Arap Edebiyatında Didaktik Şiirin Ortaya Çıkışı ve Arap Grameri Konusunda Yazılan Başlıca Manzumeler

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 20 - 34, 24.07.2018

Ahmet Abdülhadioğlu

Öz

Edebi bir tür olarak Arap edebiyatında didaktik şiirin ortaya çıkışı, Abbasilerin ilk dönemine denk gelmektedir. Söz konusu dönemde farklı alanlardaki ihtisaslaşmalar, ilim adamlarını eğitim-öğretim yöntemlerinde yeni arayışlara sevk etmiştir. Bu arayış ve çabaların bir sonucu olarak, didaktik tarzda tarih, coğrafya, fıkıh, astronomi, kimya, hadis, kelâm gibi muhtelif konularda manzumeler yazılmış, sonraki dönemlerde eğitim ortamlarında derslerin daha tesirli bir şekilde anlatılması ve ezberlenmesi için sarf, nahiv, belağat ve diğer birçok konuda manzumeler kaleme alınmıştır. Elfiyye, urcuze, manzûme gibi isimlerle anılan didaktik türdeki bu şiirlerin Arap diline ait kuralların ezberlenmesi ve anlaşılmasında da önemli katkıları olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Abbasiler Dönemi, Didaktik Şiir, Manzûme, Elfiyye, urcuze

Emergence of Didactic Poetry in Arabic Literature and Major Manzumes Written about Arabic Language

Öz

Emergence of didactic poetry as a literary genre in Arabic literature coincides with early Abbasid period. In these years, specializations on different fields motivated scholars and educators to seek new teaching methods. As outcome of these searches and efforts, didactic poems were written about history, geography, astronomy, chemistry, hadith, fiqh, and kalam/theology. In next periods, poems related to morphology, syntax, rhetoric and different fields were written to give lectures and provide memorizing in a more effective way in learning envirenments. These didactic poems called as alfiyye, urjuza and manzuma had an important contribution to memorize and understand of rules of Arabic language.

Anahtar Kelimeler

Abbasid period, didactic poetry, manzuma, alfiya, urjuza

Kaynakça

• Audrey, C. R. at al. (2004). Using Poetry to Teach About Minerals in Earth Science Class, Journal of Geoscience Education, v.52, n.1, January.
• Baydûn, M. A. (tsz). Mecmu‘ muhimmâti’l-mutûn, Dâru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Beyrut.
• Behcet, M. M. (1982). et-Tayyâru’l-İslâmi fi şi‘ri’l-‘asri’l-‘Abbâsi’l-evvel, Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûn ed-Diniyye, Bağdat.
• Çelebi, K. (2007a). Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn, I-VI, I, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
• ………… (2007b). Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn, I-VI, II, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
• Çiçek, M. H. (2009). Şark Medreselerinin Serencâmı, Beyan Yayınları, İstanbul.
• Durmuş, İ. (1995). DİA, “Şiir”, XXXIX, İstanbul.
• Efendi, A. F. (2005). İslam Medeniyeti Tarihi (Medresetü’l-‘Arab), (nşr. H. Elmalı, C. Eren), Yeni Akademi Yayınları, İzmir.
• el-Âsârî, Z. Ş. (1987). Elfiyyetu’l-âsârî/kifâyetu’l-gulâm fi ‘irâbi’l-kelâm, (nşr. Z. Zâhid ve H. Nâci), Mektebetu’n-Nahdati’l-‘Arabiyya, Beyrut.
• el-Bikâ‘i, B. İ. (1971). Mâ lâ yestağni ‘anhu’l-insan min mulhi’l-lisân fi’n-nahv, (nşr. M. Meşâhura ve N. Ebu Hudayr), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
• el-Bin‘ali, A. (1968). Neylu’l-emâni şerh manzûmat Abdilʻaziz b. Sâlih el-İhsâî el-müsemmâ mebâsimi’l-gavâni fi nazm ‘izziyyeti’z-Zencânî fî ‘ilmi’s-sarf, Muesseset Dâri’l-‘Ulûm.
• el-Ca‘barî, İ. Ö. (1991). Tedmîsu’t-tezkir fi’t-te’nîs ve’t-tezkîr, (nşr. M. Â. A. Hasan), el-Muessesetu’l-Câmi‘iyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Beyrut.
• el-Câhız, E. O. (tsz). el-Beyân ve’t-tebyîn, I-IV, (nşr. A. M. Harun), I, Dâru’l-Fikr, Dimaşk.
• el-Endelusî, İ. C. (tsz). Manzûmatu’l-maksûr ve’l-memdûd, (nşr. A. H. el-Bevvâb), Mektebetu’s-Sekâfe’d-Dîniyye.
• el-Ferâhîdî, H. (1427). Şerh nazmi’l-maksûr ve’l-memdûd, (nşr: A. Hamîsî), Beyrut.
• ………… (1986). el-Fevâidu’l-Mahviyye fi’l-Makâsidi’n-Nahviyye, (nşr: V. Yahyâ, Mekke.
• ………… (1995). el-Manzûmetu’n-nahviyye, (nşr. A. ‘Afîfî), Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire.
• el-Gannâm, M. S. M. (2010) Mutûnu’n-nahvi ve’s-sarf li tâife min kibâr ‘ulemâi’n-nahv, Şeriketu’l-Kuds li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Kahire.
• el-Gırnâtî, Y. (1986). Tezkiratu’n-nuhât, (nşr. A. Abdurrahman), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut.
• el-Harîrî, M. K. (1998). Mulhatu’l-i‘râb, Dâru’s-Savma‘î li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Riyad.
• el-Hemedâni, B. (tsz). Şerh İbnu ‘Akîl, (nşr. M. M. Abdulhamid), Naşirûn el-Kahire, Kahire.
• el-Muhallebî, M. (2000). Nazmu’l-ferâid ve hasru’ş-şerâid, (nşr. A. S. el-‘Useymîn), Mektebetu’l-‘Ubeykân, Riyad.
• es-Surremerî, Y. (1990). el-Mukaddime’l-lu’lua fi’n-nahv, (nşr. A. S. el-‘Useymîn), Mektebetu’l-Hânci, Mısır.
• es-Suyûtî, A. C. (1979). Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât, I-II, I, (nşr: M. İbrahim), Beyrut.
• eş-Şemrânî, A. (2004). el-Câmi‘ li’l-mutûni’l-‘ilmiyye, Medâru’l-Vatan li’n-Neşr, Riyad.
• eş-Şinkîtî, M. M. (2003). Mirkâtu’s-su‘ûd ilâ me‘ânî tuhfeti’l-mevdûd bi ma‘rifeti’l-maksûr ve’l-memdûd li’l-İmâm Cemâluddîn b. Muhammed b. Mâlik et-Tâî, (nşr. A. M. el-Ensârî), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
• et-Tâhir, A. C. (1979). Mukaddime fi’n-nakdi’l-‘Arab, el-Muessesetü’l-‘Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, Beyrut.
• Gulâm, A. C. ve Ruvşanfikr K. (2007). eş-Şi‘ru’t-ta‘lîmî hasâisuhû ve neş’etuhu fi’l-edebi’l-‘Arabi, Mecelletu’l-‘Ulumi’l-İnsâniyye, Sayı: 14 (2), 47-62.
• İbn Dureyd, M. (1981). Şerhu’l-maksûr ve’l-memdûd, (nşr. M. H. ez-Zehebî ve S. M. el-Haymî), Dâru’l-Fikr, Dimaşk.
• İbn Dureyd, M. (tsz). Maksûrat İbn Dureyd, (nşr. A. İ. es-Sâvi), el-Mekâtibu’l-‘Arabiyye, Kahire.
• İbn Mâlik, B. (2002). Şerh ‘alâ lâmiyyeti’l-ef‘âl, (nşr. F. A. Süleyman), Dâru’l-Harem li’t-Turâs, Kahire.
• İbnu’l-Hâcib, O. Ö. (1985). el-Kasîdetu’l-muvaşşaha bi’l-esmâi’l-müenneseti’s-semâ‘iyye, (nşr. T. N. Abdullah), Mektebetu’l-Menâr, Zerkâ.
• İbrahim, A. (2000). ed-Delîl ile’l-mutûni’l-‘ilmiyye, Dâru’s-Savma‘î, Riyad.
• İshakoğlu, Ö. (2008). Tâcizâde Sa‘di Çelebi ve Semâ‘i Müennes Kasidesi, Şarkiyât Mecmuası, 59-72.
• Mahcûb, H. M. H. (2010). el-Eseru’t-ta‘lîmî li fenni’r-recez, İdaretu’l-‘Âmme li’s-Sakâfe ve’n-Neşr, Mekke.
• Mar‘î, K. H. (2005a). el-Mecmû‘u’l-kebîr mine’l-mutûn fî mâ yuzkar mine’l-funûn, I, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut.
• ………… (2005b). el-Mecmû‘u’l-kebîr mine’l-mutûn fî mâ yuzkar mine’l-funûn, II, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut.
• el-Mekûdî, Abdurrahman b. Ali b. Salih (2009). Şerh el-Bast ve’t-Taʻrîf fî ʻİlmi’t-Tasrîf , (nşr. M. S. M. Hüseyin), Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, Beyrut.
• Paşa, İ. (tsz). Îdâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ keşfi’z-zunûn ‘an esâmi’l-kutub ve’l-funûn, I-II, Dâr İhyâ et-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut.
• Sevinç, R. R. (2016). Arapçada Manzum Gramerler, Özellikleri ve Öğrenime Etkisi, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 66, 591-618.
• Turan, A. (1995). DİA, “Elfiyye”, XI, İstanbul.
• Tuzcu, K. (2007). Klasik Arap Şiirinde Didaktik Şiirler, AÜDTCFD, 47 (2), 147-171.
• Yazar Yok, (1973). İslam Ansiklopedisi, “Elfiyye”, IV, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• İnternet Kaynakları:URL-1: Gulâm, A. C. el-Manzumâtu’t-ta‘lîmiyye ve devruhâ fi’t-ta‘lim, http://www.diwanalarab.com/spip.php?article23011, 06.07.2018 tarihinde erişildi.
• URL-2: el-Guneymân, H., el-Manzûmâtu’n-nahviyye ve eseruhâ fi ta‘lîmi’n-nahv, http://www.kutub.info/library/book/11522, 14.07.2013 tarihinde erişildi.
• URL-3: http://www.malhassanain.com/kotob%20hossain/adab%20hosaini/alnadhemin_fi_alhossain/011.htm, 15.09.2013 tarihinde erişildi.
• URL-4: http://www.chatharat.com/vb/showthread.php?p=13229, 22.11.2013 tarihinde erişildi.
• URL-5: http://lisaanularab.blogspot.com/2011/10/blog-post_718.html, 23.11.2013 tarihinde erişildi.
• URL-6: https://ia802503.us.archive.org/17/items/tlha11160, 09.07.2018 tarihinde erişildi.