From Shamsiyya-Bayramiyya Baba Yusuf Bin Halil Sivrihisari's Understanding of Khalwa

Yıl 2021, , 3068 - 3090, 30.12.2021

Harun Alkan

https://doi.org/10.15869/itobiad.957016

Öz

One of the methods used in Sufism to establish the familiarity between Allah and the servant is Khalwa (solitude). In the early periods of Sufism, the khalwa, which meant to live alone and away from society to protect from sin and approach Allah, has become a systematic practice with the formation of tariqas (orders). Thus, it was started to be implemented tekije and dargah (dervish lodges) in dark rooms large enough for one person, under the supervision of a murshid (spiritual guide). The tariqas (orders) in which the khalwa practice is observed are mostly those that attach importance to fighting with the nafs (ego). In this study, first of all, the emergence of the khalwa practice and its development in the history of Sufism will be briefly expressed. Then, in the context of Akshamsaddin Mohammad bin Hamza, Misirlioglu Abdurrahim Karahisari, Bolulu Himmet Effendi and hagiographies, the khalwa practice of Shamsiyya-Bayramiyya will be determined and compared with Baba Yusuf Sivrihisari's understanding of khalwa. In Bayramiyya's understanding of khalwa, the effects of the Suhrawardiyya can be seen due to its connection to the chain. In the Bayramiyye Tariqa, the khalwa is usually applied just after the sheikh is affiliated with. Although the duration of the khalwa in Bayramiyya is forty days, the murshid may extend or shorten the duration according to the condition of the murid. It is essential to eat and drink less in the khalwa. But the amount of it and the food to be eaten are determined by the murshid according to the temperament of the murid. The place to enter the khalwa should be narrow and dark. In Shamsiyya-Bayramiyya, there are eight conditions that must be obeyed in the khalwa. These conditions are also included in Baba Yusuf Sivrihisari's understanding of Sufism. According to Baba Yusuf, the conditions of khalwa are listed as " cleanliness (taharah), silence, uzlat, fasting, continuing dhikr, distracting thoughts, friendship with, and eat less-drinking less". Within the framework of these conditions, the murid performs ghusl while entering the khalwa, becomes halal with everyone and repent of all his sins. He always has wudu during the khalwa. He stays away from people. He spends his days fasting (sawm). He makes his iftar with a very small amount of food determined by the murshid. He removes the thoughts that will disturb the peace that comes to the heart by being busy with dhikr at any moment.

Anahtar Kelimeler

Khalwa, The Conditions of Khalwa, Bayramiyya, Shamsiyya, Akshamsaddin, Baba Yusuf

Şemsiyye-i Bayramiyye’den Şeyhoğlu Baba Yusuf b. Halil Sivrihisarî’nin (ö.918/1512) Halvet Anlayışı

Öz

Tasavvufta Allah ile kul arasındaki ünsiyeti tesis etmek için kullanılan yöntemlerden biri halvettir. Tasavvufun ilk dönemlerinde günahtan korunma ve Allah’a yaklaşma maksadıyla ıssız yerlerde, toplumdan uzak ve yalnız yaşamayı tercih etmek anlamına gelen halvet, tarikatların teşekkülüyle birlikte sistematik bir uygulama haline gelmiştir. Böylece tekke ve dergâhlarda tek kişinin sığabileceği büyüklükte karanlık odacıklarda, bir mürşid gözetiminde uygulanmaya başlamıştır. Halvet uygulamasının görüldüğü tarikatlar daha çok nefisle mücahedeye önem veren tarikatlardır. Bu çalışmada öncelikle halvet uygulamasının ortaya çıkışı, tasavvuf tarihi içindeki gelişimi kısaca ifade edilecektir. Ardından Akşemseddin Muhammed b. Hamza, Mısırlıoğlu Abdurrahim Karahisarî, Bolulu Himmet Efendi ve menâkıbnâmeler bağlamında Şemsiyye-i Bayramiyye’nin halvet uygulaması tespit edilip Baba Yusuf Sivrihisarî’nin halvet anlayışıyla mukayese edilecektir. Bayramiyye’nin halvet anlayışında, silsile bağı olması dolayısıyla Sühreverdiyye Tarikatı’nın etkileri görülür. Bayramiyye Tarikatı’nda halvet genellikle şeyhe intisaptan hemen sonra uygulanır. Bayramiyye’de halvetin süresi kırk gün olmakla beraber mürşid müridin durumuna göre süreyi uzatıp kısaltabilir. Halvette az yemek ve az içmek esastır. Fakat bunun miktarı ve yenecek besin mürşid tarafından müridin fıtratına göre belirlenir. Halvete girilecek mekân dar ve karanlık olmalıdır. Şemsiyye-i Bayramiyye’de halvette uyulması gereken sekiz şart vardır. Bu şartlar Baba Yusuf Sivrihisarî’nin tasavvuf anlayışında da aynı şekilde yer bulmuştur. Baba Yusuf’a göre halvet şartları: “tahâret, samt, uzlet, savm, devâm-ı zikr, nefy-i havâtır, sohbet-i merdân ve az yemek-içmek” şeklinde sıralanır. Bu şartlar çerçevesinde mürid halvete girerken gusül abdesti alır, herkesle helalleşir ve tüm günahlarına tevbe eder. Halvet boyunca daima abdestli olur. İnsanlardan uzak durur. Gündüzlerini oruçlu geçirir. İftarlarını mürşidin belirlediği çok az miktarda besinle yapar. Her an zikirle meşgul olup kalbe gelen huzuru bozacak düşünceleri giderir. 

Anahtar Kelimeler

Halvet, Halvetin Şartları, Bayramiyye, Şemsiyye, Akşemseddin, Baba Yusuf

Kaynakça

• Baba Yusuf, (ty.). Mevhûb-ı Mahbub, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, d.no: 6594.
• Baba Yusuf, (ty.). Risâletü’n-nûriyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu, d.no: 07 Tekeli 801/3.
• Bayramiye Tarikatı Menakıbı Hacı Bayram Veli ve Halifeleri, haz. Zehra Hamarat, (2015). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bayramoğlu, Fuat, (1989).Hacı Bayram-ı Veli: Yaşamı-Soyu-Vakfı, Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayramoğlu, Fuat–Azamat, Nihat, (1992). “Bayramiyye”, DİA, Cilt 5, s. 269-273.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, (1993). Kitâbü’d-da‘avât, tahk.: Bedr b. Abdillah el-Bedr, Kuveyt: Merkezü’l-mahtûtat ve’t-türas ve’l-vesâik, Cilt 1.
• Bursalı, Mehmet Tahir, (2016). Osmanlı Müellifleri, haz.: M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA Yayınları, Cilt 1.
• Cebecioğlu, Ethem, (2017). Hacı Bayram-ı Velî, Ankara: Kalem Neşriyat.
• Cebecioğlu, Ethem, (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Otto Yayınları.
• Cürcânî, Muhammed eş-Şerif el-, (2003). Kitabu’t-ta’rîfât, tahk.: Muhammed Abdurrahman Mar‘aşlî, Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
• Çakmaklıoğlu, Muhammed Mustafa, (2015). İbn Arabiye Göre İbadetlerin Manevî Yorumları, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Demirdaş, Öncel, (2020). Halvetiyye’nin Anadolu’daki Bir Şubesi: Çerkeşiyye, Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Demirdaş, Öncel, (2019). “Sefîne-i Evliyâ’ya Göre Bayramiyye Tarikatı Şemsiyye Şubesi Temsilcileri”, Hacı Bayram-I Veli: IV. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu, edit.: Vahit Göktaş-Harun Alkan, Ankara: İlahiyat Yayınları, s. 93-107.
• Demirdaş, Öncel, (2012). “Tasavvuf Tarihinde Halvet ve Halvetin Manevi Eğitimdeki Rolü”, Ekev Akademi Dergisi, Cilt 16, Sayı: 53, s. 131-142.
• Enisî, Hüseyin, (ty.). Menâkıb-ı Akşemseddin, İBB Atatürk Kütüphanesi, Osman Ergin Yazmaları, Demirbaş No: OE_YZ_0601.
• Erginli, Zafer, (2008). Hâris Muhâsibî ve Nefis Kavramı, Rize: Karadeniz Yayınları.
• Erkaya, Mahmud Esad, (2019). Mânevî Eğitim Metodu Olarak Halvet, Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Erünsal, İsmail E., (1988). “Abdurrahim Karahisarî”, DİA, İstanbul: TDVY, Cilt 1, s. 291-292.
• Firuzâbâdî, Muhammed b. Yakub b. Muhammed el-, (ty.). Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-kitâbi’l-azîz, tahk.: Muhammed Ali el-Buharî, Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, Cilt 2.
• Gökbulut, Süleyman, (2012). “Cüneyd’in Sekiz Şartı”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36/2, s. 201-31.
• Göktaş, Vahit, (2014). Tasavvuf Yazıları, Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Haksever, Ahmet Cahid, (2017). Tasavvufu Anlama Kılavuzu, Ankara: Otto Yayınları.
• Hucvirî, (2010). Keşfu’l-Mahcûb: Hakikat Bilgisi, haz.: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Isfehanî, Ragıp el-, (ty.). el-Müfredât fi Garîbi’l-Kur’an, tahk.: Muhammed Seyyid Geylanî, Beyrut: Dâru’l-Marife.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, (2000). el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd, tahk.: Ahmed Abdullah el-Kuraşî, Kahire: yy, Cilt 5.
• İbn Hanbel, Ahmed, (1983). ez-Zühd, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Mübarek, Abdullah, (ty.). Kitabü’z-Zühd, Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbni Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed, (ty.). Lisânü’l-Arab, yy., Cilt 2.
• İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebu’l-Ferec, (1985). Sıfatu’s-Safve, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, Cilt 4.
• Kartal, Ahmet, (1998). “Şeyh Baba Yûsuf Sivrihisarî ve Eserleri”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 7, s. 136-154.
• Kâşânî, Abdürrezzak el-, (1992). Istılâhâtı’s-Sûfiyye, tahk.: Abdulâli Şahin, Kahire: Dâru’l-Menâr.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed bin İshâk el-, (1993). et-Taarruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, tahk.: Ahmed Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kızıler, Hamdi, (2016). “Bayramiyye Tarikatı’nın Ortaya Çıkışı Bağlamında Bayramîlik-Halvetîlik İlişkisi”, Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, edt.: A. Cahit Haksever, Ankara: Kalem Neşriyat, Cilt 1, s. 609-619.
• Knysh, Alexandar, (2011). Tasavvuf Tarihi, çev.:İhsan Durdu, İstanbul Ufuk Yayınları.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik el-, (2007). Letâifü’l-işârât, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Cilt 3.
• Kuşeyrî, Abdülkerim el-, (1989). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, tahk.: Abdülhalim Mahmud-Mahmud b. eş-Şerîf, Kahire: yy.
• Kübra, Necmüddin, (2018). Tasavvufî Hayat, çev.:Mustafa Kara, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh el-Hâris b. Esed el-, (ty.). er-Riʿâye li-ḥuḳūḳıllâh, Kahire: Dâru’l-maârif.
• Orhan, Abdullah Taha, (2019). Abdurrahim Karahisârî’nin Tasavvufî Görüşleri ve Münyetü’l-Ebrâr ve Gunyetü’l-Ahyâr İsimli Eseri, Metin ve İnceleme, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öğüt, Salim, (2010). “Taharet”, DİA, Cilt 39, İstanbul: TDVY, s. 382-385.
• Pekdoğru, Yakup, (2021). Tasavvuf Düşüncesinde Marifet, İstanbul: Hikmetevi Yayınaları.
• Razi, Şemseddin, (2002). Hadâiku’l-hakâyık, tahk.: Said Abdülfettah, Kahire: Mektebetü’s-Segafeti’d-Diniyye.
• Sühreverdî, Şihabüddin, (2006). Avârifü’l-Maârif, tahk.: Ahmed Abdurrahim es-Sayıh, Kahire: Mektebetü’s-Segâfetü’d-Dîniyye, Cilt 1.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman es-, (1998). et-Tabakâtu’s-Sûfiyye, tahk.: Ahmed eş-Şirbâsî, yy.
• Süreyyâ, Mehmed, (ty.). Sicill-i Osmânî, İstanbul: Matbaa-i Âmire, Cilt 4.
• Şahin, Haşim, (2015) “Bayramiyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, edt. Semih Ceyhan, İstanbul: İSAM Yayınları, s. 781-847.
• Tapsız, Meliha, (1995). Bolulu Himmet, Divan, Manzum Tarikatname Adab-ı Hurde-i Tarikat, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.
• Taşköprizâde Ahmed b. Mustafa, (1405). eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fi ulemâi’d-devleti’l-Osmaniyye, tahk.: Ahmed Subhi Fırat, İstanbul: yy.
• Tehanevî, Muhammed Ali, (1996). Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm, tahk.: Ali Dahruc, Beyrut: Mektebetü Lüban Naşirûn, Cilt 1-2.
• Tek, Abdürrezzak, (2008). Tasavvufî Mertebeler: Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî Örneği, Bursa: Emin Yayınları.
• Tirmizî, Hakîm et-, (2007). Keyfiyyeti’s-Sülûk ilâ Rabbi’l-Âlemîn, tahk.: Asım İbrahim el-Keyyâlî, Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye.
• Uludağ, Süleyman- Eraydın, Selçuk, (1995). “Erbain”, DİA, İstanbul: TDVY, Cilt 11, s. 270-271.
• Uyar, Mehmet, (2018). “Hakîm et-Tirmizî’nin ‘Risâletü Keyfiyyeti’s-Sülûk ilâ Rabbi’l-Âlemîn’ Adlı Eserinde Bireysel Bir Çaba Olarak Uzlet, Halvet ve Keşf Süreci” OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 45, s. 209-242.
• Vassâf, Osmanzâde Hüseyin, (2006). Sefîne-i Evliya, haz.: Mehmet Akkuş, İstanbul: Kitabevi Yayınları, Cilt 2.
• Yıldız, Mehmet, (2016). “Bayramiliğin Silsilesinde Yer Alan Bir Tekke: Safevi Edebil Tekkesi ve Mezhebî Kimlikleri”, Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, edt.: A. Cahit Haksever, Ankara: Kalem Neşriyat, Cilt 1, s. 621-633.
• Yurd, Ali İhsan, (1972). Fatih Sultan Mehmed Hanın Hocası Şeyh Akşemseddin: Hayatı ve Eserleri, (ekinde) Risâletü’n-Nûriyye, çev.:Hoca Ali, İstanbul: Fatih Yayınevi.
• Zebidî, Muhammed Murtaza ez-, (1990). Tâcu’l-arus min cevâhiri’l-kâmus, tahk.: Abdussettar Ahmed Ferrac, Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti Kuveyt, Cilt 38.