Determine the Beginning of Delāil Narratives and Delāil Literature in the First Period Sirah Works

Yıl 2024, Sayı: 43, 95 - 118, 30.06.2024

Halil İbrahim Uçar , Hakan Temir

https://doi.org/10.31591/istem.1439270

Öz

Sirah writing is a field of endeavor that has been expanded in the majority of narrations in terms of content in light of the needs and problems that emerged in societies in certain periods. This expansion has paved the way for the emergence of many new genres in sirah writing. One of the sub-branches of sirah that emerged was the “Dalāʼil Literature” that prioritized and aimed at proving prophethood. Although this genre realized its systematic development in the 2nd/8th century, it is known that examples within the scope of dalāil are found in earlier sirah books; however, the exact beginning of this work has not yet been determined. Although not all of the first sirah sources have survived to the present day, some of these works, whose existence is mentioned, were compiled as a result of rāvi-centered scans. Due to these studies, which are not sufficient to reflect the whole of the original work, we have to turn to later sources. Among the extant copies, it is possible to encounter the first examples of the dalāʼil genre in Ibn Ishāq’s work. However, most of the copies written by Ibn Ishāq have not survived to the present day. Ibn Hishām, who compiled his narrations, offers a more holistic narrative on the subject of dalāʼil. Therefore, in this article, we first tried to identify the narratives in the works of both authors. However, since many examples of this genre were encountered during the research, it was necessary to limit the research to the pre-prophetic period. This interval, which includes narrations of the Irhāsāt type, is considered to be one of the beginning and basic subjects of the literature of dalāʼil. After this limitation, the narrations in question were classified chronologically and it was tried to be understood whether the work in question was for a specific purpose or whether the narrations were collected in accordance with the natural course of sirah. Therefore, the study tried to reach a final conclusion by using the principles of narration-centered data detection, analysis method, and logic.

Anahtar Kelimeler

Sirah, Dalāil, Prophethood, Ibn Ishāq, Ibn Hishām

İlk Dönem Siyer Eserlerindeki Delâil Anlatıları ve Delâil Edebiyatının Başlangıcı

Öz

Siyer yazıcılığı, belirli dönemlerde toplumların ihtiyaç ve sorunları doğrultusunda, mevcut rivayetlerin siyer yazımına eklenmesi sonucu içerik olarak genişleyen bir uğraş alanıdır. Bu genişleme, siyer yazıcılığında yeni türlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Ortaya çıkan siyer alt dallarından biri, nübüvvetin ispatını önceleyen ve amaçlayan “Delâil Edebiyatı” olmuştur. Bu tür, sistematik gelişimini 2/8. asrın ikinci yarısında gerçekleştirmiş olsa da delâil kapsamına giren örneklerin daha önceki siyer kitaplarında yer aldığı bilinmektedir; ancak bu türün tam olarak başlangıcı henüz tespit edilememiştir. İlk siyer kaynaklarının tamamı günümüze ulaşmamış olmakla birlikte varlığından bahsedilen bu eserlerin bazıları râvi merkezli taramalar sonucu derlenmiştir. Asıl eserin tamamını yansıtmakta yetersiz kalan bu çalışmalar nedeniyle sonraki kaynaklara yönelmek ihtiyacı hasıl olmuştur. Günümüze ulaşan nüshalar arasında İbn İshâk’ın eserinde delâil türünün ilk örnekleriyle karşılaşmak mümkündür. Ancak İbn İshâk’ın kaleme aldığı nüshaların çoğu günümüze ulaşmamıştır. Onun rivayetlerini derleyen İbn Hişâm, delâil konusunda daha bütüncül bir anlatım sunmaktadır. Dolayısıyla bu makalede öncelikle her iki müellifin eserlerinde bulunan delâil türü anlatımlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Fakat araştırma sırasında bu türe ait çok sayıda örnekle karşılaşıldığından araştırmanın risâlet öncesi dönemle sınırlandırılması gerekmiştir. İrhâsât türü rivayetleri içeren bu aralık, delâil edebiyatının başlangıç ve temel konularından kabul edilir. Bu sınırlandırmanın ardından söz konusu rivayetler kronolojik olarak tasnif edilerek söz konusu eserin belirli bir amaç doğrultusunda mı yoksa siyerin doğal akışına uygun olarak mı toplandığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Dolayısıyla çalışmada rivayet merkezli veri tespiti, analiz yöntemi ve mantık ilkeleri kullanılarak nihai bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyer, Delâil, Nübüvvet, İbn İshâk, İbn Hişâm

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Akbaş, Hamdi. İslâm Kelâmında Delâilü’n-Nübüvve Geleneği (Hicri V. Asır). Adana: Çukurova Üniversitesi, Doktora Tezi, 2023.
• Akyürek, Yakup. Siyer Edebiyatı Endülüs. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
• Akın, Nimetullah. “Delâ’ilu’n-Nübüvvenin İşlevselliği Üzerine”. Usul İslâm Araştırmaları 8/8 (01 Aralık 2007).
• Akın, Ramazan. İbn İshâk ve İbn Hişâm’ın Sîrelerinin Muhtevâ Açısından Mukâyesesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Avcı, Casim. İslâm - Bizans İlişkileri (610-847). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Avni, İlhan. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/190-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Aycan, İrfan. “Urve b. Zübeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 183-185. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Azmi, Ahmad Sanusi. “The Development of Dalail Nubuwwa Literature: An Emblem of Interreligious Dialogue in Early Islam”.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ. Fütuhu’l-büldan. thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ - Ömer Enis et-Tabbâ. Beyrût: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/428-437. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Eser, Mithat. İbn İshâk. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Fayda, Mustafa. “Abdullah b. Ebû Bekir. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.1/95. TDV Yayınları, 1988.
• Fayda, Mustafa. “İbn Hişâm”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/71-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Fayda, Mustafa. “İbn İshâk”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 20/93-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Gardet, Louis - Anawati, Georges. İslâm Teolojisine Giriş. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Gökbel, Abdullah Rıdvan. Erken İslâmî Dönemde Hıristiyanların Kur’ân Çalışmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Hamidullah, Muhammed. Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmâm İbn Münebbih. çev. Kemal Kuşçu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2004.
• Hatipoğlu, İbrahim. “Ma‘mer b. Râşid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/552-554. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Horovitz, Josef. İslâmî Tarihçiliğin Doğuşu. çev. Ramazan Altınay - Ramazan Özmen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
• İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa Sekkā. Mısır: Şirketü’-Mektebe, 1375/1955. İbn İshâk, Muhammed bin İshâk. es-Sîre. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: Daru’l el-Fikr, 1398/1978.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Menî el-Hâşimî el-Basrî. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. çev. Adnan Demircan. thk. M. Ali Alioğlu. İstanbul: Siyer Yayınları, 2., 2015.
• İbn Şihâb ez-Zührî, Muhammed b. Müslim b. Ubeydillah. el-Meğâzi. çev. Mehmet Nur Akdoğan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İbnü’l-Esir. el-Kamil Fi’t-tarih. Beyrût: Dâru Sadır, 1979.
• İbnü’l-Ferra. Rusulü’l-müluk: ve men yasluhü’r-risâle ve’s-sefare. thk. Selâhaddin el-Müneccid. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedid, 1972.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. Şeyh İbrahim Ramazan. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 2., ts.
• İsferâyînî, Ebû’l-Muzaffer İmâdüddîn. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-Hâlikîn. thk. Kemal Yusuf el-Hut. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Kadı Abdülcabbâr. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Kadı Abdülcabbâr. Tesbîtu delâili’n-nübüvve. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Kadı Abdülcabbâr, Ebü’l-Hasen. Tesbîtu delâili’n-nübüvve. thk. Abdülkerim Osmân. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, ts. Kandemir, M. Yaşar. “Câmi’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/94. İstanbul: 1993, ts.
• Kaplan, İbrahim. “Erken Dönem Müslüman-Hıristiyan Polemik Geleneği”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 3/5 (30 Mart 2021), 155-188. https://doi.org/10.17540/hy.v3i5.87
• Karaburç, Şüheda. İnanç Bağlamında Nübüvvetin Gerekliliği. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Keating, Sandra Toenies - Takrītī, Ḥabīb ibn Khidmah. Defending the “people of truth” in the early Islamic period: the Christian apologies of Abū R̕̕āiṭah. Leiden ; Boston: Brill, 2006. https://libproxy.berkeley.edu/login?qurl=http%3A%2F%2Fsite.ebrary.com%2Flib%2Fberkeley%2FDoc%3Fid%3D10234688
• Keskin, Yusuf Ziya. “Şemâil ve Delâilü’n-Nübüvve Eserleri”. İslâm ve Yorum III: Din, Bilim ve Medeniyet (Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına) I (2019), 351-371.
• Kırış, Şemsettin. Beyhakî ve Delâilü’n-Nübüvvesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2009.
• Köse, Abdullah. Delâilü’n-Nübüvve Eserleri. Marmara Üniversitesi, Thesis, 1989. (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi)
• Kutluer, İlhan. “İlhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 22/93-96. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Lewis, Bernard. İslâm Dünyasında Yahudiler. çev. Bahadır Sina Şener. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 1., 1996.
• Maraz, Hüseyin. “Mucizenin Teolojik Açıdan Delil Oluşu ve İlahî Yasalarla İlişkisi”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (27 Aralık 2017), 325-350.
• Matran, Robert. İslâmın Yayılış Tarihi. çev. İsmail Kayaoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, ts.
• Matüridi, Ebû Mansur el-. Kitabü’t-Tevhid / Açıklamalı Tercüme. çev. Bekir Topaloğlu. İSAM Yayınları, 14. Basım, 2019.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Kitâbü’t-Tevdîd. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Olgaç, Mahmut. Musa b. Ukbe’nin (V. 141/758) Siyer’e İlişkin Rivayetlerinin Değerlendirilmesi: Hz. Muhammed’in nübüvvetine kadar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Olgaç, Mahmut - Arslantaş, Nuh. “Kitāb Al-Maghāzî Attributed to Mūsā b. ʽUqba”. Tarih Dergisi 67 (11 Temmuz 2018), 1-22.
• Öz, Şaban. İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2006.
• Öz, Şaban. “Mûsâ b. Ukbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-II/321-332. Ankara, 2019.
• Özçelik, Fikret. Urve b. ez-Zübeyr ve Hadîs İlmindeki Yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Özdemi̇r, Mehmet. “Siyer Yazıcılığı Üzerine”. Milel ve Nihal 4/3 (01 Haziran 2007), 129-162.
• Özkan, Halit. “Zührî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 544-549. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Râzî, Ebû Hâtim er-. Alâmu’n-nübüvve. thk. Sâvi Salah. Tahran: Encümen-i Felsefe-i İran, 1977.
• San‘ânî, Ebû Ukbe Hemmâm b. Münebbih b. Kâmil es-. es-Sahîfetü’s-sahîha. thk. Ali Hasan Ali Abdülhamid. Beyrût: Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Reddiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/516-521. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Subhânî, Ca’fer es-. Meâlimu’n-nübüvveti fî’l-Kur’âni’l-kerîm. Beyrut: Dâru’l-advâ, 1984.
• Şeşen, Ramazan. Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı. İstanbul: İsar Yayınları, 1998.
• Taberî, İbn Rabben et-. ed-Dînu ve’d-devletu fî iǩbâti nübüvveti’n-nebiyyi aleyhisselâm. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedide, 1982.
• Tanriverdi̇, Eyyüp. “Abbâsîlerin Kültürel Politikası Açısından Mehdî’nin Zındıklık Mücadelesi”. İSTEM 12 (01 Aralık 2008), 105-126.
• Temir, Hakan. Beyhakî. İstanbul: Siyer Yayınları, I., 2022.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Âsım b. Ömer b. Katâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/479. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Terzi, Mustafa Zeki. İlk Siyer-Meğazi Yazarları ve Eserleri. Samsun: Sönmez Matbaa ve Yayınevi, 1990.
• Tısdall, Clair. Müslümanların Hıristiyanlığa İtirazları. çev. Zümrüt Aysun Caba - Mehmet Akif Yılmazer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2023.
• Trei̇ger, Alexander. “Arap Hristiyanlığı: Kısa Bir Tarih”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (15 Aralık 2020), 763-786. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.769616
• Türcan, Galip. “Kelâmda Nübüvvetin İspatı -Nübüvvet Geleneği Bağlamında”. Dini Araştırmalar 9/25 (01 Haziran 2006), 217-236.
• Ulutaş, Yasin. “Mucize ile Delâilü’n-Nübüvve Kavramları ve Kaynakları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (27 Aralık 2017), 569-605.
• Uysal, Ekrem. Sistematik Yaklaşımla Kelâm Araştırmaları. İstanbul: Kelâm Yayınları, 2021.
• Ünsal, Fatıma. “Hasâis ve Delâil Edebiyatında Hz. Peygamber’e Atfedilen Hissî Mûcizlerin Kur’ân Çerçevesinde Değerlendirilmesi”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 3/1 (30 Temmuz 2020), 105-140. https://doi.org/10.5281/zenodo.3963986
• Yalçinkaya, Mustafa. “İbn Hazm’a Göre Delâilü’n-Nübüvve Bağlamında Mucizenin Konumu”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 5/1 (26 Haziran 2022), 84-99. https://doi.org/10.48120/oad.1093670
• Yargıcı, Atilla. “Kur’ân’ın Allah Kelâmı Oluşunun Mucize Olması Açısından Önemi”. Katre International Human Studies Journal 2 (06 Eylül 2016), 241-253. https://doi.org/10.31120/0.2018.21
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Delâilü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 9/115-117. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yıldırım, Büşra. Ma‘mer b. Râşid. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Yıldız, Firdevs. İbn Şihâb ez-Zührî. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Yiğit, İsmail - Beksaç, Engin. “Emevîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/87-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Yüksel, Mücahit. “Emevîler Dönemindeki İslâm Toplumuna Hıristiyanların Etkileri”. İstem 27 (22 Aralık 2016), 99-122.