Problems Encountered by Crimean-Caucasian Refugees: The Case of Diyarbakır and Its Vicinity Abstract

Yıl 2021, , 1941 - 1954, 30.06.2021

Hakan Asan

https://doi.org/10.15869/itobiad.863159

Öz

Migration; It is a movement that changes the population structure and means social change. As a result of the wars between the Ottoman Empire and especially Russia, population movements from the Balkans, Crimea and the Caucasus to the Ottoman lands emerged. The Ottoman Empire, on the other hand, settled in various provinces where immigrants would not have a shortage of land and could produce in line with the targets set by the immigrants. During this period, he worked to meet the needs of immigrants. Nevertheless, the participation of the immigrant population above the expected in the migration movement and the socio-economic situation of the Ottoman Empire caused problems in the implementation of the planned policy. These problems stemmed from epidemics, security and economic issues. The problems faced by the immigrants started before they left their homeland. However, immigrants faced various problems both during and after the settlement. The immigrants could not move to permanent housing within the specified period and the economic aids provided to them were not sufficient. In addition, the problems faced by immigrants are not limited to the issue of settlement. The houses in which some immigrants would reside could not be built in time. However, immigrants, after the realization of their permanent settlements, could have problems in their lands and were exposed to the pressure of the local people. Another problem faced by immigrants is that they are settled in lands other than the climatic and geographical conditions they are used to. The immigrants reported the problems they encountered in the letters of requests and complaints sent to the Ottoman Government and officials, and requested the problems to be investigated. In this study, answers were sought in the direction of archive sources to the questions such as why the problems faced during and after the settlement process of the Crimean-Caucasus refugees who were settled in Diyarbakır and its surroundings between 1876-1914, the extent of the problems, and what consequences the problems caused. In addition, works written in the following periods were also consulted.

Anahtar Kelimeler

Immigrant, Diyarbakır, Complaint, Economical Problems, Climatic Troubles

Kırım-Kafkasya Muhacirlerinin Karşılaştığı Sorunlar: Diyarbakır ve Çevresi Örneği

Öz

Göç; nüfus yapısını değiştiren hareket olup toplumsal değişim anlamına gelmektedir. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında meydana gelen savaşların sonucunda Balkanlar, Kırım ve Kafkasya’dan Osmanlı topraklarına yönelik nüfus hareketleri ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti, belirlemiş olduğu hedefleri doğrultusunda muhacirleri, arazi sıkıntısı yaşamayacağı ve üretim yapabileceği muhtelif vilayetlere iskân etmiştir. Bu süreçte muhacirlerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çalışmalar gerçekleştirmiştir. Kırım-Kafkasya muhacirlerinin sevk ve iskânı ile ilgili sunulan raporlara bakıldığında devletin bu konuda dikkatli davrandığı görülmektedir. Buna rağmen beklenilenin üzerinde muhacir nüfusunun göç hareketine katılması ve Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sosyo-ekonomik durum planlanan politikanın uygulanmasında sorunların yaşanmasına neden olabilmiştir. Söz konusu sorunlar salgın hastalıklar, güvenlik ve ekonomik meselelerden kaynaklanmıştır. Muhacirlerin karşılaştığı sorunlar vatanlarından ayrılmadan evvel başlamıştır. Bununla birlikte muhacirler hem iskân sürecinde hem de iskân sonrasında muhtelif sorunlar ile karşılaşmışlardır. Muhacirler belirlenen süre dahilinde kalıcı iskâna geçememiş ve kendilerine sağlanan ekonomik yardımlar yeterli gelmemiştir. Ayrıca muhacirlerin karşılaştığı sorunlar sadece iskân meselesi ile sınırlı değildir. Bazı muhacirlerin ikamet edecekleri haneler de zamanında inşa edilememiştir. Bununla birlikte muhacirler, kalıcı iskânlarının gerçekleşmesinden sonra da bulundukları arazilerinde sorun yaşayabilmiş ve yerli ahalinin baskılarına maruz kalabilmiştir. Muhacirlerin karşılaştığı diğer bir sorun ise alışkın oldukları iklim ve coğrafi şartlarının haricindeki arazilere iskân edilmeleridir. Muhacirler, Osmanlı Hükümeti’ne ve yetkililerine gönderdiği istek ve şikâyet yazılarında karşılaştıkları sorunları bildirmiş, sorunların tahkik edilesini istemiştir. Bu çalışmada 1876-1914 tarihleri arasında Diyarbakır ve çevresine yerleştirilen Kırım-Kafkasya muhacirlerinin iskân süreci ve sonrasında karşılaştığı sorunların neden kaynaklandığı, hangi boyuta ulaştığı, sorunların hangi sonuçları meydana getirdiği gibi sorulara arşiv kaynakları doğrultusunda cevap aranmıştır. Ayrıca sonraki dönemlerde kaleme alınmış eserlere de başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Muhacir, Diyarbakır, Şikâyet, Ekonomik Problemler, İklimsel Sorunlar

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrâk Odası (BOA. BEO), Bâb-ı Âlî Evrâk Odası Meclis-i Vükelâ Mazbatası (BOA. MV.), Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Şûra-yı Devlet (BOA. ŞD.), Dâhiliye Hukuk (BOA. DH.H.) Dâhiliye Islahat (BOA. DH. TMIK. S.),Dâhiliye Muhabeât-ı Umumiye İdaresi (BOA. DH.MUİ.), Dâhiliye Nezâreti, Mektûbî Kalemi (BOA. DH.MKT.), Dâhiliye Nezâreti, Muhacirîn Riyâseti Komisyonu (BOA. DH. MHC.),
• İrade, Şûrâ-yı Devlet (BOA. İ.ŞD.), Meclis-i Vâla (BOA. MVL.), Sadâret Mektûbî Kalemi, Mühime Kalemi Odası (BOA. A.}MKT.MHM.), Yıldız, Perakende, EvrâkıKomisyonlar Maruzâtı (BOA. Y.PRK.KOM.), Yıldız, Sadâret Husûsî Maruzât Evrâkı (BOA Y.A HUS.), Yıldız, Sadâret Resmî Maruzât Evrâkı (BOA. Y.A. RES.)
• Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makûs Talihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul, 2001.
• Bahadır, Yılmaz, Anadolu’ya Göçler (Tarih-Toplum-Kimlik), Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, Trabzon, 2008.
• British Documents on Foreign Affairs Reports and Papers from the Foreign Office Confidential Print, gen. eds. K. Bourne and D. C. Watt, part I, series "B", University Publications of America, vol. XVI, 1984-1985.
• Cuinet, Vital, La Turquie d'Asie, Tame Primer, vol. II, Paris 1892.
• Eren, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri, ilk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası, İstanbul, 1966.
• Erkan, Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, Trabzon, 1996.
• Goç, Van P., Beynelminel Usul-ı Temsil, İskân-ı Muhacirin, Mütercim: Habil Adem, yay. haz., Ali Cin-Haluk Kartel, IQ Kültür Sana Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• Gözaydın, Ethem Fevzi, Kırım Türklerinin Yerleşme ve Göçmeleri: Coğrafi, Tarihi, Harsi, İktisadi ve Siyasî, Vakit Matbaası, İstanbul, 1948.
• İpek, Nedim. (1994). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karpat, Kemal H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koç, Zühal. (2014). Karesi Sancağına Yapılan Göçler (1860-1890), Balıkesir Üniversitesi SBE (Basılmamış Yüksek Lisans tezi), Balıkesir: 2014.
• Kuran, İ. Ercüment. (1996). “Rusya’nın Kafkasya’yı İstilasına Karşı Osmanlı Siyaseti (1856-1879)”, Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri, 29-31 Mayıs 1995, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Nedim, İpek. (1996). “Göçmen Köylerine Dair”, Tarih ve Toplum, S. 150, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öğün, Tuncay. (2004). Unutulmuş Bir Göç Trajedisi; Vilayât-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923), Ankara: Babil Yayıncılık.
• Saydam Abdullah, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• Şaşmaz, Musa, “Imigration and settlement of Abhasians in The Ottoman Empire On British Documens, 1864-67”, OTAM, S. XIII, Ankara 2003. Şimşir, Bilal N. (1989). British Documents on Ottoman Armenians, vol. II (1894-1895), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Turkey. No. 10, Correspondence Respecting the Condition of the Population in Asia Minor and Syria, 1879.
• Turkey. No. 6, Further Correspondence Respecting the Condition of the Populations in Asia Minor and Syria, 1881.