Hz. Peygamber Döneminde Âmillik

Yıl 2018, Sayı: 3, 50 - 118, 31.07.2018

Şehba Yazıcı

Öz

Hz.
Peygamber devrinde başlayan âmillik, İslâm devletinde tesis edilen ilk
kurumlardandır. Bir sosyal güvenlik kurumu olan zekât ve İslâm devletinin
tahsil ettiği devlet vergilerinde çalışan memurlar ile Hz. Peygamber’in,
merkeze bağlı olarak idareyi yürütmek üzere gönderdiği valiler, âmil olarak
isimlendirilmektedir. Âmil denen görevliler, eğitim, tebliğ, yargı gibi birçok
vazifeyi bir arada yürütmüşler, ancak temel görevleri valilik veya vergi
memurluğu olmuştur. İlk defa merkezî hükümet kurulmasına teşebbüs edilen bu
dönemde vergiler, kabilelerin merkezî hükümete siyasî bağlılığını ifade eden
önemli bir semboldür. Gerek vergi işinde gerekse idarî işlerde görev alan
âmiller, merkezî devlet kurulmasında önemli bir pay sahibidir. 

Anahtar Kelimeler

Âmil, Zekât, Vali, Memur, Emir

Kaynakça

• Akyüz, Vecdi, Zekât, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006. Apak, Adem, İslâm Siyaset Geleneğinde Amr b. el-Âs, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001. Ateş, Süleyman, Kurân Ansiklopedisi, İstanbul: Kur’an Bilimleri Araştırma Vakfı, ty. Azizova, Elnure, “Zübyân”, DİA, Cilt 44. Barthold, W, İslâm Medeniyeti Tarihi, çev. M. Fuad Köprülü, Ankara: Akçağ Yayınları, 2012. Başaran, Selman, “Amr b. Hazm”, DİA, Cilt 3. Belâzurî, Ensâbu’l-Eşrâf, yy, ty, (eş-Şâmile). Belâzurî, Fütûhu’l-Büldân, çev. Mustafa Fayda, y.y: Siyer Yayınları, 2013. Bilge, Mustafa, “Uman”, DİA, Cilt 42. Çakan, İ. Lütfü “Dahhâk b. Süfyan”, DİA, Cilt 8. Çubukçu, Asri, “Osman b. Ebü’l-Âs”, DİA, Cilt 33. Dalgın, Nihat, “Zekât Hükümleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 16, 2003. Danışman, Zuhuri, Büyük İslam Tarihi, İstanbul: Bahar Yayınları, 1967. Demircan, Adnan, Kabile Topluluklarından Akide Toplumuna, İstanbul: Beyan Yayınları, 2009. Diyarbekrî, Târîhu’l-Hamîs, Beyrut: Müessesetu Şa’bân, ty. Duman, Ali, “Sadaka”, DİA, Cilt 35. Ebu Ubeyd, Kitâbü’l-Emvâl, çev. Cemaleddin Saylık, İstanbul: Düşünce Yayınları, 1981. Ebu Yusuf, Kitabü’l-Haraç, çev. Ali Özek, İstanbul: Hisar Yayınları, 1973. en-Nisâbûrî, Hâkim, el-Mustedrek alâ’s-Sahîheyn, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Beyrut, Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1990. Erdem, Sargon, Kılıç, Hulusi, “Abdullah b. Revâha”, DİA, Cilt 1. Erkal, Mehmet, “Âmil”, DİA, Cilt 3. Erkal, Mehmet, “Cizye”, DİA, Cilt 8. Erkal, Mehmet, “Öşür”, DİA, Cilt 34. Erkal, Mehmet, “Zekât”, DİA, Cilt 44. Erul, Bünyamin, Siret Tedkikleri, Ankara: Otto Yayınları, 2013. Esposito, John L, Oxford İslâm Sözlüğü, çev. Nurullah Koltaş, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013. ez-Zebîdî, Zeynü’d-dîn Ahmed, Sahîh-i Buhâri Muhtasarı ve Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, çev. Kâmil Miras, Ankara: Yedigün Matbaası, 1984. Fayda, Mustafa, “Cerîr b. Abdullah”, DİA, Cilt 7. Fayda, Mustafa, “Malik b. Nüveyre”, DİA, Cilt: 27. Hamidullah, Muhammed, el-Vesâiku’s-Siyâsiyye, çev. Vecdi Akyüz, yy, Kitabevi, ty. Hamidullah, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Mehmet Yazgan, İstanbul: Beyan Yayınları, 2012. Heyet, Bir Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak Kur’an ve Sünnette Zekât, İstanbul: İSAV Yayınları, 2008. Heyet, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul: Çağ Yayınları, 1986. Hitti, Philip, Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İFAV Yayınları, 2011. Hizmetli, Sabri, İslâm Tarihi (İlk Dönem), Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011. İbn Abdülber, el-İsti’âb Fî Marifeti’s-Sahâb, (eş-Şâmile). İbn Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Beyrut: Dâru’l Cîl, 1412 (eş-Şâmile). İbn Hazm, Cevâmiu’s-Sîre, Mısır: Dâru’l Maârif, 1900 (eş-Şâmile). İbn Hişâm, es-Sîretu’n-Nebeviyye, Beyrut: Dar el-Marefah, 2012. İbn Sa’d, Kitâbü’t-Tabakâti’l-Kebîr, çev. ed. Adnan Demircan, y.y, Siyer Yayınları, 2014. İbnü’l-Cevzî, Sıfatu’s-Safve, çev. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Kahraman Yayınları, 2006. İbnü’l-Esîr, el- Kâmil Fi’t-Tarih, çev. M. Beşir Eryarsoy, İstanbul: Bahar Yayınları, 1985. İbnü’l-Esîr, Usdu’l-Ğâbe, yy, ty (eş-Şâmile). Kallek, Cengiz, “Haraç”, DİA, Cilt 16. Kandemir, M. Yaşar, “Muaz b. Cebel”, DİA, Cilt 30. Kapar, M. Ali, “Hevâzin”, DİA, Cilt 17. Karadâvî, Yusuf, Fıkh’uz-Zekât, çev. İbrahim Sarmış, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1984. Kettâni, Abdülhay, Hz. Peygamber’in Yönetimi, çev. Ahmet Özel, İstanbul: İz Yayıncılık, 2003. Kılıç, Ünal, “Vali”, DİA, Cilt 42. Köksal, M. Asım, İslâm Tarihi, 2. Baskı, yy, Şâmil Yayınevi, ty. Köprülü, Fuat, “Âmil”, MEB İslâm Ansiklopedisi, Cilt 1. Küçükkaya, Mustafa Sabri, “Malik b. Avf”, DİA, Cilt 27. Mâverdî, el-Ahkâmü’s-Sultâniye, çev. Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1994. el-Mevsuatu’l-Fıkhiyye, Kuveyt, Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 1993. Muhammed b. Muhammed Efendi, Altıparmak İslâm Tarihi, sad. İ. Turgut Ulusoy, İstanbul: Hisar yayınları, 1984. Nizamü’l-Mülk, Siyasetname, çev. M. Taha Ayar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009. Öğüt, Salim, “Ferve b. Müseyk”, DİA Cilt 12. Önkal, Ahmet “Ebû Ubeyde b. Cerrâh”, DİA, Cilt 10. Önkal, Ahmet, “Amr b. Âs”, DİA, Cilt 3. Önkal, Ahmet, “Mustalik”, DİA, Cilt 31. Özkuyumcu, Nadir, “Asr-ı Saadette Hristiyanlarla İlişkiler”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadet’te İslâm, İstanbul, Beyan Yayınları, 1994. Said Havva, el-Esas Fi’s-Sünne, çev. Orhan Aktepe, yy, Hikmet Yayınları, ty. Serahsî, Mebsût, çev. ed. Mustafa Cevat Akşit, İstanbul: Gümüşev Yayıncılık, 2008. Serahsî, Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr, çev. İbrahim Sarmış, M. Sait Şimşek, Konya: Eğitaş Yayınları, 2001. Sıddıkî, S. A, İslam Devletinde Mali Yapı, çev. Rasim Özdören, İstanbul: Fikir Yayınları, 1968. Sıddıqui, M. Y. Mazhar, Organisation Of Government Under The Prophet, Delhi: İdarah-ı Adabiyat-i Delhi, 2009. Süheylî, Ravdu’l-Unuf, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ty. Şâtıbî, el-Muvâfakât Fî Usûli’ş-Şerî’a, çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul: İz Yayıncılık, 1993. Şulul, Kasım, İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarih-i Tâberî, çev. Mehmed Eminoğlu İstanbul, Can Kitabevi, 1982. Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarihu’t-Taberî, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1407 (eş-Şamile). Tomar, Cengiz, “Yemen”, DİA, Cilt 43. Tuğ, Salih, “İslâm’da Vergi Hukukunun Tekevvünü”, İslâm Medeniyeti, Cilt 1, S. 1, 1967. Tuğ, Salih, “Zekâtın Yeniden Merkezîleştirilmesi”, İslâm Medeniyeti, S. 28, 1973. Vâkıdî, el-Meğazi,(eş-Şamile). Watt, W. Montgomery, Muhammad at Medina, Karaçi: Oxford University, 1981. Yardım, Ali, “Adî b. Hatim et-Tâî”, DİA, Cilt 1. Zeydan, Corci, İslâm Uygarlıkları Tarihi, çev. Nejdet Gök, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013. Zuhaylî, Vehbe, “Zekât”, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, çev. Ahmet Efe, Nurettin Yıldız vd, yy, Risale Yayınları, 1992.