TÜRKİYE’DE TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR: ZAMANLAMA, KURUMSAL YAPI VE ŞEBEKE GELİŞİMİ AÇISINDAN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 20 Sayı: 40, 70 - 96, 25.06.2021

Sırrı Emrah Üçer

https://doi.org/10.46928/iticusbe.756440

Cited By: 1

Öz

Türkiye’de telekomünikasyon sektörü örneğinden yola çıkarak doğrudan yabancı yatırımların altyapı şebekelerinin gelişimine katkısı, yatırımları karşılayan kurumsal yapının etkisi ve yatırımların zamanlaması üzerine ekonomi-politik bir analiz yürüten bu çalışma dört döneme odaklanıyor. Telekomünikasyon alanında yabancı yatırımların canlandığı bu dönemlerin birincisi, İstanbul ve İzmir’de kent ölçekli telefon operatörlerinin kurulduğu geç Osmanlı İmparatorluğu ve erken Türkiye Cumhuriyeti dönemi. Yerli elektronik imalatçılarla yabancı sermaye grupları arasında dijital santral üretim lisansı anlaşmalarının hayata geçirildiği 1980’ler ikinci dönemi oluşturuyor. Yabancı sermaye gruplarının da ortak olarak bulunduğu konsorsiyumların mobil telefon alanında yetkilendirildiği 1990’lar makalenin üçüncü dönemi. Başlıca telekomünikasyon özelleştirmelerinin hayata geçtiği 2000’lerse makalenin incelediği dördüncü dönem. Çalışma kapsamında incelenen örneklerin değerlendirilmesi, yabancı yatırımların teknoloji transferine ve şebekelerin gelişimine katkısının yatırım projelerini tasarlayan kurumsal ve politik yapıya ve yatırımların zamanlamasına bağlı olduğu sonucunu veriyor. Makalenin telekomünikasyon sektöründeki yabancı yatırımları 19. yüzyıldan 21. yüzyıla uzanan bir uzun dönem içerisinde incelemesi hem doğrudan yabancı yatırımlar hem telekomünikasyon politikaları literatürüne özgün bir katkı niteliğindedir.
Amaç: Makale Türkiye’de telekomünikasyon sektörüne gelen doğrudan yabancı yatırımları zamanlama, kurumsal yapı ve şebeke gelişimi açısından değerlendirmeyi amaçlar.
Yöntem: Makale nitel araştırma yöntemlerini kullanmaktadır.
Bulgular: Zamanlama açısından değerlendirildiğinde yabancı yatırımların uluslararası finans piyasalarının daraldığı savaş ve kriz dönemlerinin hemen öncesine denk geldiği görülüyor. Yatırımları karşılayan ve yönlendiren kurumsal yapıya bağlı olarak teknoloji ve yönetim becerisi transferi sonuçları çeşitlenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde yabancı yatırımların şebeke gelişimine katkısı sınırlı kalmıştır.
Özgünlük: Makalenin telekomünikasyon sektöründeki yabancı yatırımları 19. yüzyıldan 21. yüzyıla uzanan bir uzun dönem içerisinde incelemesi hem doğrudan yabancı yatırımlar hem telekomünikasyon politikaları literatürüne özgün bir katkı niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

doğrudan yabancı yatırım, özelleştirme, telekomünikasyon

FOREIGN DIRECT INVESTMENTS IN TURKISH TELECOMMUNICATIONS SECTOR: AN ANALYSIS IN TERMS OF TIMING, INSTITUTIONAL FRAMEWORK, AND NETWORK DEVELOPMENT

Öz

This article proposes a political economy analysis of FDI contribution to development of infrastructure sectors, institutions that structured FDI, and timing of FDI by investigating the case of Turkish telecommunications. Article focuses on four historical periods in which foreign investments in Turkish telecommunications were active. The first period is the late Ottoman and early Republican era, when the urban-scale telephone operators were established in İstanbul and İzmir. The second period is the 1980s, when the license agreements with the foreign companies were formed to manufacture digital exchanges in Turkey. The third period is the 1990s, when the private consortiums that include foreign companies were authorized to establish mobile telephone networks. Finally, the fourth period is the 2000s, when the major telecommunications privatizations were finalized. The investigation of these investment projects provides the conclusion that the contribution of FDI to technology transfer and development of networks is dependent to the domestic institutional and political structure that designed FDI, in addition to the timing of the investments. Article’s focus of research, which is on the long-term of FDI in telecommunications from nineteenth century to twenty-first century, is an original contribution to both FDI and telecommunications policy literatures.
Purpose: Aim of the research is to evaluate FDI in Turkish telecommunications in terms of timing, institutional structure, and network development.
Method: Article employs qualitative research methods.
Findings: I conclude that the timings of the foreign investments coincided with the wars and crises that depressed international financial markets. The performances of FDI projects in terms of technology transfer and network development varied due to the quality of institutions that welcomes and redirects FDI. An overall evaluation concludes that the contribution of FDI to network development is severely limited.
Originality: Article’s focus of research, which is on the long-term of FDI in telecommunications from nineteenth century to twenty-first century, is an original contribution to both FDI and telecommunications policy literatures.

Anahtar Kelimeler

FDI, privatization, telecommunications

Kaynakça

• Atiyas, İ. & Doğan, P. (2007). When good intentions are not enough: Sequential entry and competition in the Turkish mobile industry. Telecommunications Policy, 31(8-9), 502-523.
• Atiyas, İ. & Doğan, P. (2009). The political economy of liberalization of fixed line telecommunications in Turkey (Research Paper No. RPP-2009-01). Mossavar-Rahmani Center for Business and Government, Harvard University, Cambridge.
• Atiyas, İ. (2011). Regulation and competition in the Turkish telecommunications industry. In Çetin, T. & Oğuz, F. (ed.), Political Economy of Turkey (177-191). New York: Springer.
• Aybar, B., Güney, S. & Süel, H. (2001). Privatization and regulation in Turkish telecommunications: A preliminary assessment (SNHU International Business Program Working Paper Series No. 2001-02). Southern New Hampshire University, Hooksett.
• Bağdadioglu, N. & Çetinkaya, M. (2010). Sequencing in telecommunications reform: A review of the Turkish case. Telecommunications Policy, 34(11), 726-735.
• Balcı, A. M. (2019). Genel müdürümüz Dr. Ali Metin Balcı 31.12.2019 tarihli turkinternet.com ile röportajı. ulakhaberlesme.com.tr, 31 Aralık.
• Barron’s. (1931, January 26). International Tel. & Tel.’s poor year. Barron’s.
• Bektaş, Y. (2000). The Sultan’s messenger: Cultural construction of Ottoman telegraphy, 1847-1880. Technology and Culture, 41(4), 669-696.
• Bilgi ve İletişim Teknolojileri Kurumu (BTK). (2019). 2019 Üçüncü çeyrek pazar verileri. Ankara: BTK.
• Budden, R. & Boulton, L. (2003, April 6). Turkish telecom group seeks damages. Financial Times.
• Bureau International de L’Union Télégraphique. (1917). Statistique générale de la téléphonie: Année 1915. Berne: Bureau International de L’Union Télégraphique.
• Bureau International de L’Union Télégraphique. (1933). Statistique générale de la téléphonie: Année 1931. Berne: Bureau International de L’Union Télégraphique.
• Bureau International de L’Union Télégraphique. (1934). Statistique générale de la téléphonie: Année 1932. Berne: Bureau International de L’Union Télégraphique.
• Ceyhun, Y. (2006). Fikret Yücel’in anıları ya da elektronik sanayiimizin bir kesitinin anıları. Ankara: EMO Yayınları.
• Choo, K. & Kang, M. South Korea: Structure and Change. In Noam, E. M., Komatsuzaki, S. & Conn, D. A. (eds.), Telecommunications in the Pacific Basin: An Evolutionary Approach (286-302). New York: Oxford University Press.
• Çetin, Ü. (2006, 14 Haziran). Avea’daki İtalyan hisseleri 500 milyon dolara Telekom’a geçiyor. Hürriyet.
• Davison, R. H. (1990). The advent of the electric telegraph in the Ottoman Empire. In Davison, R. H. (ed.), Essays in Ottoman and Turkish history, 1774-1923: The impact of the West (133-165). Austin: University of Texas Press.
• Demir, T. (2005). Türkiye’de posta telgraf ve telefon teşkilatının tarihsel gelişimi (1840-1920). Ankara: PTT Genel Müdürlüğü.
• Devlet Planlama Teşkilatı (DPT). (2001). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Haberleşme Özel İhtisas Komisyonu raporu. Ankara: DPT.
• Eroğlu, N. (2002). Mehmed Cavid Bey’in iktisadi görüşleri. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, (2), 163-183.
• Euromoney. (1998). Turkcell taps into Turkey's mobile passion. Euromoney, (346), 139-142.
• Europemedia. (2003a, April 9). Aria seeks e2.3bn in damages through International Arbitration Tribunal. Europemedia.
• Europemedia. (2003b, May 13). Turkish PM: Aria and Aycell to merge. Europemedia.
• Euroweek. (1998). Co-arrangers descend on Turkcell for value in Turkish GSM sector. Euroweek, (555), 50.
• Grant, J. (1998, July 20). Turkcell launches $300m junk bond. Financial Times.
• Güzeliş, A. (2010). Telgraftan internete telekomünikasyon. İzmir: EMO Yayınları.
• Hürrriyet. (2000a, 12 Nisan). İş Bankası'ndan rekor teklif: 2 milyar 525 milyon dolar. Hürriyet.
• Hürrriyet. (2000b, 5 Mayıs). Telecom Italia: GSM 1800'e 1 milyar dolar fazla verdik. Hürriyet.
• Hürriyet. (2004, 30 Nisan). Telekom’u alamazsak, Avea’dan da çıkarız. Hürriyet.
• Hürriyet. (2005a, 26 Nisan). Avea’yı anlayamadık Telekom’dan çekildik. Hürriyet.
• Hürriyet. (2005b, 29 Nisan). Telekom Italia: Avea'dan çekilebiliriz. Hürriyet.
• Hürriyet. (2007a, 29 Haziran). TIM, Oger Telecom hisselerini Saudi Oger’e sattı. Hürriyet.
• Hürriyet. (2007b, 19 Eylül). Cep telefonunda 3G ihalesi iptal. Hürriyet.
• Hürriyet. (2018, 29 Ağustos). Türk Telekom’un %55’lik hissesi için flaş gelişme. Hürriyet.
• Hürriyet. (2020, 18 Haziran). Türkiye Varlık Fonu Turkcell’in yüzde 26,2 oranında hissedarı oluyor. Hürriyet.
• Info-Prod Research. (2004, February 25). Istim-Aycell merger completed. Info-Prod Research (Middle East Version).
• Ito, Y. & Iwata, A. (1994). Japan: Creating the domestic and international network. In Noam, E. M., Komatsuzaki, S. & Conn, D. A. (eds.), Telecommunications in the Pacific Basin: An Evolutionary Approach (440-457). New York: Oxford University Press.
• Karakışla, Y. S. (2014). Osmanlı Kadın Telefon Memureleri (1913-1923). İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Karlin, B. (1984, April 13). Turkey to buy ITT phone gear for $300 million. Wall Street Journal.
• Keyder, Ç. (1987). State and class in Turkey: A study in capitalist development. London: Verso.
• Kornelakis, A. (2015). European market integration and the political economy of corporate adjustment: OTE and Telecom Italia, 1949–2009. Business History, 57(6), 885-902.
• Milliyet. (2000a, 18 Nisan). Cep elde kaldı. Milliyet.
• Milliyet. (2000b, 3 Mayıs). İş’e rakip çıkmadı. Milliyet.
• Milliyet. (2000c, 28 Ekim). Ecevit: 3 Milyar Dolar Gelecek. Milliyet.
• Milliyet. (2001a, 26 Ocak). İş-Tim stressiz arıyor. Milliyet.
• Milliyet. (2001b, 22 Mart). Merhaba 0555. Milliyet.
• New York Herald Tribune. (1930, March 19). International Telephone buys Turkish unit. New York Herald Tribune.
• New York Times. (1925, February 15). Phones for Angora: Swedish company to install system in Turkish capital. New York Times.
• New York Times. (1927, February 6). Telephone service for Smyrna. New York Times.
• Noam, E. (1992). Telecommunications in Europe. New York: Oxford University Press.
• Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB). (2016). Türkiye’de Özelleştirme. Ankara: ÖİB.
• Özpeynirci, E. (2003, 13 Mayıs). İki başbakan nişan taktı Aria, Aycell ile evleniyor. Hürriyet.
• Raggett, R. J. (1986). Technology transfer: A tale of telecom success in Turkey. Telephony, 210(17), 30.
• Rhodes, S. (2006). Social movements and free-market capitalism in Latin America: Telecommunications privatization and the rise of consumer protests. Albany: State University of New York Press.
• Scheller, R. (1994). GSM developments in Turkey and the Middle East. Telecommunications, 28(9), 20.
• Şimşek, L. (1996). Journey to excellence. Management Review, 85(11), 62.
• Tanrıkut, A. (1984). Türkiye'de posta ve telgraf ve telefon tarihi ve teşkilat ve mevzuatı, Ankara: Efem Matbaacılık.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2004a). Cumhuriyetin harcı 2. cilt: Köktenci modernitenin ekonomik politikasının gelişimi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınevi.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2004b). Cumhuriyetin harcı 3. cilt: Modernitenin altyapısı oluşurken. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınevi.
• Telecomweb News Break. (2006, July 17). Telecom Italia gives Turk Telecom the reins at Avea. TelecomWeb News Break.
• Tezçakar Özdemir, B. (2016). İmparatorluktan Cumhuriyet’e Siemens tarihi: History of Siemens from Empire to Republic. İstanbul: Siemens.
• The Evening Standard. (2005, December 13). Vodafone gets the right number in Turkish telecoms auction. The Evening Standard.
• Tsigie, A. & Feyissa, G. (1999). Ethiopia: Past, present, and future. In Noam, E. M. (ed.), Telecommunications in Africa (51-78). New York: Oxford University Press.
• Tural, E. (2009). Osmanlı posta bürokrasisi 1908-1914. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), 205-230.
• Üçer, S. E. (2018). Alo kapitalizm: Turkish telecommunications policy in the context of an outward oriented development strategy [Doktora Tezi]. Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Üçer, S. E. (2019). Türk Telekom özelleştirmesinin sonuçları. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 56(649), 57-90.
• Vargı, M. & Oberholzer-Gee, F. (2014). Interview with Murat Vargı, interviewed by Felix Oberholzer-Gee. Istanbul, Turkey, September 17, 2014, Creating Emerging Markets Oral History Collection, Baker Library Historical Collections, Harvard Business School.
• Wall Street Journal. (1931, November 11). Automatic Phones in Turkey. Wall Street Journal.
• Wall Street Journal. (1984, June 4). Turkey says it will award $300 million phone order to ITT --- Special to the Wall Street Journal. Wall Street Journal.
• Wall Street Journal. (1987, July 1). “Northern Telecom gets job with Turkish agency. Wall Street Journal.
• Wall Street Journal. (1999, December 20). Investors scoop up Turkcell's offering. Wall Street Journal.
• Warf, B. (1989). Telecommunications and the globalization of financial services. The Professional Geographer, 41(3), 257-271.
• Winder, G. M. (2006). Webs of enterprise 1850-1914: Applying a broad definition of FDI. Annals of the Association of American Geographers, 96(4), 788-806.
• Xiong-Jian, L. & You-Nong, Z. (1994). China. In Noam, E., Komatsuzaki, S. & Conn, D. A. (eds.), Telecommunications in the Pacific Basin: An evolutionary approach (73-85). New York: Oxford University Press.
• Yazıcı, S. (2014). Ericsson Turkey: A leader in communication from the Ottoman times to the present day. İstanbul: Tarih Vakfı-Ericsson.