Origins and development of Turkish entrepreneurship in Germany

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: Özel Sayı - İnovasyon ve Girişimcilik, 67 - 99, 28.03.2025

Kazım Kılınç

Öz

In the early 1960s, some of the Turkish workers who migrated to Germany eventually overcame the challenges of their working conditions by establishing their own businesses, becoming entrepreneurs, and securing a permanent place in the country. Today, over 100,000 Turkish enterprises operate across various sectors in Germany, ranging from grocery stores and restaurants to textiles, tourism, food, and construction. This study analyses the role of Turkish businesses in the German economy and the synergy they have created between the two nations. This article examines the entrepreneurial journey of Turks in Germany, which began with small businesses and eventually expanded into large-scale enterprises. It explores the sources of motivation that have driven Turkish entrepreneurs, as well as the entrepreneurial ecosystem they have built. Additionally, the study evaluates the historical background of Turkish entrepreneurship and its current significance. In this study, a collection of research on the activities in various sectors and economic power of Turkish entrepreneurs in Germany were scanned by means of existing literature. An assessment was performed through utilization of data from reports prepared by various public and non-governmental organizations. Turkish workers have successfully transformed their hard-earned savings into capital for their businesses. Today, Turkish entrepreneurs make significant contributions to the German economy in terms of production, investment, and employment. What started as small businesses in the 1960s has now evolved into large-scale enterprises across various industries. Notably, Turkish entrepreneurs have established a strong presence in Germany, even surpassing Turkey itself in terms of business organization and structure. Turkish entrepreneurs have demonstrated an exemplary success story by establishing businesses in a foreign country where they were unfamiliar with the language and culture. Through production, investment, employment, and exports, they have built a strong presence in Germany. This success, however, is not coincidental. Economic policies, cultural factors, and political developments between the two countries have played a crucial role in shaping this outcome. The study stands out by discussing the various factors contributing to this success rather than merely presenting the achievements of Turkish entrepreneurs.

Anahtar Kelimeler

Entrepreneurship, Germany, Turkish entrepreneurs, German economy

Almanya'da Türk girişimciliğinin doğuşu ve gelişimi

Öz

1960’ların başlarında Almanya’ya işçi olarak giden Türklerin bir bölümü, sonraki dönemlerde şartların zorlaması ile işyeri açarak kendi işinin patronu olmuş ve bu ülkede kalıcı hale gelmiştir. Bugün Almanya’da bakkallık/marketçilikten restoranlara, tekstilden turizme, gıdadan inşaat sektörüne kadar değişik alanlarda 100 binin üzerinde Türk işletmesi faaliyet göstermektedir. Bu çalışmada Türk işletmelerinin Alman ekonomisindeki konumu ve iki ülke arasında oluşturduğu sinerji analiz edilecektir. Bu makalede, Almanya’da esnaflıkla başlattıkları girişimcilik sürecini dev işletmelere dönüştürmeyi başaran Türklerin motivasyon kaynakları ve oluşturdukları girişimcilik ekosistemi ele alınacaktır. Tarihsel bir değerlendirmenin ardından, Türk iş dünyasının günümüzdeki boyutları değerlendirilecektir. Çalışmada, Türk girişimcilerin Almanya’da çeşitli sektörlerdeki faaliyetleri ve ekonomik gücüyle ilgili yapılan araştırmalar, mevcut literatür yoluyla taranmıştır. Çeşitli kamu ve sivil toplum kuruluşları tarafından hazırlanan raporlardaki veriler kullanılarak değerlendirme yapılmıştır. Buna göre, Türk işçilerinin büyük zorluklarla edindikleri tasarruflarını, şirketleri için sermayeye dönüştürmeyi başardıkları görülmektedir. Türk girişimcileri bugün üretim, yatırım ve istihdam açısından Alman ekonomisine büyük bir katkı sağlamaktadır. Almanya’da yaklaşık 60 yıl önce ağır işçilik olarak başlayan Türk girişimciliği, bugün hemen her sektörde dev işletmeler haline gelmiştir. Başka bir ifadeyle Türk girişimciler, girişimcilikte örnek teşkil edecek bir yapı kurmayı başarmış ve Almanya’da Türkiye’nin etkili bir lobi gücü olmuştur. Türkler, dilini ve kültürünü bilmedikleri bir ülkede işletmeler kurmak suretiyle üretim, yatırım, istihdam ve ihracat gerçekleştirerek Türk girişimciliğinde örnek bir başarı sergilemiştir. Başarı bununla da sınırlı değildir. İki ülke arasındaki ticaret, turizm ve siyasi ilişkilerin geliştirilmesinde de önemli bir rol oynamıştır. Bu başarı tablosunda büyük payı bulunan faktörlerin tartışılması, çalışmayı farklı kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Almanya, Girişimcilik, Türk girişimciler, Alman ekonomisi

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abadan, N. (1964). Batı Almanya’daki Türk işçileri ve sorunları. Ankara: DPT Yayını.
• Ana Britannica (1985). Cilt 11, s. 498, İstanbul: Ana Yayıncılık.
• Apak, S. (1993). Yurt dışındaki işçi potansiyeli ve Türkiye ekonomisi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Avrupa Türk İş adamları ve Sanayicileri Derneği (ATİAD) Raporu. (2010). Almanya ve Avrupa’daki Türk kökenli girişimciler (1961-2010 Frankfurt-New York. http://www.bteu.de/index/turk_kokenli_girisimciler_tr.pdf (Erişim Tarihi: 07.06.2024).
• Aydın, A. K. (2020). Almanya yatırımcılar için çok büyük fırsatlar sunuyor. Turcomoney Dergisi, 9(115), 90-95. Aydın, F. (Ed.). (2014). Uluslararası işgücü anlaşmaları. Ankara: ÇSGB Yayını.
• Başay, E. & Tan, B. (2019, 10 Kasım). Türk kökenli siyasetçi Almanya'da bir ilki gerçekleştirdi. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turk-kokenli-siyasetci-almanyada-bir-ilki-gerceklestirdi/1641114 (Erişim tarihi: 17 Temmuz 2024).
• Can, F. (2021, 27 Eylül). Almanya seçimlerinde parlamentoya girmeyi başaran Türkiye kökenli adaylar kimler? https://tr.euronews.com/2021/09/27/almanya-secimlerinde-parlamentoya-girmeyi-basaran-turkiye-kokenli-adaylar-kimler (Erişim tarihi: 27 Temmuz 2024).
• Coşkunarda, G. (2021, 28 Kasım). Misafirlikten ev sahipliğine... 60 yıllık göç hikayesi. https://www.hurriyet.com.tr/kelebek/hurriyet-pazar/misafirlikten-ev-sahipligine-60-yillik-goc-hikayesi-41948833” (Erişim tarihi: 13 Temmuz 2024).
• DEİK (2024, 1 Haziran). Almanya bilgi notu. https://www.deik.org.tr/uploads/almanya-bilgi-notu-haziran-2024-2.pdf (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2024).
• Euronews. (2021, 25 Kasım). Cem Özdemir, Almanya'da yeni hükümetin tarım bakanı oldu. https://tr.euronews.com/2021/11/25/cem-ozdemir-almanya-da-yeni-hukumetin-tar-m-bakan-oldu?utm_medium=Social&utm_source=Twitter#Echobox=1637855855 (Erişim tarihi: 13 Ağustos 2024).
• Gültepe, M. (2024, 25 Ocak). Almanya'ya ihracatın bu yıl 23 milyar dolara ulaşması bekleniyor. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/almanyaya-ihracatin-bu-yil-23-milyar-dolara-ulasmasi-bekleniyor/3118180. (Erişim tarihi: 23 Mayıs 2024).
• Höhne, J., Linden, B., Seils, E., & Wiebel, A. (2014, 16 September). Die Gastarbeiter - geschichte und aktuelle soziale lage, WSI Report. https://www.wsi.de/de/faust-detail.htm?sync_id=HBS-005908 (Erişim tarihi: 07 Kasım 2024).
• İpekçi, A. (1967, 10 Temmuz). Bir hayal gerçekleşirken. Milliyet, s.1-7.
• Kıyağan, A. (2024, 2 Eylül). İnsanoğlunun yol açtığı tarihin en büyük felaketi: 2. Dünya Savaşı. https://www.aa.com.tr/tr/ayrimcilikhatti/dun-bugun/insanoglunun-yol-actigi-tarihin-en-buyuk-felaketi-2-dunya-savasi/1821472 (Erişim tarihi: 5 Eylül 2024).
• Kızılocak, G. (1996). Dünden bugüne Almanya’da Türk serbest girişimciliği. Köln: Önel Yayınevi.
• Koçak, B. & Kılınç, K. (1997). Avrupa’nın Türk patronları-en üsttekiler. İstanbul: Ekovitrin Yayını.
• Köksal, G. (2021, 2 Kasım). Misafir olarak geldiler ama. https://www.birgun.net/makale/misafir-olarak-geldiler-ama-363934 (Erişim tarihi: 7 Mart 2025).
• Mortan, K. (1982, 29 Mart). Boğulan Güç: Halk şirketleri. Cumhuriyet, s. 8.
• NTV. (2024, 28 Mart). Solingen yangını kundaklama: 2'si çocuk 4 Türk öldü. https://www.ntv.com.tr/dunya/solingen-yangini-kundaklama2si-cocuk-4-turk-oldu,heAGyacG30KhZoNuVDk6OA (Erişim tarihi: 19 Ağustos 2024).
• Olpak, N. (2024, 27 Haziran). DEİK Toplantısı: Türkiye-Almanya Diplomatik İlişkilerinin 100’üncü Yıl Dönümünde DEİK’ten Stratejik İş Birliği Hamlesi. https://www.deik.org.tr/etkinlikler-turkiye-almanya-diplomatik-iliskilerinin-100-uncu-yil-donumunde-deik-ten-stratejik-is-birligi-hamlesi (Erişim tarihi: 28 Eylül 2024).
• Pazarcık, Y. & Erol, M. (2018, 1 Eylül). İşçi Şirketleri: Türkiye’de Yerli Sermaye Oluşturma Çabalar. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (Özel Sayı 16), 105-138.
• Pazarcık, Y. (2019). Türkiye’de İşçi/Halk Şirketleri Sürecinin Türksan ve Hastaş Vakaları Üzerinden İncelenmesi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 14(2), 191-212. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/934871 (Erişim tarihi: 13 Temmuz 2024).
• Reyhan, C. (2005). Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı (1878-1914). Belleten, 69 (254) 217-266. doi: 10.37879/belleten.2005.217. https://belleten.gov.tr/tam-metin/3508/tur Soydemir, S. & Akyüz, A. (2016). Sermaye piyasası ve borsa, ekonomik analiz, kurumsal ve yasal yapı, tarihçe ve tanıklıklar (2. baskı.). İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Statista.com (2023). Anzahl der Ausländer aus der Türkei in Deutschland von 2001 bis 2023. https://de.statista.com/statistik/daten/studie/152911/umfrage/tuerken-in-deutschland-seit-2001 (Erişim tarihi: 10 Temmuz 2024).
• Şen, F. (2015). Almanya’da 37 bin işletmenin cirosu 16 milyar euro’ya ulaştı. Turcomoney Dergisi, 4(59), 94-103.
• Şen, F. (2017). Türkiye ve Almanya birbirine muhtaç. Turcomoney Dergisi, https://www.turcomoney.com/turkiye-ve-almanya-birbirine-muhtac.html (Erişim tarihi: 8 Ağustos 2024).
• Şen, F. Ulusoy, Y. & Şentürk, C. (2008). Avrupa birliği ve Almanya’da Türk girişimcilerin ekonomik gücü. İstanbul: Günizi Yayıncılık.
• Şen, F. & Koray, S. (1993). Türkiye’den Avrupa topluluğuna göç hareketleri. Köln: Önel Yayınevi.
• Şen, F., Öz, G. & İyidirli, A. (1996). Federal Almanya’da Türklerin kültürel sorunları. Köln: Önel Yayınevi.
• Şentürk, C.. (2021, 1 Mart). Almanya ve Avrupa’da Türk girişimciliği: Bir bilanço. Perspektif. https://perspektif.eu/2021/03/01/almanya-ve-avrupada-turk-girisimciligi-bir-bilanco (Erişim tarihi: 15 Mayıs 2024).
• Türkiye Otelciler Federasyonu (TÜROFED). (2024, Ocak-Şubat). 2023 yılı turizm verileri. https://www.turofed.org.tr/panel/upload_system/pages_file/86de6b7faaf393debd50ea1c7685a0fd.pd (Erişim tarihi: 20 Ağustos 2024).
• http://www.turksankagit.com/ (Erişim tarihi: 7 Mart 2025).
• TÜSİAD (1988). F. Almanya’daki Türk İşadamlarının Ekonomik Potansiyeli ve Türk Ekonomisine Katkıları. İstanbul: Yayın No: TÜSİAD-T/88.10.119.Wallraf, G. (1986). En alttakiler. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Yalçındağ, M. A. (2024, 24 Eylül). Türkiye ile Almanya arasında 60 milyar dolarlık ticaretin anahtarı yeni sektörler olacak. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-ile-almanya-arasinda-60-milyar-dolarlik-ticaretin-anahtari-yeni-sektorler-olacak/3339299 (Erişim tarihi: 25 Eylül2024).
• Yıldız, S. (2017). Erkaufte Rückkehr? - Die Abwanderung türkischer ›Gastarbeiter/innen‹ aus Westdeutschland von 1973 bis 1984. https://osnadocs.ub.uni-osnabrueck.de/bitstream/urn:nbn:de:gbv:700-201905271599/18/thesis_yildiz.pdf (Erişim tarihi: 7 Mart 2025).
• Yılmaz, C. (1993). Türkiye’de kırsal sanayinin desteklenmesi ve işçi şirketleri örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 305-334.
• Zeyrek, M. (2024, 28 Mayıs). Almanya'da 31 yıldır dinmeyen acı: Solingen faciası. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/almanyada-31-yildir-dinmeyen-aci-solingen-faciasi/3232679 (Erişim tarihi: 15 Haziran 2024).