GLOBAL PARTNERSHIP SEARCHES IN MEDYA HEALTH LITARACY

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 37, 697 - 731, 01.06.2020

Olga Untila

Öz

This study aims to understand and explain the media’s effect on health literacy in Turkey and in the world. With the data collected on a country-by-country basis, the traditional and digital dimensions of health literacy of the United States of America, the European Union (EU), in particular France and Romania, have been outlined. By including Turkey and Russia to the research, growing health awareness in the field of media literacy axis at international level modals are discussed. With the help of literature review in 5 languages, i.e. English, French, Russian, Romanian and Turkish, internet based databases and related literature were examined. According to the results obtained in the study; While studies performed in the United States and European countries point to health literacy crisis and show limited and insufficient health literacy level in Turkey. There are no studies that can determine the level of public health literacy in Russia. These worrisome results in the health literacy survey are recognized by the international scientific community as a global problem, and the media’s role to increase health awareness is pointed as the determining role in health literacy.

Anahtar Kelimeler

Health Literacy, Media Literacy, Media Health Literacy, Digital Health Literacy

MEDYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞINDA KÜRESEL ORTAKLIK ARAYIŞLARI

Öz

Bu çalışmada, dünya ve Türkiye’de medyanın, sağlık okuryazarlığına etkisinin anlaşılması ve açıklanması amaçlanmaktadır. Ülke bazında toplanan verilerle Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB) ülkeleri özelinde, özellikle Fransa ve Romanya’nın sağlık okuryazarlığının geleneksel ve dijital boyutları ana hatlarıyla incelenmiştir. Türkiye ve Rusya’yı da araştırmaya dâhil edilerek, uluslararası düzeyde yer alan ve medya okuryazarlığı ekseninde gelişen sağlık bilincinin modelleri tartışılmıştır. Çalışmada kullanılan kaynak tarama yöntemlerinin yardımıyla İngilizce, Fransızca, Rusça, Romence ve Türkçe olmak üzere 5 dilde İnternet kaynaklı veri tabanları ve ilgili literatür incelenmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlar; Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa ülkelerinde yapılan incelemeler sağlık okuryazarlık krizine işaret ederken, Türkiye’de sağlık okuryazarlığı düzeyinin sınırlı ve yetersiz olduğu göstermektedir. Rusya’da halkın sağlık okuryazarlığı seviyesini tespit edebilen araştırmalar henüz yapılmamıştır. Sağlık okuryazarlığı araştırmasında endişe verici bu sonuçlar uluslararası bilim camiası tarafından küresel bir sorun olarak kabul edilmekte ve toplumun sağlık bilincinin arttırılmasında medya sağlık okuryazarlığının belirleyici rolüne işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Okuryazarlığı, Medya Okuryazarlığı, Medya Sağlık Okuryazarlığı, Dijital Sağlık Okuryazarlığı

Kaynakça

• Altun, S. (2018). “E-Sağlık Sektöründe Büyüme İvme Kazandı, Dünya Gazetesi”, https://www.dunya.com/saglik/e-saglik-sektorundeki-buyume-ivme-kazandi-haberi-433626 [10.12.2019, WEB;]
• Aydoğan, F. (2005). Medya ve Tüketim Kültürü Üzerine, İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Bacanlı, H., As, E. (2018). Ceride-i Tıbbiye-i Askeriye’den Gülhane Tıp Dergisi’ne (1872-2017), http://sbu.edu.tr/FileFolder/Dosyalar/eb408a43/2018_10/cerideitibbiyeyiaskeriyeden.pdf [4.12.2019, WEB;]
• Bayrak, H. (2019). 2019 “Türkiye İnternet Kullanım ve Sosyal Medya İstatistikleri”, Dijilopedi, https://dijilopedi.com/2019-turkiye-internet-kullanim-ve-sosyal-medya-istatistikleri/ [10.12.2019, WEB;]
• Berkman, N.D., Davis, T.C., McComarck, L. (2010). "Health Literacy: What Is It?", Journal of Health Communication, Vol. 15, https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/10810730.2010.499985 [21.12.2019, WEB;]
• Beyer, C., Pech, M. E., Tremolet de Villers, V. (2019). “Blanquer réagit au classement Pisa: «Il faudrait rester ministre de l’Éducation pendant dix ans”, Le Figaro, https://www.lefigaro.fr/actualite-france/blanquer-repond-au-classement-pisa-il-faudrait-rester-ministre-de-l-education-pendant-dix-ans-20191203 [8.12.2019, WEB;]
• Bilişli, Y. (2019). “Medya ve Sağlık Arasındaki Sınırları Keşfetmek: Eleştirel Medya Sağlığı Okuryazarlığı Bağlamında Sağlık Haberlerine Yaklaşım”, Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 5 (2) kış, ss. 197-219, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/649820 [8.12.2019, WEB;]
• Binark, M., Gencel Bek, M. (2010). Eleştirel Medya Okuryazarlığı, 3. Baskı, İstanbul, Kalkedon Yayıncılık
• Broussouloux, S., Houzelle-Marchal N. (2006). “Éducation à la santé en milieu scolaire”. Saint-Denis: Éd. INPES. https://cache.media.eduscol.education.fr/file/Action_sanitaire_et_sociale/30/4/guide_education_sante_115304.pdf [27.12.2019, WEB;]
• Büyükbaykal, C. (2014). Küreselleşme ve Küresel Çağda Medya, İstanbul: Derin Yayınları
• Büyükbaykal, C. (2018). Medya Okuryazarlığı Eğitimi, İstanbul: Derin Yayınları Cenan, C. (2018). “Niveluri de alfabetizare și (mass) media românească”, Medium, https://medium.com/neurocoffee/niveluri-de-alfabetizare-%C8%99i-mass-media-rom%C3%A2neasc%C4%83-83087b3039d9 [10.12.2019, WEB;]
• Comisia Europeană (2012). Grupul de experți UE la nivel înalt privind alfabetizarea. Rezumat. hyyp://ec.europa.eu/education/literacy [8.12.2019, WEB;]
• Cumhuriyet Gazetesi. (2019). “PISA testi 2018 sonuçları açıklandı: Türkiye’de öğrenciler temel becerileri bile yerine getiremiyor”, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/1705909/pisa-testi-2018-sonuclari-aciklandi-turkiyede-ogrenciler-temel-becerileri.html [7.12.2019, WEB;]
• Çolaklar, H. (2018). Türkiye’de Tıp Kütüphaneleri: Elektronik Süreli Yayın Hizmetlerinin Yönetimi, 1. bs., İstanbul, Hiperyayın, https://books.google.com.tr/books?id=_mOTDwAAQBAJ&pg=PA63&lpg=PA63&dq=19+y%C4%B1llarda+sa%C4%9Fl%C4%B1k+gazeteleri&source=bl&ots=Zp5fH3Fkla&sig=ACfU3U0zBaf_Z6eyg7KnF3xhdCUS9d2A6A&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjC1c_EjvmAhUj_CoKHUKGCsYQ6AEwCXoECAYQAQ#v=onepage&q=19%20y%C4%B1llarda%20sa%C4%9Fl%C4%B1k%20gazeteleri&f=false [5.12.2019, WEB;]
• DW Rusya (2019). “Россия сдала позиции в образовательном рейтинге PISA”, DW, https://www.dw.com/ru/ [10.12.2019, WEB;]
• Enciclopedia României, “Televiziunea în România”, http://enciclopediaromaniei.ro/wiki/Televiziunea_%C3%AEn_Rom%C3%A2nia [10.12.2019, WEB;]
• Ertaş, H., Kiraç, R., Demir, R. N. (2019). “Dijital Okuryazarlık ve E-Sağlık Okuryazarlığı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, 3. Uluslararası, 13. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi Bildiri Kitabı, Ed. Mahmut Akbolat, Sakarya Üniversitesi, 10-13 Ekim, Sakarya, https://www.researchgate.net/publication/336881847_Dijital_Okuryazarlik_ve_ESaglik_Okuryazarligi_Arasindaki_Iliskinin_Incelenmesi_INVESTIGATION_OF_THE_RELATIONSHIP_BETWEEN_DIGITAL_LITERACY_AND_E-HEALTH_LITERACY [10.12.2019, WEB;]
• Gencer, T., Daşlı, Y., Biçer, E. B. (2019). Sağlık İletişiminde Yeni Yaklaşımlar: Dijital Medya Kullanımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, Nisan, ss. 42-52, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/674273 [10.12.2019, WEB;]
• Gezgin, S., İralı, A. E. (2017). Yeni Medya Analizleri, Eğitim Yayınevi, https://books.google.com.tr/books?id=7DajDwAAQBAJ&pg=PA303&lpg=PA303&dq=okuryazarl%C4%B1k+olgusunun&source=bl&ots=DPz7R2Gxrf&sig=ACfU3U3lureS8_q2AfHnzwBv_7TSoYGWHA&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjBwuuikP7mAhXnxMQBHWbIBwMQ6AEwCXoECAoQAQ#v=onepage&q=okuryazarl%C4%B1k%20olgusunun&f=false [10.12.2019, WEB;]
• Goldstein, D. (2019). “It Just Isn’t Working’: PISA Test Scores Cast Doubt on U.S. Education Efforts”, The New York Times, https://www.nytimes.com/2019/12/03/us/us-students-international-test-scores.html [8.12.2019, WEB;]
• Health Promotion Glossary (1988), Editör: World Health Organization, Geneva. https://www.who.int/healthpromotion/about/HPR%20Glossary%201998.pdf [26.12.2019, WEB;]
• Heijmans, M., Uiters, E., Rose, T., Hofstede J., Devillé, W., van der Heide, I., Boshuisen, H., Rademakers, J. (2014). Study on sound evidence for a better understanding of health literacy in the European Union, Final Report RfS Chafea/2014/health/01, https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/health_policies/docs/2015_health_literacy_en.pdf [26.12.2019, WEB;]
• Hobbs, T. N. (2019). “U.S. Students Fail to Make Gains Against International Peers. Asian students remain far ahead of Americans; performance gap widens domestically”, The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/articles/u-s-students-fail-to-make-gains-against-international-peers-11575360000 [8.12.2019, WEB;]
• Hostiuc, H. (2018). “România anului 2018: Din generațiile viitoare 40% sunt analfabeți funcțional și social din cauza lipsei de educație primară, ceea ce va însemna o catastrofă pentru piața muncii, pentru business și ecomomie în viitor. Vom ajunge o țară în care vom importa tot, plătit pe datorie”. https://www.zf.ro/eveniment/romania-anului-2018-generatiile-viitoare-40-analfabeti-functional-social-cauza-lipsei-educatie-primara-ceea-insemna-catastrofa-piata-muncii-business-economie-viitor-vom-ajunge-tara-vom-importa-tot-16919263 [6.12.2019, WEB;]
• Institute of Medicine. (2004). Health Literacy: A Prescription to End Confusion. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/10883. [28.12.2019, WEB;]
• Institutul Național de Statistică (2018). România un secol de istorie. Date statistice. Editura Institutului Național de Statistică, București. http://www.insse.ro/cms/files/evenimente/RoCentenar/ROCentenar.pdf [28.12.2019, WEB;]
• İnal, K. (2009). Medya Okuryazarlığı, Ankara: Ütopya.
• Karabacak, Z.İ., Sezgin, A.A. (2019). “Türkiye’de dijital dönüşüm ve dijital yazarlık”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 91, Sayı. 488, 319-343. https://www.researchgate.net/publication/335840242_TURKIYE'DE_DIJITAL_DONUSUM_VE_DIJITAL_OKURYAZARLIK [10.12.2019, WEB;]
• Kickbusсh, I., Pelikan, J.M., Apfel, F., Tsouro, A. D. (2014). “Санитарная грамотность Убедительные факты”. Всемирная организация здравоохранения (ВОЗ), http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/254377/Health_Literacy_RU_web.pdf?ua=1 [10.12.2019, WEB;]
• Kubey, R. (1998). “Obstacles to the Development of Media Education in the United States”, Center for Literacy, https://www.medialit.org/reading-room/obstacles-development-media-literacy-education-united-states [9.12.2019, WEB;]
• Le Roux, T. (2009). “Santé et Souffrance au travail: une nouvelle préocupation à la fin du XVIII ͤ siècle?”, Revue d’histoire de la protection sociale, 1, N° 2, pp. 13-29. https://www.cairn.info/revue-d-histoire-de-la-protection-sociale-2009-1-page-13.htm# [25.12.2019, WEB;]
• Lederer, L. (1988). “What are Other Countries Doing in Media Education?”, CML Center for Media Literacy, https://www.medialit.org/reading-room/what-are-other-countries-doing-media-education [20.12.2019, WEB;]
• Levin-Zamir, D., Bertschi, I. (2019). “Media health literacy, eHealth literacy and health behaviour across the lifespan: Current progress and future challenges”, Edited by Okan, O., Bauer, U., Levin-Zamir, D., Pinheiro, P., Sorensen, K., International Handbook of Health Literacy: Research, Practice and Policy across the Lifespan, Policy Press, Bristol, pp. 275-290 https://www.researchgate.net/publication/329811044_International_Handbook_of_Health_Literacy_Research_Practice_and_Policy_across_the_Life-span [23.12.2019, WEB;]
• Logan, B. ve Price, N. (1977), Introduction: Television Awareness Training (TAT). The Viewer's Guide for Family and Community, Center for Media Literacy, https://www.medialit.org/reading-room/introduction-television-awareness-training-tat#bio [20.12.2019, WEB;]
• Moody, K. (1960). John Culkin, SJ: “John Culkin, SJ: The Man Who Invented Media Literacy: 1928-1993”, Center for Media Literacy, https://www.medialit.org/reading-room/john-culkin-sj-man-who-invented-media-literacy-1928-1993#bio [18.12.2019, WEB;]
• National Center for Health Statitics. (1993). Health, United States, https://www.cdc.gov/nchs/data/hus/hus93.pdf [23.12.2019, WEB;]
• Mora, N. (2011). Medya Çalışmaları Medya Pedagojisi ve Küresel İletişim. Ankara: Nobel
• Nourrisson D., Parayre S. “Histoire de l’éducation à la santé à l’école : une lente et complexe ascension (XVIIIe-XXIe siècles)”. Spirale. Revue de recherches en éducation, n°50. pp. 81-94; https://www.persee.fr/doc/spira_0994-3722_2012_num_50_1_1091 [27.12.2019, WEB;]
• Ofrim, D. (2019). “Rezultatele testelor PISA 2019. Romănia, pe locul 50 în topul țărilor OECD”, Universul Gazetesi, https://universul.net/exclusiv-rezultatele-testelor-pisa-2019-romania-pe-locul-50-in-topul-tarilor-oecd/ [6.12.2019, WEB;]
• Organization for Economic Cooperation and Developement (2019). PISA 2018 Insights and Interpretations, https://www.oecd.org/pisa/PISA%202018%20Insights%20and%20Interpretations%20FINAL%20PDF.pdf [5.12.2019, WEB;]
• Öncel Taşkıran, N. (2012). “Ülke Profili: Fransa”, Medya Okuryazarlığı: Avrupa Profili, Editör: Nurdan Öncel Taşkıran, Kocaeli: Umuttepe Yayınları
• Önsüz, M. F. (2017). “Sağlık Okuryazarlığı ve Medya”, Türk Dünyası Uygulama Ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 2(2), 46-53.
• Özdemir, Y. (2018). “Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi: Kahramanmaraş İli Örneği” Yüksek Lisans Tezi, Ankara. http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/5156/10211354- [4.12.2019, WEB;]
• Özkan, S. (2017). “Sağlık Okuryazarlığı ve Etkili Faktörler”, Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği, http://www.skb.gov.tr/saglik-okuryazarligi-etkili-faktorler-s24442k/ [18.12.2019, WEB;]
• Özkan, S. (2018). Ankara İli Sincan İlçesi Birinci Basamak Sağlık Personelinde Sağlık Okuryazarlığı ile İlgili Eğitim Programı Geliştirilmesi, Ankara, Pasifik Tanıtım Medya. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/Yayin/555 [7.12.2019, WEB;]
• Öztürk, F. (2019). “PISA testi 2018 sonuçları açıklandı: Türkiye yine tüm alanlarda OECD ortalamasının altında”, BBC News, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-50639723 [7.12.2019, WEB;]
• Picard, J. F., Viet. V. (2019). “Jalons pour une histoire de la santé publique en France du XIXè siècle à nos jours“, Histrecmed, http://histrecmed.fr/index.php?option=com_content&view=article&id=282&Itemid=240 [17.12.2019, WEB;]
• Pleasant, A. (2013). “Appendix AHealth Literacy Around the World: Part 1 Health Literacy Efforts Outside of the United States”, Health Literacy: Improving Health, Health Systems, and Health Policy Around the World: Workshop Summary. Washington, DC: The National Academies Press https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK202445/ [4.12.2019, WEB;]
• Popa, M.I. (2006). “Prefață”, Promovarea sănătății și educație pentru sănătate, Editör: Școala Națională de Sănătate Publică și Management, Editura Public H Press, București.
• Potter, W. James (2016). Medya Literacy, 8.Baskı, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC SAGE Publication ltd.
• Safon, M. O. (2019). La e-santé. Télésanté, santé numérique ou santé connectée. Bibliographie thématique, Institut de recherche et documentationen économie de la santé (IRDES), https://www.irdes.fr/documentation/syntheses/e-sante.pdf [10.12.2019, WEB;]
• Schaffhauser, D. (2019). “PISA: U.S. Students Flat in Math and Science”, The Journal, https://thejournal.com/articles/2019/12/05/pisa-u.s.-students-flat-in-math-science.aspx [8.12.2019, WEB;]
• Sezer, N., Yılmaz Sert, N. (2019). Medya Okuryazarlığı Üzerine..., Konya, Eğitim Yayınevi.
• Sezgin, D. (2013). “Sağlık Okuryazarlığını Anlamak”. İletişim. Galatasaray Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayını Sağlık İletişimi özel sayı 3. İ. Çınarlı-H. Yücel (ed.): 73-91.
• Shaw, T., McGergor, D., Brunner, M., Keep, M., Janssen, A., Barnet S. (2017). “What is eHealth (6)? Development of a Conceptual Model for eHealth: Qualitative Study with Key Informants”, Journal of Medical Internet Research, Oct; 19 (10), e324. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5676031/. [7.12.2019, WEB;]
• Sørensen, K. (2019), “Defining health literacy: Exploring differences and commonalities“. Edited by Okan, O., Bauer, U., Levin-Zamir, D., Pinheiro, P., Sorensen, K., International Handbook of Health Literacy: Research, Practice and Policy across the Lifespan, Policy Press, Bristol, pp.5-20 https://www.researchgate.net/publication/329811044_International_Handbook_of_Health_Literacy_Research_Practice_and_Policy_across_the_Life-span [23.12.2019, WEB;]
• Sözen, A. (2014). “Sağlıkta Sosyal Medya Çağı”, Tek Doz Dijital. Sağlık ve İlaç Sektörünün Dijital Teknolojilerve İnovasyon Haber Merkezi, http://www.tekdozdijital.com/saglikta-sosyal-medya-cagi.html [10.12.2019, WEB;]
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü. (2019). “Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Düzeyi ve İlişkili Faktörleri Araştırması”, https://sggm.saglik.gov.tr/TR,57003/turkiyenin-saglik-okuryazarligi-duzeyi-olculdu.html [4.12.2019, WEB;]
• Thoman, E. (1977). “I Hate It, But I Love It: Television and Listerine”, Center for Media Literacy, first published in the Media&Values, Issue 1, Fall, https://www.medialit.org/reading-room/i-hate-it-i-love-it-television-and-listerine [20.12.2019, WEB;]
• Türk İstatistik Kurumu (2019). “Sabit Telefon, Cep Telefonu ve İnternet Abone Sayısı”, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1062 [4.12.2019, WEB;]
• UNESCO, Literacy, https://en.unesco.org/themes/literacy [10.01.2019, WEB;]
• U.S. Department of Health and Human Services, Office of Disease Prevention and Health Promotion (ODPHP). (2003). “America’s Health Literacy: Why We Need Accesible Health Informatıon”, https://health.gov/communication/literacy/issuebrief/ [21.12.2019, WEB;]
• Untila Kaplan, O. (2019). “Medya Literacy in a Changing Process in Turkey“, ECAI 2019 – International Conference – 11th Edition, Electronics, Computers and Artificial Intelligence, 27 June-29 June, Romania. http://ecai.ro/Ecai%20archive.php, ISI WEB OF SCIENCE IEEE’de yayınlanmak üzere kabul edilmiştir. [7.12.2019, WEB;]
• Valdares, H. (2019). French students still affected by social inequality despite egalitarian 'façade', https://www.france24.com/en/20191203-french-students-still-affected-by-social-inequality-despite-egalitarian-fa%C3%A7ade [8.12.2019, WEB;]
• Van den Broucke, S. (2017). “La littératie en santé: un concept critique pour la santé publique”, La santé en action, No 440, pp. 11-13. https://www.santepubliquefrance.fr/docs/la-litteratie-en-sante-un-concept-critique-pour-la-sante-publique [17.12.2019, WEB;]
• Vasilescu, M. (2018). “Ideea de Europa în discursul public postcomunist. Cazul intelectualilor români”, Valentin Naumescu (ed.), România, marile puteri și ordinea europeană (1918-2018), Editura Polirom, pp. 263-277. https://www.academia.edu/36564553/Ideea_de_Europa_%C3%AEn_discursul_public_postcomunist._Cazul_intelectualilor_rom%C3%A2ni?auto=download [10.12.2019, WEB;]
• Verney-Carron, N. (2002). “Didier NOURRISSON [dir.], Éducation à la santé XIXe-XXe siècle, collection “Santé, social, histoire, Rennes”, École nationale de santé publique, 2002, 158 p.”, Cahiers d'histoire [En ligne], 47-1 | 2002, mis en ligne le 13 mai 2009, consulté le 26 décembre 2019. http://journals.openedition.org/ch/451 [26.12.2019, WEB;]
• Vlaston, Ş. (2019). “Rezultatele PISA 2018. România rămânr rușinea Europei”, Adevărul, https://adevarul.ro/educatie/scoala/rezultatele-pisa-2018-romania-ramane-rusinea-europei 1_5de631635163ec4271a6fb0c/index.html [6.12.2019, WEB;]
• Бойцов, А., Чучалин, А., Арутюнов, Г. (2013). Профилактика хронических неинфекционных заболеваний, Национальный фонд поддержки профилактической медицины “Профмедфорум”, Москва. https://www.gnicpm.ru/UserFiles/Profilaktika_khronicheskikh_neinfekcionnykh_zabolevanijj.pdf [2.12.2019, WEB;]
• Большая Медицинская Энциклопедия, “Медицина в СССР” https://xn--90aw5c.xn--c1avg/index.php/%D0%9C%D0%95%D0%94%D0%98%D0%A6%D0%98%D0%9D%D0%90_%D0%92_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0 [29.12.2019, WEB;]
• Вишневский, А. (2006). Демографическая модернизация России 1900-2000, Новое Издательство, Москва. Всемирная Организация Здравоохранения (ВОЗ), Аналитическая записка 4: санитарная грамотность, https://www.who.int/healthpromotion/conferences/9gchp/policy-brief4-health-literacy-ru.pdf?ua=1 [10.01.2019, WEB;]
• Гендина Н.И. (2013). “Информационная и медиаграмотность в России: результаты исследования, выполненного по заказу ЮНЕСКО”, Международный Журнал Медия. Информация. Коммуникация, 9, http://mic.org.ru/new/218-informatsionnaya-i-mediagramotnost-v-rossii-rezultaty-issledovaniya-vypolnennogo-po-zakazu-yunesko [2.12.2019, WEB;]
• Гудилина, С. И. (2016). “Модель развития интегрированного медиаобразования на международном и национальном уровнях”, Международный Журнал Медия. Информация. Коммуникация, 9, http://mic.org.ru/new/218-informatsionnaya-i-mediagramotnost-v-rossii-rezultaty-issledovaniya-vypolnennogo-po-zakazu-yunesko [3.12.2019, WEB;]
• Ефимова, М., Долгих, Е. (2016). “Статистическая оценка грамотности населения Росс ии: от умения читать до ученых степеней”, Вопросы статистики, 9, ss. 77-84. https://voprstat.elpub.ru/jour/article/view/393/394# [2.12.2019, WEB;]
• Иванов, Н.В., Артюнина Г.П., Игнатькова, С.А., Любанков, В.М., Белов, В. С. (2014). История медицины. Часть 2. Медицина Нового и Новейшего Времени, Псков, Издательство ПсковГУ. Колесникова, К. (2019). “Попасть в десятку лучших. Россия вошла в число стран с устойчивым развитием качества образования”, Российская Газета, Sayı: 273 (8031) https://rg.ru/2019/12/03/rossiia-popala-v-chislo-stran-s-ustojchivym-razvitiem-kachestva-obrazovaniia.html [7.12.2019, WEB;]
• Масленникова, Г. Я.; Оганов, Р. Г. (2018). “Медицинская грамотность населения как основа сохранения здоровья, профилактики и контроля неинфекционных заболеваний”, Медиа Сфера, https://www.mediasphera.ru/issues/profilakticheskaya-meditsina/2018/5/1230549482018051005 [10.01.2019, WEB;]
• ОГБПОУ. (2017). Грамотность в вопросах здоровья. Рязанский Медицинский колледж. Материалы для информационной поддержки мероприятий в рамках конференции, посвященной Всемирному дню медицинской сестры. http://medcollege62-rzn.ru/files/shkolazdorov/Gramotnost_v_voprosah_zdorovia.pdf [27.12.2019, WEB;]
• Сырцова, Л., Абросимова, Ю., Лопатина, М. (2016). “Грамотность в вопросах здоровья: содержание понятия“, Профилактическая медицина, 19(2): 58-63, Москва. https://www.mediasphera.ru/issues/profilakticheskaya-meditsina/2016/2/downloads/ru/102305-49482015029 [29.12.2019, WEB;]
• ФБУЗ Центр Гиненического Образования Населения Роспотребнадзора (2019). “Из истории санитарного просвещения”, http://cgon.rospotrebnadzor.ru/content/33/45/215/ [29.12.2019, WEB;]
• ФОМ (2019). “Источники новостей и доверие СМИ. Интернет как источник информации: практики и доверие.” Социологические исследования и коммуникационные решения. https://fom.ru/SMI-i-internet/14170 [10.12.2019, WEB;]
• Фролова, И. (2016). Пснхология здоровья, Минск, Высшая школа. https://www.litres.ru/static/or4/view/or.html?baseurl=/download_book/19007357/22272450/&uuid=f83d6a87-28b5-11e6-9c02 0cc47a5203ba&art=19007357&user=624358178&uilang=ru&catalit2&track_reading [7.12.2019, WEB;]
• Цымбаленко, С.Б. (2012). “Подрастающее поколение в Российском информационном пространстве XXI века”, Международный Журнал Медия. Информация. Коммуникация, 9, http://mic.org.ru/new/218-informatsionnaya-i-mediagramotnost-v-rossii-rezultaty-issledovaniya-vypolnennogo-po-zakazu-yunesko [3.12.2019, WEB;]