TRAVMANIN DOLAYLI ETKİSİ: İKİNCİL TRAVMATİK STRES ÜZERİNE BİR DERLEME

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 71 - 86, 13.09.2024

Dilara Varan , Çağatay Demirel

Öz

Travma; afet, kaza ve saldırı gibi travmatik deneyimlerin psikolojik ve fiziksel sağlığı olumsuz etkilemesidir. İkincil travma, travmatize olmuş bireylerle etkileşimde olma ve dolaylı yoldan örseleyici olaylara sürekli ve aşırı maruz kalma olarak tanımlanır. Bu çalışmada ikincil travmatik stres hakkında çevrimiçi veri tabanlarından tam metnine erişilen 33 çalışma incelenmiştir. İkincil travmatik stres ile travma ile ilişkili bozuklukların belirtilerinin aynı olduğu ve bazı kavramların ikincil travma ile sıklıkla birbiri yerine kullanıldığı bulunmuştur. İkincil travma ile ilişkili kişilik özellikleri, geçmiş travmatik yaşantılar, demografik özellikler ile mesleğin doğası gibi koruyucu faktörler ve risk faktörleri başlıca çalışma konularıdır. Sağlık çalışanları ve afetlerde yardım çalışanları gibi çoğunlukla bireylere yardım sağlayan mesleklerde ikincil travma riski yüksektir. İkincil travmanın olumsuz etkileri ruh sağlığı, insan ilişkileri ve örgütsel değişkenler ekseninde incelenmiştir. Bazı araştırmalar önlem ve müdahale çalışmalarının gerekliliğini vurgulamış ve bireylere ve kurumlara yönelik önerilere yer vermiştir.

Anahtar Kelimeler

İkincil travma, stres, travmatizasyon, risk faktörleri, koruyucu faktörler

Etik Beyan

Derleme çalışması olması nedeniyle Etik Kurul onayına gerek yoktur. Araştırma genel araştırma etik standartlarına uygun olarak yapılmıştır.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akcanbaş, M., & Keskiner, M. (2020). Travmatize olmuş mağdurları temsil eden avukatlarda ikincil travmatik stres oluşumu. İş Sağlığı ve Güvenliği Akademi Dergisi, 3(3), 162-182. https://doi.org/10.38213/ohsacademy.777212
• Altan, B. (2020). Ruh sağlığı çalışanlarında ikincil travmatik stres ile uyum bozucu şemalar, çocukluk çağı travmaları ve mesleki ve sosyodemografik değişkenlerin ilişkileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Işık Üniversitesi.
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
• Atalay, G. E. (2017). Şiddeti haber yapmak: Gazeteciler ve travma. Marmara İletişim Dergisi, 28, 21-32. doi: 10.17829/midr.20172833775
• Balcı-Çelik, S., & Altınışık, M. S. (2021). Adaptation of secondary traumatic stress scale to Turkish for social media users: Reliability and validity study. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 11(60), 1-12.
• Barleycorn, D. (2019). Awareness of secondary traumatic stress in emergency nursing. Emergency Nurse, 27(5), 1-4. doi: 10.7748/en.2019.e1957
• Bayraktar, S. (2012). Psikolojik Travma. Nobel Tıp Kitabevleri.
• Bıçakçı, A. B., & Ergüney-Okumuş, F. E. (2023). Depremin psikolojik etkileri ve yardım çalışanları. Avrasya Dosyası Dergisi, 14(1), 218-248.
• Birinci, G. G., & Erden, G. (2016). Yardım çalışanlarında üstlenilmiş travma, ikincil travmatik stres ve tükenmişliğin değerlendirilmesi. Türk Psikoloji Dergisi, 31(77), 10-26. https://www.psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443320160000m000028.pdf
• Bock, C., Heitland, I., Zimmermann, T., Winter, L., Kahl, K. G. (2020). Secondary traumatic stress, mental state, and work ability in nurses- Results of a psychological risk assessment at a university hospital. Frontiers in Psychiatry, 11, 1-7. doi: 10.3389/fpsyt.2020.00298
• Bride, B. E., Robinson, M. M., Yegidis, B., & Figley, C. R. (2004). Development and validation of the Secondary Traumatic Stress Scale. Research on Social Work Practice, 14(1), 27–35. https://doi.org/10.1177/1049731503254106
• Bridger, K. M., Binder, J. F., & Kellezi, B. (2020). Secondary traumatic stress in foster carers: Risk factors and implications for intervention. Journal of Child and Family Studies,29, 482-492.
• Briere, J. N., & Scott, C. (2014). Travma terapisinin ilkeleri (B. D. Genç, Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Büyükbodur-Çetinkaya, A. (2018). Sosyal hizmet uzmanlarında psikolojik dayanıklılık ve ikincil travmatik stresin incelenmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Can, M. (2020). Sığınmacılar/mültecilerle çalışan sivil toplum çalışanlarının psikolojik sağlamlığının ve ikincil travmatik stres düzeyinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yakındoğu Üniversitesi.
• Canfield, J. (2005). Secondary traumatization, burnout, and vicarious traumatization. Smith College Studies in Social Work, 75(2), 81-101. https://doi.org/10.1300/J497v75n02_06
• Choi, G.Y. (2016). Secondary traumatic stress and empowerment among social workers working with family violence or sexual assault survivors. Journal of Social Work, 0(0), 1-21. https://doi.org/10.1177/1468017316640194
• Choi, E. Y., Choi, S.-H., & Lee, H. (2021). Development and evaluation of a screening scale for indirect trauma caused by media exposure to social disasters. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(2), 1-17. doi: 10.3390/ijerph18020698
• Costello, E., Erkanlı A., Keeler, G., & Angold, A. (2004). Distant trauma: A prospective study of the effects of September 11th on young adults in North Carolina. Applied Developmental Science, 8(4), 211–220. https://doi.org/10.1207/s1532480xads0804_4
• Ediz, Ç., & Dinçer, A. (2024). Medya Aracılığıyla Afetlere Maruz Kalmanın Oluşturduğu Dolaylı Travma Ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 33-46. doi: 10.35341/afet.1421473
• Erdener, M. (2019). Afet alanında çalışan profesyonellerin psikolojik dayanıklılık ve ikincil travma stres düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi. Figley, C. R. (Ed.). (1995). Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat traumatized. Routledge.
• Figley, C. R. (2002). Compassion fatigue: Psychotherapists’ chronic lack of self care. Journal of Clinical Psychology, 58(11), 1433-1441.
• Gil, S., & Weinberg, M. (2015). Secondary trauma among social workers treating trauma clients: The role of coping strategies and internal resources. International Social Work, 58(4), 551–561. doi: 10.1177/0020872814564705
• Giordano, A. L., Gorritz, F. B., Kilpatrick, E. P., Scoffone, C. M., & Lundeen, L. A. (2021). Examining secondary trauma as a result of clients’ reports of discrimination. International Journal for the Advancement of Counselling, 43, 19-30. https://doi.org/10.1007/s10447-020-09411-z
• Gökçe, G., & Yılmaz, B. (2017). Afetlerde yardım çalışanları: İkincil travmatik stres ve başa çıkma. Türkiye Klinikleri Journal of Psychology- Special Topics, 2(3), 198-204.
• Gülyol, Y. (2024). Deprem kaynaklı ikincil travmatik strese genel bir bakış. Habitus Toplumbilim Dergisi, 5(5), 37-60. https://doi.org/10.62156/habitus.1412564
• Gündüz, B. (2020). Meslek elemanlarının yaşadıkları ikincil travmatik stres. İstanbul Kent Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1(1), 1-14. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1009691
• Hall, M. (2016). The effects of vicarious trauma on life satisfaction in visual language interpreters [Yayımlanmamış lisans tezi]. King’s University College. Hotchkiss, J. T., & Lesher, R. (2018). Factors predicting burnout among chaplains: Compassion satisfaction, organizational factors, and the mediators of mindful self-care and secondary traumatic stress. The Journal of Pastoral Care and Counseling, 72(2), 86-98.
• Jones, C. T., & Branco, S. F. (2020). Trauma-Informed Supervision: Clinical supervision of substance use disorder counselors. Journal of Addictions & Offender Counseling, 41(1), 2–17. https://doi. org/10.1002/jaoc.12072
• Kahil, A. (2016). Travmatik yaşantıları olan bireylere yardım davranışında bulunan profesyonel ve gönüllülerin ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Ufuk Üniversitesi.
• Kahil, A., & Palabıyıkoğlu, N. R. (2018). İkincil travmatik stres. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(1), 59-70. doi:10.18863/pgy.336495
• Kaya, B., Kiran, B., & Çakmak, S. (2020). Sosyal hizmet çalışanlarında ikincil travmatik stres ve adil dünya inancı. Cukurova Medical Journal, 45(3), 1061-1072. doi: 10.17826/cumj.711644
• Kelly, L. (2020). Burnout, compassion fatigue, and secondary trauma in nurses. Critical Care Nursing Quarterly, 43(1), 73–80. doi:10.1097/cnq.0000000000000293
• Kim, J., Chesworth, B., Franchino-Olsen, H., Macy, R. J. (2021). A scoping review of vicarious trauma interventions for service providers working with people who have experienced traumatic events. Trauma, Violence, & Abuse, 23(5), 1437-1460. https://doi.org/10.1177/1524838021991310
• Knight, K. E., Ellis, C., Miller, T., Neu, J., & Helfrich, L. (2023). Does where you work and what you do matter? Testing the role of organizational context and job type for future study of occupation-based secondary intervention development. Journal of Interpersonal Violence, 39(7-8), 1623-1648. https://doi.org/10.1177/08862605231211927
• Knight, K. E., Ellis, C., & Salois, E. M. (2022). Developing a response to secondary trauma for American Indian and rural service providers. International Journal of Rural Criminology, 6(2), 252-272. doi: 10.18061/ijrc.v6i2.8652
• Ko, H., & Memon, A. (2021). Secondary traumatization in criminal justice professions: A literature review. Psychology, Crime and Law, 29(4), 361-385. https://doi.org/10.1080/1068316X.2021.2018444
• Koller, E. C., Abel, R. A., & Milton, L. E. (2022). Caring for the caregiver: A feasibility study of an online program that addresses compassion fatigue, burnout, and secondary trauma. The Open Journal of Occupational Therapy, 10(1), 1-14. https://doi.org/10.15453/2168-6408.1847
• Kranda, T. (2019). Sosyal hizmet alanında çalışan profesyonellerin ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Kwong, K. (2018). Assessing secondary trauma, compassion satisfaction, and burnout – Implications for professional education for Asian-American social workers. International Journal of Higher Education, 7(5), 75-85. doi:10.5430/ijhe.v7n5p75
• Măirean, C. (2016). Secondary traumatic stress and posttraumatic growth: Social support as a moderator. The Social Science Journal, 53(1), 14–21. doi:10.1016/j.soscij.2015.11.007
• Mancini, M. N. (2019). Development and validation of the secondary traumatic stress scale in a sample of social media users [Unpublished doctoral dissertation]. Cleveland State University.
• Moreno-Jiménez, J. E., Blanco-Donoso L. M., Chico-Fernández M., Belda Hofheinz, S., Moreno-Jiménez, B., & Garrosa, E. (2021). The job demands and resources related to COVID-19 in predicting emotional exhaustion and secondary traumatic stress among health professionals in Spain. Frontiers in Psychology, 12(564036), 1-12. doi: 10.3389/fpsyg.2021.564036
• Moreno-Jimenez, J. E., Demerouti, E., Blanco-Donoso, L. M., Chico-Fernandez, M., Iglesias-Bouzas, M. I., & Garrosa, E. (2022). Passionate healthcare workers in demanding intensive care units: Its relationship with daily exhaustion, secondary traumatic stress, empathy, and self-compasion. Current Psychology, 42, 29387-29402.
• Ogińska-Bulik, N., Gurowiec, P. J., Michalska, P., Kędra, E. (2021). Prevalence and predictors of secondary traumatic stress symptoms in health care professionals working with trauma victims: A crosssectional study. PLoS ONE, 16(2), 1-19. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0247596
• Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z., & Michalska, P. (2020). The mediating role of cognitive trauma processing in the relationship between empathy and secondary traumatic stress symptoms among female professionals working with victims of violence. Journal of Interpersonal Violence, 37(3-4), 1- 29. doi:10.1177/0886260520976211
• Öztoprak, A., & Özen-Bekar, E. (2023). Covid-19 hastalarına bakım veren sağlık personellerinin ikincil travmatik stres düzeyinin tükenmişlik ve işten ayrılma niyetine etkisi. Izmir Democracy University Health Sciences Journal, 6(3), 397-410. doi: 10.52538/iduhes.1268331
• Öztürk, E. (2020). Travma ve dissosiyasyon: Psikotravmatoloji temel kitabı. Nobel Tıp Kitabevleri.
• Öztürk, M. O., & Uluşahin, N. A. (2008). Ruh sağlığı ve bozuklukları (13. Baskı). Nobel Tıp Kitabevleri.
• Pak, M. D., Özcan, E., & İçağasıoğlu-Çoban, A. İ. (2017). Acil servis çalışanlarının ikincil travmatik stres düzeyi ve psikolojik dayanıklılığı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52), 628-644. doi: http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2017.1923
• Palabıyıkoğlu, R., & Cesur, G. (2013). Yaşam sürecinde kriz ve krize müdahale. Ü. H. Okyayuz (Ed.), Sağlık Psikolojisi içinde (s. 41-63). Türk Psikologlar Derneği.
• Pihkala, P. (2020). The cost of bearing witness to the environmental crisis: Vicarious traumatization and dealing with secondary traumatic stress among environmental researches. Social Epistemology, 34(1), 86- 100. https://doi.org/10.1080/02691728.2019.1681560
• Pinchevski, A. (2016). Screen trauma: Visual media and post-traumatic stress disorder. Theory, Culture & Society, 33(4), 51–75. https://doi.org/10.1177/0263276415619220
• Ratrout, H. F., & Hamdan-Mansour, A. M. (2019). Secondary traumatic stress among emergency nurses: Prevalance, predictors, and consequences. International Journal of Nursing Practice, 26(1), 1-9. doi: 10.1111/ijn.12767
• Rhineberger-Dunn, G., & Mack, K. Y. (2020). Negative impact of the job: Secondary trauma among juvenile detention and juvenile probation officers. Violence and Victims, 35(1), 68-87. doi: 10.1891/0886- 6708.VV-D-18-00141
• Saakvitne, K. W. (2002). Shared trauma: The therapist's increased vulnerability. Psychoanalytic Dialogues, 12(3), 443-449. https://doi.org/10.1080/10481881209348678
• Saraçoğlu-Eroğlu, B., & Arıkan, S. (2016). Acil yardım çalışanlarında travma, tükenmişlik ve yaşam doyumu ilişkilerinde stresle başa çıkmanın moderatörlük rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 31(78), 45-57. https://www.psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443320160000m000024.pdf
• Shefali, M., & Singh, T. N. (2018). Secondary trauma and professional quality of life among primary caregivers practising in institutionalised homes. Indian Journal of Human Relations, 52(1), 78-83.
• Singer, J., Cummings, C., Moody, S. A., & Benuto, L. T. (2019). Reducing burnout, vicarious trauma, and secondary traumatic stress through investigating purpose in life in social workers. Journal of Social Work, 0(0), 1-19. doi: 10.1177/1468017319853057
• Şener, Ö. (2022). Eğlence mekanlarında çalışan konsomatrislerin maruz kaldıkları ikincil travma ve baş etme yöntemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(43), 291-306. doi: 10.46928/iticusbe.1054158
• Tansel, B., Tunç, A., & Gündoğdu, M. (2015). Çocuk şube müdürlüğünde çalışan polis memurlarının ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi. Hı̇tı̇t Ünı̇versı̇tesı̇ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 675-689. http://dx.doi.org/10.17218/husbed.87035
• Tessitore, F., Caffieri, A., Parola, A., Cozzolino, M., & Margherita, G. (2023). The role of emotion regulation as a potential mediatör between secondary traumatic stress, burnout, and compassion satisfaction
• in professionals working in the forced migration field. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 1-12. https://doi.org/10.3390/ijerph20032266.
• Varan, D. (2022). Mediator roles of resilience on the link between mindful self-care and psychological well-being [Unpublished master’s thesis]. Bahçeşehir Üniversitesi.
• Vrklevski, P. L., & Franklin, J. (2008). Vicarious trauma: The impact on solicitors of exposure to traumatic material. Traumatology, 14(1), 106-118. https://doi.org/10.1177/1534765607309961.
• Wagaman, M. A., Geiger, J. M., Shockley, C., & Segal, E. A. (2015). The role of empathy in burnout, compassion satisfaction, and secondary traumatic stress among social workers. Social Work, 60(3), 201- 209. doi:10.1093/sw/swv014
• Whitt-Woosley, A., & Sprang, G. (2023). Analysis of implementation drivers of secondary traumatic stress (STS)-informed organizational change and experiences of STS and burnout in child welfare. Child Abuse & Neglect, 141, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2023.106194
• World Health Organization. (2019). International statistical classification of diseases and related health problems (11th ed.). https://icd.who.int/
• Yanbolluoğlu, Ö. (2018). İkincil travmatik stresin meslek elemanları üzerindeki etkileri: Bir derleme çalışması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(36), 141-164. doi: 10.21550/sosbilder.428251
• Yaşar, H. K. & Doğan, T. (2024). Ruh sağlığı çalışanlarına yönelik psikoeğitim programının psikolojik sağlamlık ve ikincil travmatik stres düzeylerine etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 268-292. doi: https://doi.org/10.19171/uefad.1397871
• Yıldırım, G., Kıdak, L. B. & Yurdabakan, İ. (2018). İkincil Travmatik Stres Ölçeği: Bir uyarlama çalışması. Anatolian Journal of Psychiatry, 19(1), 45-51.
• Zaidi, S. M. I. H., Yaqoob, N., & Saeed, H. (2017). Compassion satisfaction, secondary traumatic stress and burnout among rescuers. Journal of Postgraduate Medical Institute, 31(3), 314-318.
• Zara, A., & İçöz, F. (2015). Türkiye’de ruh sağlığı alanında travma mağdurlarıyla çalışanlarda ikincil travmatik stres. Klinik Psikiyatri, 18(1), 15-23.http://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_18_1_15_23.pdf