Engelli Çocuğa Sahip Olmanın Aile Yaşamına Etkisi: Nitel Bir Çalışma

Yıl 2021, , 3742 - 3765, 30.12.2021

Mukadder Özkan Bardakcı , Beyza Kutluata

https://doi.org/10.15869/itobiad.936653

Cited By: 2

Öz

Engel herhangi bir konuda gerçekleşmesi gerekenin önüne çıkan sebep olarak nitelendirilebilmektedir. Engelli bireyler özelinde düşündüğümüzde ise hayatlarının belli bir bölümünde ya da tamamında belli işlevleri yerine getirememesi olarak görülmektedir. Engelli bireyler zaman zaman yakın çevrelerinden ya da tanımadığı insanlar tarafından kötü bakışlara ve hor görmelere maruz kalmaktadırlar. Engelli bireylerin dünyaya gelişi ailede de büyük bir çöküntüye sebep olmaktadır. Ailenin kurmuş olduğu düzen değişmekte ve hayatlarını yeniden inşa etmek zorunda kalmaktadırlar. Düzenin yanı sıra psikolojik tahribatlara da yol açan bu durum aileyi psiko-sosyal açıdan da etkilemektedir. Aynı zamanda ekonomik geliri yeterli olmayan aileler içinde engelli bireye bakım vermek daha da zorlaşmaktadır. Engelli bireyin aileye katılımı ile birlikte hem engelli bireyin hem de ailenin hayatı psiko-sosyal açıdan değişmektedir. Engelli bireye daha çok bakım sağlayan anne yeni bir düzen oluşturmakta ve bu düzene uyum sağlamak zorunda kalmaktadır. Çalışmada engelli bireye bakım veren 14 anne ile görüşülmüştür. Annelerin seçilmiş olmasındaki sebep engelli bireye bakım veren kişinin daha çok annelerin olduğu düşüncesidir. Nitel olarak ele alınmış bu çalışmada yarı yapılandırılmış görüşme formu oluşturulmuş olup yaklaşık 26 soru yöneltilmiştir. Çalışmaya katılım sağlayan annelere çalışma hakkında bilgi verilip onayları alındıktan sonra mülakata geçilmiştir. Katılımcılardan izin alınarak görüşmeler ses kaydına alınmıştır. Görüşmeler 25-80 dakika arasında sürmüştür ve sonrasında yazıya aktarılmıştır. Word’e aktarılan veriler 84 sayfa tutmuştur. Aktarılanlar tematik olarak kodlanıp içerik analizi yapılmış, veriler başlıklara ayrılarak ele alınmıştır. Bulgularda en önemli olan nokta engelli bireyin aileye dahil oluşunun şüphesiz aileye yeni bir düzen getirmiş olmasıdır. Diğer taraftan annelerin ve ailenin bu durumdan psikolojik açıdan etkilendiği görülmüştür. Psikolojik kabullenme sürecinin yanı sıra toplumsal yaşama ve çevreye engelli çocuklarını kabul ettirmelerinin de zor olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Engelli, Aile Kurumu, Engelli Birey, Engellilik Sosyolojisi, Sağlık Sosyolojisi., Aile Sosyolojisi

The Effect of Having a Disabled Child on Family Life: A Qualitative Study

Öz

The obstacle can be defined as the reason that stands out from what should happen in any issue. When we consider the disabled individuals in particular, it is seen as not being able to fulfill certain functions in a certain part or all of their lives.People with disabilities are sometimes exposed to bad glances and contempt from their immediate surroundings or by people they do not know.The birth of disabled individuals to the world causes a great depression in the family.The order established by the family is changing and they are forced to rebuild their lives.This situation, which causes psychological damage besides order, also affects the family psycho-socially.At the same time, it becomes more difficult to care for disabled individuals among families with insufficient income. With the participation of the disabled individual to the family, the lives of both the disabled individual and the family change in psycho-social terms.The mother, who provides more care to the disabled person, creates a new order and has to adapt to this order.In the study, 14 mothers who cared for a disabled individual were interviewed.The reason why mothers were selected is the thought that the caregivers of disabled individuals are mostly mothers.In this qualitative study, a semi-structured interview form was created and approximately 26 questions were asked.After the mothers who participated in the study were informed about the study and their consents were obtained, the interview was started.Interviews were recorded with the permission of the participants.The interviews lasted between 25-80 minutes and were then transcribed.The data transferred to Word has kept 84 pages.Submissions were thematically coded, content analysis was made, and the data were divided into headings and discussed. The most important point in the findings is that the inclusion of the disabled individual in the family has undoubtedly brought a new order to the family. On the other hand, it was observed that mothers and families were affected psychologically by this situation. In addition to the psychological acceptance process, it has been seen that it is difficult for them to accept their disabled children in social life and the environment.

Anahtar Kelimeler

Family Sociology, Family Institution, Disabled Person, Disability Sociology, Health Sociology

Kaynakça

• Akgün, R. ve Çifçi- Gökçearslan, E. (2010). Engelli çocuğa sahip ailelerde güçlendirme yaklaşımı ve sosyal destek sistemi, Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 10 (1-2), 23-36.
• Ayyıldız, T., Konuk-Şener, D., Kulakçı, H. ve Veren, F. (2012). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin stresle baş etme yöntemlerinin değerlendirilmesi, Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 11(2).
• Altıntaş, A. (2020). Engelli çocuğa sahip ailelerin ihtiyaçları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Balcı, S., Kızıl, H., Savaşer, S., Dur, Ş. ve Mutlu, B. (2019). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerin yaşadığı güçlüklerin ve aile yükünün belirlenmesi, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 10(2):124-130.
• Buluş, S. ve Ersoy A. F. (2019). Engelli çocuğu olan annelerde tükenmişlik: Nitel çalışma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3) ,771-776.
• Canarslan, H. ve Ahmetoğlu, E. (2015). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam kalitesinin incelenmesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 13-31.
• Dereli, F. ve Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi, Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.
• Çelik, G. (2019). Görme engelli öğrencilerin ailelerinin, olağan gelişim gösteren akranlarının, akran ailelerinin, öğretmenlerinin, görme engelli öğrencilere ilişkin tutumları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ercan, Z. F., Kırlıoğlu, M. ve Kırlıoğlu-Kalaycı, İ, H,. (2019). Engelli çocuğa sahip ailelerin bu durumu kabulleniş süreçleri ve bu duruma dair görüşleri, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(44), 597-628.
• Ersoy, Ö. ve Çürük, N. (2009). Özel gereksinimli çocuğa sahip annelerde sosyal desteğin önemi, Aile ve Toplum, 11(5), 104-110.
• Gencer, M. (2019). Engellilik durumu ve engellilere yönelik toplumsal algı: Kütahya örneği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Genç, Y. (2017) Engelli çocuğa sahip ailelerin kaygı düzeylerinin incelenmesi (Sakarya Örneği).3. International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 09-11 Nov. s,245-249.
• Güllüpınar, F. (2013). Toplumsal ilişkiler kıskacında zihin engelli olan bireyler ve aile yapıları: Eskişehir’de engelli ailesi hakkında sosyolojik bir alan çalışması, Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(1), 41-64.
• Gözün-Kahraman, Ö. ve Soylu-Karadayı, N. (2015). Engelli kardeşe sahip olan çocukların engelli kardeşleriyle deneyimlerine ilişkin görüşleri, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1(2),390-408.
• Karakuş, Ö. ve Kırlıoğlu, M. (2019). Engelli bir çocuğa sahip olmanın getirdiği yaşam deneyimleri: Anneler üzerinden nitel araştırma, Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der., (41), 96-112.
• Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri, TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4), 315-322.
• Kaytez, N., Durualp, E. ve Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1). 197-214.
• Koca, A. (2017). Engelli çocuğa sahip olan ve engelli çocuğa sahip olmayan annelerin ölüm kaygısı ve durumluk sürekli kaygı düzeyleri arasındaki farklılaşmanın incelenmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Kot, M., Sönmez, S. ve Eratay, E. (2018). Özel gereksinimli bireylere sahip ailelerin yaşadıkları zorluklar, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (37), 85-96.
• Kümbetoğlu, B. (2019). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma (6.Basım). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Lafçı, D., Öztunç, G. ve Alparslan, N. (2014). Zihinsel engelli çocukların (Mental Reterdasyonlu Çocukların) anne ve babaların yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 723- 735.
• Orhan, S. (2004). Zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin demografik ve psiko-sosyal özelliklerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Oktar, N. M. (2020). Engelliler (Ed: Meryem Serdar). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özen, A., Çolak, A. ve Acar, Ç. (2002). Zihin özürlü çocuğa sahip annelerin günlük yaşamda karşılaştıkları problem davranışlarla ilgili görüşleri, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, 3(2), 1-13.
• Özşenol, F., Işıkhan, V. Ünay, B. Aydın, H. İ. Akın, R. ve Gökçay, E. (2003). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi, Gülhane Tıp Dergisi, 45(2), 156-164.
• Özmen, D. ve Çetinkaya, A. (2012). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadığı sorunlar, Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28 (3), 35-49.
• Özsoy- Altuğ, S. Özkahraman, Ş. ve Çallı, F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi, Aile ve Toplum, 3(9), 69-77.
• Sloper, T. ve Beresford, B. (2006). Families with disabled children, BMJ, 333 (4), 928-929. doi: 10.1136/bmj.39017.633310.BE
• Sosyal Hizmetler Kanunu (24/05/1983)
• Şahiner- Üstün, V. (2018). Engelli çocuğa sahip ailelerin sosyal sorunlarının değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Top-Üstüner, F. (2009). Otistik çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları sorunlar ile ruhsal durumlarının değerlendirilmesi: Niteliksel araştırma, Çocuk Dergisi, 9(1), 34-42.
• Uzunoğlu, E. (2019). Engelli bireye sahip ailelerin sorunları ve sosyal dışlanması üzerine nitel bir inceleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Ytterhus, B., Wendelborg, C. ve Lundeby, H. (2008). Managing turning points and transitions in childhood and parenthood – insights from families with disabled children in Norway, Disability & Society, 23(6), 625-636.