Hz. ÖMER DÖNEMİNDE YÖNETİM VE YÖNETİCİLERİN UYGULAMALARINDAN KESİTLER

Yıl 2018, Sayı: 4, 63 - 93, 30.12.2018

Murat Akarsu

Öz

İslam tarihinde ilk yönetici Hz.
Muhammed’in Medine’ye hicreti ile başlayan Müslümanların idari bir düzen kurma
çalışmaları adım adım uygulamalarla hayata geçmiş, Hz. Muhammed de bu idari
yapının başkanı olarak bu düzende görev alanlara
kimseler için kabiliyet ve gayretleri çerçevesinde kendisini
gerçekleştirebileceği fırsat eşitliği tanımıştı. İslam tarihinde
devletin idari teşkilatlanmasını
başlatan Hz. Ömer’in halifeliği ise devletin adalet ölçülerine bağlı olduğu,
uygulamaların hesabının verileceği bilincinde olunan bir dönemdir. Bu dönemde
Halife Ömer sıradan insanlar gibi hayatına devam etmiş, herşeyi bilen olmamış,
devlet malına emanet olarak davranmış, yönetimde akrabaya yer vermemiş ve halka
saygı gösteren yöneticilerle çalışmıştır. Onun döneminde tüm görevliler
kapılarını halka açmak zorundaydı. O yönettiği insanları korur ve onların
yararına olacak şeyleri sever, huzur ve düzenini bozan şeylerle de mücadele
ederdi. Halka hesap vermekten çekinmeyen cesur, şeffaf, icraatlarına sahip
çıkan bir yönetici olan Hz. Ömer hangi dinden olursa olsun halkın menfaatlerine
ve emeklerine saygı gösteren ve bir Gayri Müslim’in diliyle Peygamber olduğu
düşünülen bir halifeydi. Bu yapısıyla o, hayatı boyunca insanların, toplumun
gönlünü kazanmak, onları huzurlu ve mutlu kılmak için çaba göstermiş hem
Müslümanların hem de Müslüman olmayanların gönüllerini fethetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dört Halife, Halife Ömer, Devlet, Yönetim

Kaynakça

• Ahmet b. Hanbel, Ebû Abdullah, Müsned. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle.1996-2001.
• Akarsu, Murat. Kabileden Devlete Medine Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Algül, Hüseyin. İslâm Tarihi. 4 Cilt. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1991.
• Ali, Salih Ahmed. Hıtatu’l-Basra ve Mıntıkatuhâ. Bağdat: 1986.
• Atar, Fahrettin. İslâm’da Adlîye Teşkilatı Ortaya Çıkışı ve İşleyişi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• Azimli Mehmet. Dört Halife’yi Farklı Okumak -2- Hz. Ömer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Bakır, Abdulhalık, Hz. Ali Dönemi, Ankara: Mehter Yayınları, 1991.
• Bakır, Abdulhalık. “Basra”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5:108-111. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Ensâbu’l-Eşraf. Thk. Süheyl Zekkâr. 10 Cilt. Kahire: Daru'l-Fikri'l-Arab, 1996.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Futûhu’l-Buldân. Trc. Mustafa Fayda. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1987.
• Buhari, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahihi Buhârî. 8 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire Baskısından. 1979.
• Çil, Halit. Hz. Ömer’in Liderliği. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Demircan, Adnan. Râşid Halifeler. İstanbul: Beyan Yayınları, 2018.
• Dineverî Ebû Hanîfe Ahmed Dâvûd Ahbaru’t-Tıvâl. Thk. Abdülmün’im Âmir-Cemâleddîn eş-Şeyyâl. Kahire: 1960.
• Durî, A. Aziz. İlk Dönem İslam Tarihi. çev. Hayrettin Yücesoy. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1999.
• Ebû Dâvut, Süleyman b. Eş’as. Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Ubeyd, Kasım b. Sellâm. Kitâbu’l-Emvâl (İlk Dönem İslam Ekonomisi). Trc. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ebû Yusuf, Yakub. b. İbrahim. Kitâbu’l-Harac. Trc. Ali Özek. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1973.
• Fayda Mustafa. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4:33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Fayda, Mustafa. “Hz. Ömer Dönemi”. 2:63-190. Doğuşundan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları. 1986
• Hakîm, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî. 4 Cilt. el-Müstedrek Ale’s-Sahihayn. Haydarabad: 1334-1342/1916-1924.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîh. Thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. Riyad: Dâru Taybe. 1985.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1991.
• Hartman, R. “Basra” İslam Ansiklopedisi. 2:320. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
• Hasan, H. İbrahim. Siyasî, Dinî, Kültürel ve Sosyal İslâm Tarihi. Trc. İ. Yiğit, S. Gümüş. 4 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1985.
• Hatipoğlu, M. Said, “Hilafetin Kureyşliliği” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (1978), 154-155.
• Hinz, Walther. İslam’da Ölçü Sistemleri. Trc. Acar Sevim. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları. 1990.
• Hitti, Philip Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, Trc. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Hizmetli, Sabri. İslam Tarihi. Ankara: Bizim Dizgi Basımevi, 1999.
• İbn Hazm, İmam Hafız Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd el-Endelusî. Cevâmiu’s-Sîre ve Hamse-i Resâili’l-Uhrâ. Thk. İhsan Abbâs, Nasuruddîn el-Esed. Mısır: ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmet Et-Temimi. es-Sîretü’n-Nebevî ve Ahbâru’l-Hulefâ. Trc. Harun Bekiroğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İmâduddin İsmail el-Hâfız b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), Çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. et-Tebyîn fî Ensâbi Kureşiyyîn. Thk. Muhammed Nâif ed-Düleymî. Beyrut: 1988.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Uyûnu’l-Ahbâr. 4 Cilt. Mısır: Matbaatu Daru'l-Kutubi'l-Mısriyye, 1963.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, Sünen. 2 Cilt. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. Kahire: 1953.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. Kitâbu et-Tabakâti’l-Kübrâ. 10 Cilt. Thk. Ali Muhammed Ömer. Medine: Mektebetu'l-Hancî, 2001.İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Târîhu’l-Medînetü’l-Münevvere. Thk. Muhammed Şeltût, 4 Cilt. Cidde: Seyyid Habib Mahmud Ahmed Adına. 1973.
• İbnü’l-Esîr, İzzuddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fî’t-Târîh. Trc. Ahmet Ağırakça. 4 Cilt. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• İbrahim, Muhammed. es-Siyâsetü’l-Mâliye li-Osmân b. Affân. Kahire: 1986.
• Kandehlevi M. Yusuf, Hayatu’s-Sahâbe, Çev. Ali Arslan. 4 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Kettânî, Muhammed Abdülhayy, et-Terâtibu’l-İdariyye (Hz. Peygamber’in Yönetimi). trc. Ahmet Özel. 2 Cilt, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kılıç, Ünal. Peygamber ve Dört Halife Günlerinde Şehir Yönetimi ve Valilik. Konya: Yediveren Kitap, 2004.
• Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf. Kitâbu’l-Vulât ve Kitâbu’l-Kudât. ed. Rhuvon Guest. Beyrut: 1908.
• Küçükaşcı Mustafa Sabri. “Rızık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35:74-75. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. Trc. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1979.
• Maverdî. Ali b. Muhammed b. Habîb Ebi’l-Hasan. Ahkâmu’s-Sultâniyye. Trc. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayıncılık, 1976.
• Müslim, İmam Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc El-Kureşî, Sahih-i Müslim. 5 cilt. thk. Muhammed Fuad Abdülbâki. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi'l-Arab, 1972.
• Özel, Ahmet. “Hz. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30:439-441. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Özkuyumcu, Nadir. Fethinden Emevîlerin Sonuna Kadar Mısır ve Kuzey Afrika. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1993.
• Sahillioğlu, Halil. “Dinar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 352-353. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Sahillioğlu, Halil. “Dirhem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 368-371. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Sarıçam, İbrahim. Emevî-Haşimî İlişkileri (İslâm Öncesinden Abbasilere Kadar). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Söylemez, Mahfuz. Bedevilikten Hadariliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Strothmann, R. “San‘â”, İslam Ansiklopedisi. 10:180. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1986.
• Suyutî, Celâluddîn İbrahim. Târîhu’l-Hulefâ. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhâmid. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1988.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’l-Umem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 11 Cilt. Kahire ts.
• Tirmizi, Muhammed b. İsa b. Serve. Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Yunus Emre Yayınları, 1981.
• Veki’, Muhammed b. Halef. b. Hayyân. Ahbaru’l-Kudât. 3 Cilt. Beyrut: Alemu'l-Kutub, ts.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya’kûb b. Vâzıh. Târîhu’l-Ya‘kûbî. Thk. Abdu’l-Emir Mühna. 2 Cilt, Beyrut: Şirketü’l-Ulemi Li’l-Matbuât, 2010.
• Yahya b. Adem. Kitâbu’l-Harac (İlk Dönem Vergiler). trc. Osman Eskicioğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Yeniçeri, Celal. İslamda Devlet Bütçesi. İstanbul: Alperen-Melikşah Kitabevi, 1984.
• Zeytûn, Muhammed. “el-Fethu’l-İslâmî li-Şimâli İfrikiyye”. Müerrihu’l-Arab. 16/A (1981). 43-57.
• Zübeyrî, Abdullah b. Mus’ab. Kitâbu Nesebi Kureyş. Thk. E. Levi Provencal. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1982.