihî ve edebî açıdan en dikkate değer simalardan biri şüphesiz Kansu Gavrî’dir. Yavuz Sultan Selim’e karşı kaybettiği savaşla hatırlanan ve devletinin yıkılışıyla özdeşleşen bu Memlûk hükümdarı, aynı zamanda üç ayrı dilde divan tertip edecek kadar şiirleri olan bir şairdir. Hayatı 15. Yüzyıl’ın ikinci yarısıyla 16. Yüzyıl’ın başında geçen Kansu Gavrî’nin Türk dilinde yazdığı şiirler, aynı dönemdeki Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini yansıtmaktadır. Gavrî’nin şiirlerinde tasavvufi konu ve kavramların yoğun varlığı dikkat çeker. Bu çalışmada, tasavvufun bir anlayış ve tutum olarak doğuşu ile bir ahlâk olarak yaşanmasında, hattâ kurumlaştığı dönemlerden itibaren bir sistem olarak uygulanmasında her zaman temel bir yeri ve işlevi olan “terk” kavramı etrafında Sultan Gavrî’inin şiirlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Sultan şairlerin iç dünyasını özgün biçimde yansıtması dolayısıyla şiirler ekseninde, hayatının en önemli savaşını kaybetmiş mağlup bir sultanın dünya, ahiret, varlık ve benlik konularındaki duygu ve yaklaşımlarına dair bazı ayrıntıların değerlendirilmesine çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, Memlûkler, Kansu Gavrî, Tasavvuf, Terk

Kaynakça

• Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Bilgin, A. Azmi – Hacıeminoğlu, Necmettin. “Kıpçak Türkçesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/421-423. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Bodrogligeti, Andras. “Eski Kıpçakça Sahasındaki Çalışmalar”. TDK Belleten 40/1992 (1995), 175-192.
• Çelik, İsa. “Türk Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 16-40 (2010), 119-146.
• Çetin, Altan. Türk Tarihinde Memlûk Asırları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Eckmann, Janos. “Memlûk-Kıpçak Edebiyatı”. çev. Günay Karaağaç. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 30-31/1982-1983 (1986), 85-89.
• Eckmann, Janos. “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 12-1964 (1965), 35-41.
• Emecen, Feridun. “Mercidâbık Muharebesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/174-176. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Es-Seyyid, Seyyid Muhammed. “Kansu Gavri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/314-316. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Fleischer, Cornell. Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı. çev. Ayla Ortaç. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• İbn İyâs. Memlûk Devleti’nin Son Yılları/Sultan Gavrî ve Osmanlılar. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2021.
• İsen, Mustafa – Bilkan, Ali Fuat. Sultan Şairler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Kars, Rümeysa. Yavuz Sultan Selim’in Gavrî ile Eylediği Cenk – Mercidabık ve Ridaniye Savaşları Üzerine Anonim Bir Selimnâme. Ankara: Gazi Kitabevi, 2021.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Âkıbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/238. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 7. Basım, 2009.
• Mengi, Mine. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 10. Basım, 2004.
• Meriç, Rıfkı Melûl. “Kansuh-ül Guri’nin Şiirleri”. Oluş 1/19 (1939), 290-291.
• Muhyî-i Gülşenî. Menâkıb-ı İbrâhim-i Gülşenî. haz. Mustafa Koç – Eyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Mütercim Âsım Efendi. Burhânı Katı. haz. Mürsel Öztürk – Derya Örs. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç – Eyüp Tanrıverdi. 5 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Onay, Ahmet Talât. Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Paçacıoğlu, Burhan. VIII.-XV. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Schimmel, Annemarie. İslamın Mistik Boyutları. İstanbul: Alfa Yayınları, 2018.
• Şerîfî. Şehnâme Çevirisi. haz. Zuhal Kültüral – Latif Beyreli. 4 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• Tansel, Selâhattin. Yavuz Sultan Selim. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2016.
• Tek, Abdürrezzak. Tasavvufun Ana Konuları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Uludağ, Süleyman. Hayata Sûfî Gözüyle Bakmak. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Yalçın, Mehmet. The Dîvân of Qânsûh al-Ghûrî. İstanbul: BAY Yayınları, 2002.
• Yavuz, Orhan. Kansu Gavrî’nin Türkçe Dîvânı. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2002.
• Yılmaz, Mehmet. Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1992.
• Yiğit, İsmail. “Aynî’yi Yetiştiren Memlukler Dönemi İlmî Hareketine Genel Bir Bakış”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1994), 27-45.
• Yiğit, İsmail. “Memlükler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/90-97. Ankara: TDV Yayınları, 2004.