Modern Man in the Making: Facial Hair, Fashion and MedicoSocial Construction of Masculinity in the Late Ottoman Society (1900-1920)

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 46 - 54, 31.12.2016

Cem Doğan

Öz

This work is based upon a basic consumption which offers that beard and mustachio mostly determine the type of masculinity itself in Ottoman society. As it is well known, different kinds of beard and moustachio are men’s daily tool in essence. However, if one looks at the other side of the coin, he could easily see that facial hair is actually not only a part of external appearance of men, but it symbolizes the ideological frame referring to the selfhood of masculinity itself. Therefore, I intend to show how the beard and mustachio worked in terms of constructing the masculine identity in the late Ottoman fashion and medico-social discourses. I shall claim that the Ottoman men did not consider a beardless or non-moustached male as a real one and thought of himself that he had an effeminate (tüysüz/parlak) personal nature or he was completely a homosexual boy (oğlan). Thus, facial hair had become a particular identifiable indicator among Ottoman men and sexual preference of being the variations of maleness regarding with [or without] facial hair. As a result of being bearded or moustached, an Ottoman male could construct his masculine identity and distinguish himself from the “others”.

Anahtar Kelimeler

Facial Hair, Ottoman Medicine, Fashion, Masculinity, Homosexuality

Modern Erkeği Çizmek: Sakal/Bıyık, Moda ve Geç Osmanlı Toplumunda Maskülinitenin Mediko-Sosyal İnşası (1900-1920)

Öz

Bu makale, sakal ve bıyığın Osmanlı toplumunda erkekliğin türevlerini belirleyen alameti farikalardan biri olduğu yolundaki temel önermeye dayanmaktadır. Sakalın ve bıyığın muhtelif türlerinin erkeklerin gündelik yaşantılarında kullandıkları bir süs aracı oldukları bilinmektedir. Lakin daha yakından bakıldığında saç ve sakalın salt erkeğin dış görünüşüne ait bir şey olduğu kadar erkekliğin kendine vurgu yapan bir tür ideolojik sembol olduğu da görülür. Bu nedenle de, burada geç Osmanlı moda ve mediko-sosyal söylemleri açısından sakalın ve bıyığın maskülen kimliği kurgulayan birer vasıta olduğunu göstereceğim. Bunu yaparken, Osmanlı erkeklerinin sakalsız/bıyıksız bir erkeği (tüysüz/parlak) gerçek anlamda bir erkek olarak kabul etmediklerini ve hatta çoğu zaman bu gibi kimselerin efemine (oğlan) bir doğaya sahip olduklarının düşünüldüğünü öne süreceğim. Böylece, sakalın/bıyığın Osmanlı erkekleri arasında bir tür cinsel tercih sembolü olarak değerlendirildiğini iddia edeceğim. Sonuç olarak, sakallı ya da bıyıklı olup olmasına göre bir erkeğin kendisini “diğerleri”nden nasıl ayırt ettiğini sorgulayacağım.

Anahtar Kelimeler

Sakal/Bıyık, Osmanlı Tıbbı, Moda, Erkeklik, Efeminelik

Kaynakça

• Abdüşşükür, N. (1906). Saç ve sakal hakkında mütalaat-ı sıhhiye. İstanbul: Mahmud Bey Printing.
• Akgündüz, A. (1991). Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri III. İstanbul: FEY Foundation Publishing. Anonymous (n. d.). Sakal ve bıyık modası, Servet-i Fünûn, 1600, 126.
• Dowd, M. (2010). Beards: An archaeological and historical overwiew. In K. M. Davies, U. MacConville & G. Cooney (Eds.), A grand gallimaufry: Collected in honour of Nick Maxwell. Dublin: Wordwell.
• Burçak, E., & Girgin, D. C. (1997). Yabancı gezginler ve Osmanlı kadını. İstanbul: Milliyet Publishing.
• Gowing, T. S. (1875). The philosophy of beards. Ipswich: J. Haddock.
• Koçu, R. E. (1961). Berber, berber dükkânları, berberler. Encyclopedia of Istanbul V. İstanbul: Reşad Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kolektif Şirketi.
• Koçu, R. E. (2003). Tarihte İstanbul esnafı. İstanbul: Doğan Books.
• Gelibolulu, M. A. (1978). Görgü ve toplum kuralları uzerinde ziyâfet sofraları (Mevâidü’n-Nefâis Fî Kavâidi’l Mecâlis 1). İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Afsaneh, N. (2005). Women with mustaches and men without beards: Gender and sexual anxieties of Iranian modernity. California: University of California Press.
• Allan, P. (2014). 1001 sakal: Sakalın kültürel tarihi. İstanbul: Sel Publishing.
• Sevengil, R. A. (1990). İstanbul nasıl eğleniyordu: 1453’ten 1927’ye Kadar. İstanbul: İletişim Publishing. State Archives of the Prime Ministery of the Republic of Turkey (19 September 1846). S.A.P.M. MKT., file no: 50, case no: 50.
• Nalan, T. (2006). Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında İstanbul’da berber olmak, berber kalmak. İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yakın Dönem Tarih Araştırmaları Dergisi, 5. 181-188.
• Yayla, M., & Çağdaş, M. (2014). Erkek berberliğinde tıraş geleneği ve damat tıraş onlüklerinin teknik ve süsleme açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 499-512.