Spor, Kültür ve Dil: Türkçede Bulunan Atasözü ve Deyimler Üzerine Bir İçerik Analizi

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 45, 1341 - 1364, 30.12.2022

Emet Gürel Pelin Gönkek

https://doi.org/10.46928/iticusbe.1135351

Öz

Amaç: Spor; beden, zihin ve ruh gelişimine hizmet eden bireysel ya da takım halinde gerçekleştirilebilen ve belirli kurallara tabi olan eylem olarak tanımlanabilmektedir. Spor; bireyi performans sergilemeye, rekabete, dayanışmaya, takımdaşlığa, başarıya yöneltmekte ve kişisel gelişime katkıda bulunmaktadır. Sporun tarihsel gelişimi, uygarlık tarihine koşut bir seyir izlemektedir. Öyle ki modern sporun gelişimini, kapitalizmin gelişimi üzerinden çözümlemek mümkündür. Bu paralelde sporun ilk ortaya çıkışı, insanın kendi varlığını keşfetmesi ve doğayla mücadeleye girmesi ile ilişkilendirilendirilebilmektedir. Spor, aynı zamanda kültürel bir eylemdir. Huizinga’nın oyun oynayan insanı simgeleyen ‘homo ludens’ kavramı ile işaret ettiği gibi, yeryüzünde insana ait her şeyin başlangıcının oyun olduğuna dikkat çekmek ve ‘önce oyun vardı’ saptamasını yapmak mümkündür. Huizinga’ya göre kurgusal olduğu bilinen ve gündelik hayatın dışında yer alan, bununla birlikte oyuncuyu da tamamen içine çeken, gönüllü ve özgür bir eylem olan oyun; tarih boyunca, hayatın her alanında kültürün temel öğesi olarak varlığını sürdürmüştür. Oyunun kültürle olan bağından ve oyunun evvel ezel niteliğinden hareket eden bu çalışma; spor olgusunun Türkçedeki yer ve önemini atasözleri ve deyimler üzerinden araştırmayı amaçlamaktadır.
Yöntem: Nitel desende oluşturulan çalışma, Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’nü evren kabul ederek tasarlanmış ve içerik analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir.
Bulgular: Araştırma kapsamında Türkçede bulunan spor olgusu ile ilgili atasözleri ve deyimler tespit edilmiş ve oluşturulan kategoriler uyarınca değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında ise elde edilen bulgular yorumlanmış ve gelecek araştırmalara yönelik öneriler sunulmuştur.
Özgünlük: Çalışmada ulaşılan en temel sonuç, Türkçede bulunan deyimlerde spor olgusunun oldukça önemli bir yer arz etmesidir.

Anahtar Kelimeler

Spor, Kültür, Dil, İçerik Analizi, Türkçe, Atasözü, Deyim.

Sports, Culture and Language: A Content Analysis on Proverbs and Idioms in Turkish Language

Öz

Purpose: The sport can be defined as the action, which can be performed individually or as a team and subject to certain rules, that serves the development of body, mind, and soul. Sport leads the individual to performance, competition, solidarity, teamwork, and success meanwhile contributes to personal development. The historical development of sports follows a course parallel to the history of civilization. It is possible to analyze the development of modern sport through the development of capitalism. In this parallel, the first appearance of sport can be associated with the discovery of one's own existence and the struggle against nature. Sport is also a cultural act. As Huizinga points out with the concept of ‘homo ludens’ it is possible to draw attention to the fact that the beginning of everything pertaining to humans is the game. According to Huizinga, the game that is known to be fictional and out of everyday life, which is also a voluntary and free action that completely engages the player; throughout history, it has survived as a fundamental element of culture in every aspect of life. This study is based on the connection of the game with the culture and existence of the game from all eternity, aims to investigate the place and importance of sports phenomenon in Turkish by means of proverbs and idioms.
Method: The study is performed with qualitative design, is designed by adopting the Turkish Language Association Proverbs and Idioms Dictionary as a universe and carried out with the content analysis method.
Findings: Proverbs and idioms related to the sports phenomenon in the Turkish language determined and evaluated according to the categories. In the conclusion part of the study, findings interpreted and suggestions for future studies presented.
Originality: The main conclusion reached in the study is that the phenomenon of sports has a very important place in idioms in Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Sports, Culture, Language, Content Analysis, Turkish, Proverb, Idiom.

Kaynakça

• Atalay, A. & Akbulut, A. K. (2013). Türk spor kültürünün eşsiz örneği: Okçular teknesi. Karadeniz. 18: 144-154.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2): 368-388.
• Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9 (1): 23-28.
• Bayraktar, C. (2003). Sosyal yapı özelliklerinin spora etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , 17 (1): 22.
• Bertini, M., Bimbo, A. D. & Nunziati, W. (2005). Common visual cues for sports highlights modeling. Multimedia Tools and Applications, 27 (2): 215-218.
• Borish, L. J. & Phillips, M. G. (2012). Sport history as modes of expression: Material culture and cultural spaces in sport and history. Rethinking History, 16 (4): 465-477.
• Büyüköztürk, Şener, Çakmak, K. Şebnem, Akgün, E. Özcan, Karadeniz, Şirin, & Demirel, Funda. (2020). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. 28. Baskı. Ankara: Pegem Akademi.
• Carter, J. M. (1988). Sports and pastimes of the middle ages. USA: University Press of America.
• Cambridge English Dictionary (2022). Sport. https://dictionary.cambridge.org. Erişim Tarihi: 13.02.2022.
• Çakmak, M. N., İşlek, M. S., & Keskin, U. (2017). Türk futbol kültürünün küreselleşme kavram ve süreçleri bağlamında değerlendirilmesi. Karamanoğlu Mehmetbey Üiversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19 (33): 125-133.
• Çetin, C. (2003). Televizyon-futbol (spor) birlikteliğinde belirsizlik ilkesinin gerekliliği: Fransa modeli. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2 (1): 111-116.
• Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (Eds.). (2011). The sage handbook of qualitative research. USA: Sage Publications.
• Dever, A. & İslam, A. (2015). Tarihsel süreç içerisinde Türk kültüründe spor algısı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (5): 46-61.
• Fişek, K. (1998). Türkiye’de ve dünyada spor yönetimi. Ankara: Bağırgan Yayınevi.
• Fişek, K. (2003). Sporun anatomisi. İstanbul: YGS Yayınları.
• Göçer, A. (2012). Dil-kültür ilişkisi ve etkileşimi üzerine. Türk Dili, 729 (1): 50-57.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji. (H. Özel ve C. Güzel, Çeviri). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Gürel, E. & Tat, M. (2019). Türkçede beden olgusu: Atasözleri ve deyimler üzerine bir içerik analizi. Akdeniz İletişim-Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 32: 235-256.
• Harper, D. (2022). Sport. Online Etymology Dictionary. https://www.etymologyonline.com/search?q=sport. Erişim Tarihi: 13.02.2022.
• Hiçyılmaz, E. (1985). Türkiye’de spor gazeteciliği ve haberciliğinin tarihi. Hürriyet Vakfı Eğitim Yayınları.
• Horak, R., Reıter, W., & Bora, T. (2001). Futbol ve futbol kültürü: Takımlar, taraftarlar, endüstri, efsaneler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Huizinga, J. (2010). Homo ludens-oyunun toplumsal işlevi üzerine. (M. A. Kılıçbay, Çeviri). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Karahüseyinoğlu, M. F. (2008). Geleneksel Türk spor kamuoyunun profilinin belirlenmesi. Sport Sciences, 3 (2), 66-74.
• Kaplan, Y. & Akkaya, C. (2015). Spor kültürü ve Türkiye'de spor. International Journal of Sport Culture and Science, 2 (2): 114-119.
• Livingston, L. A., & Forbes, S. L. (2016). Factors contributing to the retention of Canadian amateur sport officials: Motivations, perceived organizational support, and resilience. International Journal of Sports Science & Coaching, 11 (3): 342-355.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. (O. Akınhay ve D. Kömürcü, Çeviri). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Mirzeoğlu, N. (2003). Spor bilimlerine giriş. Ankara: Bağırgan Yayınevi.
• Moretti, F., Van Vliet, L., Bensing, J., Deledda, G., Mazzi, M., Rimondini, M., Zimmermann, C. & Fletcher, I. (2011). A standardized approach to qualitative content analysis of focus group discussions from different countries. Patient Education & Counseling, 82: 420-428.
• Özen, N. (2012). Türk kültür tarihinde spor ve Türklerin spora katkıları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman: Batman Üniversitesi.
• Öztürk, F. (1998). Toplumsal boyutlarıyla spor. Ankara: Bağırgan Yayımevi.
• Sinan, A. T. (2008). Deyim kavramı üzerine notlar-ı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2): 91-98.
• Sutula, V. (2018). General definition of the concept sports. Journal of Physical Fitness, Medicine & Treatment in Sports, 4 (4): 8-9.
• Stefani, R. T. (1999). A Taxonomy of sports rating systems. IEEE transactions on systems, man, and cybernetics-part a: Systems and humans. 29 (1): 116-120.
• Talimciler, A. (2010). Sporun sosyolojisi-sosyolojinin sporu. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Teoman, Ö. (2001). Ankara’da amatör futbol. Takımdan ayrı düz koşu. T. Bora (Der.). 2. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, 91-106.
• Tomlinson, A. (2010). Dictionary of sports studies. London: Oxford University Press.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük (2022). Spor. https://sozluk.gov.tr/. Erişim Tarihi: 12.02.2022.
• Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu. (2022). Spor dalları. https://www.gsdf.gov.tr/tr/spor-dallari. Erişim Tarihi: 28.02.2022.
• Yetim, A. (2000). Sporun sosyal görünümü. Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 5 (1), 63-72.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 9. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yurdigül, Y. (2019). Geleneksel sporların Türk sinemasında sunumu. Türk halklarının geleneksel spor oyunları VIII, Kahramanmaraş, 16-18 Kasım 2019.