Dînî Hitâbette Etimolojik Tahlillerin Kullanımı

Yıl 2016, , 1583 - 1600, 21.10.2016

Mehmet Faruk Çifçi

https://doi.org/10.15869/itobiad.256140

Öz

Meşhur
müfessirlerden Fahruddin er-Râzî (ö. 606/1210) kelimelerin taşıdıkları
anlamları tespit etmede en mükemmel yöntemin etimolojik tahlil, yani onların
kökenlerini araştırmak olduğunu söyler. Çünkü ancak bu yolla kelimenin taşıdığı
anlam hakkında doğru bir kanaate sahip olunabilir. Etimolojik araştırma o
kelimenin manasının zihinlere doğru bir şekilde yerleştirilebilmesi noktasında
da büyük bir işlev görür. Özellikle ıstılâhî manalara sahip olan kelimeler için
bu geçerlidir. Şöyle ki, Arap tavşanı olarak bilinen tarla faresi ile münâfığın,
karanlık gece ve denizin örtücülüğüyle kâfirin, tozu toprağı temizleyen bir
sonbahar yağmuruyla Ramazan ayının nasıl bir ilişkisi olduğunu anlamanın yolu
bu etimolojik tahlillerden geçmektedir. Elinizdeki çalışma, bahsi geçen bu
tahlillerin dînî hitâbette kullanımı hakkındadır.

Anahtar Kelimeler

Etimolojik Tahlil, Dinî Hitâbet, Kelime, Vâiz, Kök Mana

Using Etymologic Analysis in Religious Speech

Öz

The famous mufassir Fakhruddin er-Razi (ö. 606/1210) says that the excellent method for finding out the
meanings of the words is to analyze them etymologically, that is, to search
origins of them. Because, only by this way, we can have the valid knowledge
about the meanings of words. On the other hand, etymologic analysis is
important to keep the meanings settled in mind, especially for the words which
have terminological meanings. For example, to have an opinion about how
relationships are existed between the vole and ‘munafik’, the dark night or
sea’s covering and ‘kâfir’, the autumn’s rain which cleans all the pollutions
and dusts and the Ramadan month, we must apply etymological analysis of these
words. This study is about using etymologic analysis mentioned above in
the religious speeches. 

Anahtar Kelimeler

Etymologic analysis, Religious speech, Word. Preacher, Origin Meaning

Kaynakça

• Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, 5. baskı (3 cilt bir arada), Ankara, Türk Dil Kurumu Yay., 2009,
• Ateş, Süleyman, Yüce Kurʽân’ın Çağdaş Tefsiri, I-XII, Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988,
• Beyhakî, Ebûl’-Hasen, Ezâhîru’r-Riyâz, İstanbul Süleymaniye Ktp, Şehit Ali Paşa, no: 2589,
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, el-Camiʿü’s-Sahîh, tahkik: Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, I-IX , Dâru Tavku’n-Necât , 1422,
• Câhız, ‘Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-Tebyin, tahkik: Abdüsselâm Hârûn, 7. baskı, Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1418/1998,
• Cürcânî, Seyyid Şerîf, Kitâbü’t-Taʻrîfât, tahkik: Muhammed Abdurrahmân el-Merʿaşlî, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1424/2003,
• Çakan, İsmail Lütfi, Dînî Hitâbet, 7. baskı, İstanbul: İFAV, 2009,
• Çetin, Abdurrahman, Hitâbet ve İrşâd, Genişletilmiş 2. baskı, Bursa: Emin Yayınları, 2008,
• Dîvânü’n-Nâbiğatü’z-Zübyânî, tahkik: Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, 2. baskı, Dâru’l-Me‘ârif, ts.,
• Ebû’l-Bekâ, el-Kefevî, Külliyât, 2. baskı, nşr: Adnan Derviş, Muhammed Mısrî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1998,
• Ekin, Yunus, “Dilsel/Etimolojik Anlamın Kurʼân Çevirileri Açısından Konumu ve Sınırları”, Kurʼân Mealleri Sempozyumu, Eleştiriler ve Öneriler I, 24-26 Nisan 2003 /İzmir, Ankara, 2007,
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kurʼân Dili, sadeleştirenler: İsmail Karaçam vd., I-X, Hikmet Neşriyat, ts.,
• Gezgin, Ali Galip, Tefsirde Semantik Metod, İstanbul: Ötüken, 2002,
• Hâşimî, Seyyid Ahmed, Cevâhiru’l-Belâğa, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999,
• Harbî, Abdulaziz b. Ali, el-Belâğatu’l-Müyessera, 2. baskı, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1432/201,
• Halil b. Ahmed, el-Ferâhidî, Kitâbü’l-ʻAyn, tertip komisyonu: Davud Sellûm vd., Beyrut: Mektebetü Lübnan, 2004,
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât, el-İnsâf fî Mesâili’l-Hilâf Beyne’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn (el-İntisâf mine’l-İnsaf adlı eserle beraber), I-II, Dâru’l-Fikr, ts.,
• İbnu’l-Fâris, Ahmed, Mücmelü’l-Luğa, tahkik: Züheyr Abdulmuhsin Sultan, 2. baskı, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1406/1986,
• İbn Manzûr, Lisânü’l-῾Arab, I-VI, , nşr: Abdullah Ali el-Kebîr vd., Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.,
• İsfahânî, Râğıb , el-Müfredât, tahkik: Muhammed Seyydi Keylânî, Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, ts.,
• Karamollaoğlu, Fatma Serap, Meânî İlmi, İstanbul: İşaret Yay., 2013,
• el-Kazvînî, Hatîp , Telhîsu’l-Miftâh, (tercümesi ile birlikte), trc ve nşr: Nevzat H. Yanık vd., , İstanbul: Huzur Yayın Dağıtım, t.s.,
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ, Külliyat, 2. baskı, Müessetü’r-Risâle, Beyrût, 1419/1998,
• Kılıç, Hulusi,” İştikâk”, DİA, c. XXIII, İstanbul, 2001.
• Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay., 1992,
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kurʼân, tahkik: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî vd., I-XXIV, Beyrut: Müessetür’r-Risâle, 1427/2006,
• Muhammed Sadîk Hasan Hân, el-Alemü’l-Haffâk min ʽİlmi’l-İştikâk, Beyrut: Müessetü’l-Kütüb es-Sekâfiyye, 1433-/2012,
• İbrâhim Mustafa vd, el-Muʿcemu’l-Vasît, Mektebetu’ş-Şurûk ed-Devliyye, 4. baskı, 1425/2004,
• Râzî, Fahrüddin, Mefâtîhu’l-Ğayb, I-XXXII (Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981),
• Sekman, Mümin, Her Şey Beyinde Başlar, İstanbul: Alfa Yay., 2011,
• ʽÛde, Halil Ebû ʽÛde, et-Tatavvuru’d-Delâlî Beyne Luğati’ş-şiʻri’l-Câhilî ve Luğati’l-Kurʼâni’l-Kerîm, Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985,
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr, Muhtâru’s-Sıhâh, Lübnân: Mektebetü Lübnân, 1989,
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Huseynî, Tâcü’l-‘Arûs, I- XL, tahkik: Abdulalîm et-Tahâvî, Matba‘atu Hukumeti Kuveyt, 1404/1984,
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer, Esâsü’l-Belâğa, I-II, tahkik: Muhammed Bâsil, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, , 1419/1998,
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer, Keşşâf, tahkik: Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavvız, I-VI, Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.