II. KARABAĞ SAVAŞI SONRASINDA TÜRKİYE AZERBAYCAN GÜVENLİK VE SAVUNMA İLİŞKİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 27, 21.02.2025

Çağlar Özer

Öz

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılması, Azerbaycan’ın bağımsızlık sürecini başlatmış, ancak bu süreç, ülke için derin siyasi ve askeri sorunları da beraberinde getirmiştir. Ermenistan’ın Dağlık Karabağ ve çevresindeki bölgeleri işgal etmesi, Azerbaycan için ciddi bir güvenlik tehdidi oluşturmuş ve bu durum, bölgedeki dengeleri uzun yıllar boyunca olumsuz etkilemiştir. Söz konusu işgalin sona erdirilmesi ve Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünün yeniden tesis edilmesi, 2020 yılında Türkiye’nin sağladığı askeri destekle kazanılan II. Karabağ Savaşı ile mümkün olmuştur. Bu zafer, Azerbaycan’ın uluslararası alandaki pozisyonunu güçlendirirken, Türkiye ile askeri ve stratejik iş birliğinin de kritik önemini ortaya koymuştur. Bu çalışma, II. Karabağ Savaşı sonrası Türkiye ile Azerbaycan arasındaki güvenlik ve savunma ilişkilerini ele almayı amaçlamaktadır. Karabağ Zaferi, iki ülke arasındaki ilişkilerin yalnızca askeri düzeyde değil, ekonomik, kültürel ve siyasi alanlarda da güçlenmesine zemin hazırlamıştır. Şuşa Beyannamesi, tarafların müttefiklik seviyesinde bir iş birliğini benimsemelerini sağlamış, savunma sanayii, ortak tatbikatlar ve teknoloji transferi gibi alanlarda çok yönlü hükümler içermiştir. Çalışmada, savunma sanayii anlaşmaları ve ortak askeri tatbikatların iki ülkenin savunma kapasitesini artırdığı ve bölgesel güvenliği pekiştirdiği ortaya konmuştur. Türkiye ve Azerbaycan’ın bu çok boyutlu iş birliği, sadece iki ülke için değil, Güney Kafkasya’nın istikrarı ve Türk dünyasının entegrasyonu için de önem arzetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-Azerbaycan İlişkileri, Ortak Askeri Tatbikatlar, Sanayii İş Birliği, Güvenlik İş Birliği

Security and Defense Relations between Turkey and Azerbaijan after the Karabakh War II

Öz

The dissolution of the Union of Soviet Socialist Republics in 1991 initiated Azerbaijan's independence process, but this process brought with it deep political and military problems for the country. Armenia's occupation of Nagorno-Karabakh and the surrounding regions posed a serious security threat to Azerbaijan and negatively affected the regional balance for many years. The end of this occupation and the restoration of Azerbaijan's territorial integrity was made possible by the Second Karabakh War, which was won in 2020 with the military support provided by Türkiye. While this victory strengthened Azerbaijan's position in the international arena, it also revealed the critical importance of military and strategic cooperation with Türkiye. This study aims to examine the security and defense relations between Türkiye and Azerbaijan after the Second Karabakh War. The Karabakh Victory paved the way for the strengthening of relations between the two countries not only at the military level but also in economic, cultural and political fields. The Shusha Declaration enabled the parties to adopt an allied level of cooperation and included multifaceted provisions in areas such as defense industry, joint exercises and technology transfer. The study demonstrates that defense industry agreements and joint military exercises have increased the defense capacity of the two countries and reinforced regional security. This multidimensional cooperation between Türkiye and Azerbaijan is important not only for both countries but also for the stability of the South Caucasus and the integration of the Turkic world

Anahtar Kelimeler

Türkiye-Azerbaijan Relations, Joint Military Exercises, Industrial Cooperation

Kaynakça

• Kaynakça Akıncı, A., & Kaba, S. G. (2023), Kafkasya’nın jeopolitik önemi: Dağlık Karabağ ve Zengezur koridoru örneği, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9(1), 88-106.
• Aksan, F. (2023), Milli Muharip Uçak: KAAN dış politikada 'altın anahtar' olabilir, https://www.trthaber.com/haber/gundem/milli-muharip-ucak-kaan-dis-politikada-altin-anahtar-olabilir-790610.html (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Anadolu Ajansı (2022), TurAz Şahini 2022 Tatbikatı Tamamlandı, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/turaz-sahini-2021-tatbikati-tamamlandi/2367393 (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Baykar (2024), Baykar ile Azerbaycan, insansız hava aracı sistemlerinin ortak üretimi için iyi niyet protokolü imzaladı, https://baykartech.com/tr/press/baykar-ile-azerbaycan-insansiz-hava-araci-sistemlerinin-ortak-uretimi-icin-iyi-niyet-protokolu-imzaladi/, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• BİTES (2024). Eğitim ve Simülasyon Teknolojileri Alanında İş Birliği Anlaşması, https://www.youtube.com/watch?v=5TRM6Z_nQqk, (Erişim Tarihi: 15.12.2024). Cornell, S. E. (2011), Azerbaijan since independence, M.E. Sharpe.
• DefenceTurk (2024), Türkiye ve Azerbaycan Arasında Savunmada Yeni İşbirlikleri, https://www.defenceturk.net/turkiye-ve-azerbaycan-arasinda-savunmada-yeni-is-birlikleri, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Gasımov, S. (2023), Bölgesel Barış ve İşbirliği Kapsamında İkinci Karabağ Savaşının Etki ve Sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Karabük.
• Göksedef, E. (2020), Dağlık Karabağ: Türkiye, Azerbaycan’ın askeri kapasitesini geliştirmesinde nasıl rol oynadı? BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-54379105, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Haber Vakti (2021). Rayon nedir? Rayon yönetimi nedir? https://www.habervakti.com/rayon-nedir-rayon-yonetimi-nedir# (Erişim Tarihi: 25.12.2024).
• Halilzade, V., & Demirer, H. A. (2022). Türkiye’nin Kafkasya’daki enerji işbirlikleri bağlamında I. Karabağ Savaşı’ndan II. Karabağ Savaşına değişen politik tutumu. Akademik Hassasiyetler, 9(20), 377-409.
• Kocatepe, Ö. F. (2022), Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin güvenlik ve savunma iş birliği boyutu, Uluslararası Geçmişten Geleceğe İpekyolu Sempozyumu Bildiri Kitabı, 385-400.
• Kocatürk, B. (2024), Değişen Güvenlik ve Savunma Anlayışı Kapsamında Silahlı İnsansız Hava Aracı (Bayraktar TB2) Kullanımı: 2. Karabağ Savaşı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Köker, İ. (2020), Dağlık Karabağ: İHA ve SİHA’ların rolü ne oldu, Azerbaycan’a nasıl avantaj sağladı? BBC Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-54917938, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Milli Savunma Bakanlığı (2023), Haydar Aliyev Tatbikatı-2023 Basın Duyurusu, https://www.msb.gov.tr/Basin-ve-Yayin/Aciklamalar/223ad8e0e2a34d5db840de89678771d6 (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Milli Savunma Bakanlığı, (2021). https://www.msb.gov.tr/Basin-ve-Yayin/Aciklamalar/turaz-sahini-2021-tatbikati-basin-duyurusu-3182021
• Mira, E. (2024), Türkiye’nin Türk Dünyası ile Askeri ve Güvenlik İşbirliklerinin Türk Dış Politikasındaki Yeri: Azerbaycan ve Kırgızistan ile İşbirliği Örnekleri, Yüksek Lisans Tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bişkek.
• OHA (2024 Türkiye ve Azerbaycan'dan ortak taarruz ve savunma tatbikatı!, https://www.qha.com.tr/turk-dunyasi/turkiye-ve-azerbaycan-dan-ortak-taarruz-ve-savunma-tatbikati-498373 (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Özdaşlı, E. (2021), İkinci Karabağ Savaşı’nda Ermenilerin Sivillere Yönelik Saldırılarının Uluslararası İnsancıl Hukuk Açısından Değerlendirilmesi, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 51-83.
• Özdemir, D. M., & Kantar, G. (2023), Şuşa Beyannamesi’nin önemi ve olası etkileri, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 733-744. doi:10.33206/mjss.1221730.
• Özdemir, L. (2021), Dağlık Karabağ meselesinde değişen gidişat ve Türkiye’nin rolü, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 81-107.
• Özsoy, B. (2023), 1918’den 2023’e Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinin Askeri Boyutu, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 19(46), 585-605. doi:10.17752/guvenlikstrtj.1354438.
• Pirinççi, F. (2021), Şuşa Beyannamesi’nin Anlamı, SETAV, https://www.setav.org/susa-beyannamesinin-anlami/, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Pirinççi, F., & Güler, M. Ç. (2021), Azerbaycan’ın Stratejik Sabrının Sonu ve Karabağ’da Yeni Denklem, Ataman, M., & Pirinççi, F. (Ed.), Çıkmazdan Çözüme Karabağ Sorunu (s. 205-228), İstanbul: SETA Kitapları.
• Rafiei, K. (2023), Zengezur Corridor and Regional Balance in the Caucasus, International Relations Quarterly, 10(1), 11-19.
• Resmi Gazete (2022), Milletlerarası Andlaşma-Türkiye Cumhuriyeti İle Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Müttefiklik İlişkileri Hakkında Şuşa Beyannamesi, Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/03/20220323-1.pdf.
• Shikhaliyev, M., & Hasanoğlu, M. (2022), Güvenlikleştirme teorisi bağlamında İkinci Karabağ Savaşı sonrası Azerbaycan’ın millî güvenlik paradigması, Güvenlik Bilimleri Dergisi, 13(2), 277-300, doi:10.28956/gbd.1570914. TRT Haber (2021), Bakü'de "Mustafa Kemal Atatürk 2021" tatbikatı, https://www.trthaber.com/haber/dunya/bakude-mustafa-kemal-ataturk-2021-tatbikati-592769.html, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• TRT Haber (2023), Baykar ile Azerbaycan'dan 'ortak üretim' için iyi niyet protokolü, TRT Haber https://www.trthaber.com/haber/gundem/baykar-ile-azerbaycandan-ortak-uretim-icin-iyi-niyet-protokolu-763289.html (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Türkmer (2022). 2022/ Aralık Ayı Türk Dünyası Gündemi, /https://turkmer.sakarya.edu.tr/sites/turkmer.sakarya.edu.tr/file/Aralik_Ayi_Turk_Dunyasi_Gundemi1.pdf (Erişim Tarihi: 15.12.2024).
• Yanarışık, O. (2022), İkinci Karabağ Savaşı’ndaki Türkiye-Azerbaycan İttifakının Rol Teorisi Çerçevesinde Analizi, Ermeni Araştırmaları, (72), 47-67.
• Yeni Şafak (2023), 2024'e Güçlü Giren Kardeşlik: Türkiye-Azerbaycan, Yeni Şafak, https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/2024e-guclu-giren-kardeslik-turkiye-azerbaycan-4590109, (Erişim Tarihi: 15.12.2024).