İslam ve Zamanın Daimi Önemi: İnsan Varoluşundaki Rolünü ve Kültürel Perspektifleri Keşfetmek

Yıl 2024, Sayı: 43, 357 - 380, 30.06.2024

Hüseyin Gökalp Davut Baş

https://doi.org/10.31591/istem.1464271

Öz

İnsanın varoluşuyla derin ve iç içe geçmiş evrensel bir kavram olan zaman, çeşitli inanç sistemleri ve kültürlerde tefekkür ve keşif konusu olmuştur. Bununla birlikte, zamanın göreceliliği, zaman hakkında kapsamlı bir tanım yapmakta zorluklara yol açmaktadır. Her medeniyet zaman hakkında kendine özgü bir tanımlama ve kullanım biçimi geliştirmiştir. Bu makale, doğumundan önce bile insanın deneyimlerini şekillendiren zamanın, insan hayatındaki temel rolünü inceleme ve anlama arayışına vurgu yapmaktadır. İnsan yaratılışı gereği içinde bulunduğu zamanı bilmek ve tanımlamak ister. Çok eski dönemlerden beri insanlar zamanı tespit edebilmek için Allah’ın bir düzen içerisinde yarattığı gezegenleri, yıldızları ve gök cisimlerini incelemiş, onların hareketleri sonucunda çeşitli veriler elde etmiştir. Bu verilere göre zamanı, yeryüzündeki konumunu ve yönlerini tespit etmiş ve hayatını düzenlemiştir. Her toplumun kendine özgü tarihsel bir yörüngesi ve zamansal algısı vardır. Bu farklılık sebebiyle toplumlar kendi kültür, medeniyet ve algılamalarına uygun farklı zaman tanımları oluşturmuşlardır. Bu farklılık toplumların ortak bir zaman algısı oluşturması konusunda problemlere yol açmış bunun sonucunda standartlaştırılmış zaman ölçüm araçları oluşturulmuştur. İnsanlar günlük yaşamlarını kolaylaştırmak için yıl, ay, hafta, gün, saat, dakika ve saniye gibi çeşitli birimler geliştirilmiştir. Özellikle İslam, pek çok ayet ve hadise de yansıdığı üzere, zamanın değerine özel bir önem vermektedir. Tarih boyunca medeniyetler tarafından zaman birimlerinin ve takvimlerin geliştirilmesi, insanların ortak bir zamansal çerçeveye olan ihtiyacını daha da örneklendirmektedir. Bu bağlamda, Müslümanlar da kendi özel zamansal gereksinimlerini karşılamak için Hicri Takvimi kullanmışlardır. İbadet vakitlerini ve günlük işlerini Hicri Takvime göre düzenlemişlerdir. Bu makale, İslami zaman perspektifinden zamanın çok yönlü doğasına, farklı kültürel ve sosyal bağlamlardaki önemine ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zaman, İnsanın Varoluşu, İslami Zaman Perspektifleri, Zaman Ölçümü, Takvimler

Islam and the Perennial Significance of Time: Exploring its Role in Human Existence and Cultural Perspectives

Öz

Time, a universal concept deeply intertwined with human existence, has been the subject of contemplation and exploration in various belief systems and cultures. However, the relativity of time leads to difficulties in making a comprehensive definition of time. Each civilization has developed its own unique way of defining and using time. This article emphasizes the quest to examine and understand the fundamental role of time in human life, which has shaped human experience even before its birth. Human beings want to know and define the time in which they live. Since ancient times, people have analyzed the planets, stars and celestial bodies created by Allah in an orderly manner to determine the time and obtained various data as a result of their movements. According to these data, they have determined the time, its position and directions on Earth and organized their lives. Each society has its own historical trajectory and temporal perception. Due to this difference, societies have created different definitions of time in accordance with their own culture, civilization and perceptions. This difference has caused problems for societies to create a common perception of time and as a result, standardized time measurement tools have been created. People have developed various units such as year, month, week, day, hour, minute and second to facilitate their daily lives. Islam, in particular, attaches special importance to the value of time, as reflected in many verses and hadiths. The development of time units and calendars by civilizations throughout history further exemplifies the human need for a common temporal framework. In this context, Muslims have also used the Hijri calendar to fulfil their specific temporal requirements. They organized their worship times and daily affairs according to the Hijri calendar. This article sheds light on the multifaceted nature of time from an Islamic time perspective and its significance in different cultural and social contexts.

Anahtar Kelimeler

Time, Human Existence, Islamic Perspectives of Time, Time Measurement, Calendars

Kaynakça

• Agarlı, Murat. “Zaman Kavrami: Nedi r-Ne Deg i ldi r?” Karabük Türkoloji Dergisi 6/1 (2023).
• Alıcı, Mehmet. “Kadîm İran’da Din: Monoteizm’den Düalizm’e Mecusi Tanrı Anlayışı”. İslâm Araştırmaları Dergisi.
• Bakkal, Ali. “I slam Astronomi Tari hi nde I bn Ru şd”. Diyanet İlmi Dergi 48/3 (2012).
• Baş, Davut. Nı zâmeddı n En-Nîsâbûrî’nı n Şerhu Sî Fasl Adli Eserı nı n Tahkı k ve Değerlendı rı lmesı . Konya: Necmetttin Erbakan Üniversitesi, İslam Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Bīrūnī, Muhammad İbn Ahmad. The Chronology of Ancient Nations. çev. Eduard Sachau. London: William H. Allen & Co, 1879.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Çağatay, Neşet. “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978).
• Çam, Nusret. “Güneş Saati”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Çelik, Taha. “"Dehre Sövmeyiniz ... " Rivayeti Çerçevesinde Zaman Algısı”. Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu. C. 1. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl ed-. Sünen-i Dârimî. thk. Abdullah Aydınlı. İstanbul: Madve Yayınları, 1994.
• Demirci, Mustafa. “Batı Medeniyetinin Zaman Algısının İslam Medeniyetinde Uygulanabilirliği Problemi: Gündelik Zaman ve Devirler Meselesi”. Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu. C. 1. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Diehl, Ernst. "Das ʻsaeculumʼ, seine Riten und Gebete: Teil II. Die ʻsaeculaʼ der Kaiserzeit. Ritual und Gebet der Feiern der Jahre 17 v. Chr., 88 und 204 n. Chr". Rheinisches Museum für Philologie. n.s. 83 (4) 1934.
• Döner, Ertuğrul. “Bazı Kültürlerde ve Dinlerde Zaman”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2017), 227-247.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünen-i Ebu Dâvud. thk. Muhammed, Abdulaziz el- Halidi. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• Evans, James. The History & Practice of Ancient Astronomy. Oxford: Oxford University Press, 1998.
• Fehd, Tevfîk. “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/124-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hicri Takvim ve Tarihi Arka Planı”. çev. Kasım Şulul. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000).
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm Tarihine Giriş. çev. Ruhi Özcan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethü’l-bari bi-şerhi Sahihi’l-Buhari. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî - Muhibbüddin el-Hatîb. Kahire: Dârü’r-Reyyan li’t-Türas, 2. Basım, 1987.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 2 Cilt. b.y.: Dâru ʾİḥyâʾi’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İkbal, Muhammed. İslam’da Dinî Düşüncesinin Yeniden İnşâsı. çev. Rahim Acar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Karaman, Hayreddin. “Cuma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/85-89. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kaya, Seyfettin. “Ortaçağ’da Arap-İslam Dünyasında Astronomi Bilimi”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6/2 (2017), 354-373.
• Kayhan, Veli. “Son Zaman Ayari-II: ‘Nesî’ Ya Da Haram Aylara Müdahale”. Bilimname 1/28 (2015).
• Kazıcı, Ziya - Şeker, Mehmet. İslam-Türk Medeniyet Tarihi. İstanbul, 1982.
• Koçak, İnci. “Arapların Ay Takvimindeki Ay Adları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 37/1-2 (1995).
• Kutluer, İlhan. “Zaman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Lombardi, Michael A. “Why is a minute divided into 60 seconds, an hour into 60 minutes, yetthere are only 24 hours in a day?” scientificamerican. 01 Ekim 2023. https://www.scientificamerican.com/article/experts-time-division-days-hours-minutes/
• Mesûdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Hüseyin. Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu’l-Cevher. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut, ts.
• Mes’udi, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürûcü’z-zeheb ve me’âdinü’l-cevher. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticareti’l-Kübra, 4. Basım, 1964.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Bilgi ve Kutsal. İstanbul: İz Yayınları, 2013.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebü’l- Matbû‘âti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb el-Ḫorâsânî en-. es-Sunenu’l-Kubrâ. thk. Ḥasen ʿAbdulmunʿîm. 10 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Neugebauer, Otto. Astronomy of Maimonides and Its Arabic Sources. Hebrew Union College Annual, 1949.
• Ödemiş, Mehmet. “I slam Mezheplerı nde I nsan Hu rrı yetı Hakkindakı I lk Tartişmalarin Teo-Polı tı k Eleştı rı sı ”. EKEV Akademi Dergisi 88 (2021).
• Sezgin, Fuat - Neubauer, Eckhard. İslam’da Bilim ve Teknik. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2008.
• Sözlemez, M. Mahfuz. “Hz. Peygamber’ı n Bı r Gu nu U zerı ne”. İslami İlimler Dergisi 1/1 (01 Nisan 2006), 69-84.
• Srinivasan, Saradha. Mensuration in Ancient India. Delhi: Ajanta Publications, 1979.
• Şulul, Kasım. Hicri Takvim ve Siyer Kronolojisi Etütleri / Makaleler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2012.
• Şulul, Kasım. “Hicrî Takvimin Ortaya Çıkışı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/4 (2002).
• Tez, Zeki. Ortaçağ İslam Dünyasında Bilim ve Teknik. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Tezcan Aksu, Belgin. “Sekizinci Yüzyıldan Günümüze Takvimlerimiz”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi 2/1 (2018).
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. es-Sunen. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Topakkaya, Arslan. Felsefe, Din ve Kültür’de Zaman. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2013.
• Topakkaya, Arslan. “Zaman ve Takvim İlişkisi”. Uluslararası İslam Medeniyetinde Zaman Sempozyumu. C. 1. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Unat, Yavuz. al-Fargânî’nin Kitab el-Fusûl Adlı Astronomi Eseri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe (Bilim Tarihi) Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 1996.
• Unat, Yavuz. “Antik Uygarlıklar, Uranüs, Neptün ve Plüton Gezegenlerini Biliyorlar mıydı?” Bilim ve Ütopya 272 (2017).
• Unat, Yavuz. “Tarih Boyunca Türklerde Astronomi”. Ortaçağ İslam Dünyası’nda Bilim ve Teknik (Makaleler). Ankara: Lotus Yayınevi, 2008.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Vakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/488-491. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yıldız, Mehmet. “Geleceğin Korkusunu Geçmişin Hüznünü Taşımayan İnsan: İbnü’l-vakt”. Sufiyye 11 (2021).
• “Aztec Calendar | Mesoamerican, Tonalpohualli & Sun Stone | Britannica”. Erişim 28 Haziran 2024. https://www.britannica.com/topic/Aztec-calendar
• Horai. “Familiy of the Hours”. 01 Ekim 2023. https://www.theoi.com/Titan/Horai.html#:~:text=%22The%20names%20of%20the%20Horae,Orthosie%2C%20Th allo%20(Bud).
• Günün 24 Saate Taksimine Dair Kanun, Günün 24 Saate Taksimine Dair Kanun. Resmî Gazete 697 (01 Ocak 1926).
• Kur’ân Yolu, 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• “Kur’an-ı Kerı m”. Erişim 28 Aralık 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf
• “Nasa”. 03 Ekim 2023. Erişim 03 Ekim 2023. https://www.nasa.gov/
• Takvimde Tarih Mebdeinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun, Takvimde Tarih Mebdeinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. Resmî Gazete 698 (26 Aralık 1925).