The Jews of Izmir From Past to Present: Settlement, Institutional Process and Current Status

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 197 - 224, 04.04.2016

Hammet Arslan

https://doi.org/10.15869/itobiad.97465

Cited By: 2

Öz

History of the Jews in Izmir and around is based on BC. In the early years of milestone, St. Paul, in the effort to spread Christianity, has aimed Jews around Izmir to Christianize and established seven churches in this context. Jews, exiled from the Iberian peninsula in 1492 and 1497, have continued religious and commercial activities freely under the protection of the Ottoman Empire and raised to key points in the state administration. Jews have created their own institutions in Izmir as of this date. Jewish population was approximately 15,000 in the city center of Izmir in 1893 and there were nearly 50 synagogues. Their population was down to 2,500 after immigrating to Europe and the United States at the beginning of the 20^th century and to the Israel in 1948. Today, approximately 1300 Jews live in Izmir. In Izmir there are Bet Israel, Biker Holim, Siniora Giveret’s synagogues, as well as a hospital, numerous foundations and charities. In this article, we will try to put forward an overall snapshot of the Izmir Jews from past to present.

Anahtar Kelimeler

Izmir Jews, Judaism, Seven Churches, Exile, Synagogue

Geçmişten Günümüze İzmir Yahudileri: Yerleşme, Kurumsallaşma Süreci ve Mevcut Durum

Öz

‘İzmir Yahudileri’ denilince, genellikle 15. yüzyıldaki İspanya’daki baskı ve zulümden kaçıp Osmanlı İmparatorluğunun özgürlükçü ve hoşgörülü idaresine sığınan Seferad Yahudileri ve 17. yüzyılda vuku bulan Sabetay Sevi olayı akla gelmektedir. Fakat İzmir Yahudilerinin İzmir ve çevresindeki geçmişleri milattan önceye dayanır. Miladın ilk yıllarında, Aziz Pavlus (Saint Paul), Hıristiyanlığı yayma çabasında, İzmir çevresinde Yahudileri hedef kitle kabul etmiş ve bu çerçevede yedi kiliseyi oluşturmuştur. Yahudiler, Osmanlı İmparatorluğu’nun himayesinde özgür biçimde dini ve ticari faaliyetlerini sürdürmüşler; devlet kademesinde önemli noktalara yükselmişlerdir. 1893 yılında İzmir merkezde Yahudi nüfusu yaklaşık olarak 15.000 idi ve 50’ye yakın sinagog bulunmaktaydı. 20. yüzyılın başlarında Avrupa ile ABD’ye ve 1948’de İsrail'e göç sonrası sayıları 2.500’e kadar inmiştir. Günümüzde İzmir’de 1300 civarında Yahudi yaşamaktadır. İzmir’de Bet İsrael, Bikur Hollim, Sinyora Giveret sinagoglarının yanı sıra bir hastanesi, çok sayıda vakıf ve yardım kurumları bulunmaktadır. Biz bu makalede, geçmişten günümüze İzmir Yahudilerinin genel bir fotoğrafını ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İzmir Yahudileri, Yahudilik, Yedi Kiliseler, Sürgün, Sabatay Sevi

Kaynakça

• Akurgal, Ekrem, Eski İzmir I: Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, Ankara, 1983.
• Arslan, Hammet, “Tarih Boyunca İzmir Yahudileri: Yedi Kiliseler, Sürgün, Cemaatleşme Süreci ve Modern Durum”, Büyün Yönleriyle Yahudilik, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yay., Ankara, 2012.
• Arslan, Hammet, “Tarihsel Süreçte İzmir Yahudi Cemaatinin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Durumu”, Milel ve Nihal, 11 (1), ss. 119-142.
• Atilhan, Cevat R., İslam’ı Saran Tehlike ve Siyonizm, İstanbul, 1955.
• Baer, Yitshak, A History of the Jews in Christian Spain, The Jewish Pub. Society of America, Philadelphia, 1978.
• Bali, Rıfat B., Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri: Bir Türkleştirme Serüveni (1923-1945), İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• Barnai, Jacob, “On the History of the Jews in the Ottoman Empire”, Sephardi Jews in the Ottoman Empire, Ed. Esther Juhasz, New York, 1990.
• Barnai, Jacob, “The Development of Community Organizational Structure: The Case of Izmir”, Türkiye’de Yahudiler-500 Yıldır Paylaşılan Tarih Sempozyumu, İstanbul, 1992.
• Bate, H. N., History of the Church to A.D. 325, Rivingtons, London, 1901.
• Baykara, Tuncer, İzmir Şehri ve Tarihi, Ege Üniv., Mat., İzmir, 1974.
• Benbessa, Esther - Aron Rodrigue, Türkiye ve Balkan Yahudileri Tarihi (14.-20. Yüzyıllar), Çev., Ayşe Atasoy, İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• Beyru, Rauf, 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam, Literatür Yay., İstanbul, 2000.
• Bora, Siren, İzmir Yahudileri Tarihi (1908-1923), Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul, 1995.
• Borgen, Peder Early Christianity and Hellenistic Judaism, T&T Clark Ltd., Edinburgh, 1998.
• Canpolat, Emin, İzmir: Kuruluşundan Bugüne Kadar, İstanbul, 1954.
• Charles, R. H., A Critical and Exegetical Commentary on the Revelation of St. John 1, T.&T. Clark, Edinburgh, 1985.
• Doğan, Hatice, Osmanlı Devletinde Hahambaşılık Müessesesi, Selçuk Üniv. SBE Teslim Edilmiş YL Tezi, Konya, 2002.
• Emecen, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
• Emecen, Feridun, Unutulmuş Bir Cemaat: Manisa Yahudileri, Eren Yay., İstanbul, 1997.
• Epstein, M. A., The Ottoman Jewish Communities, Klaus Schwarz V., 1980.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet, Osmanlı Devletinde Yahudiler (XIX. Yüzyılın Sonuna Kadar), Alperen Yay., Ankara, 2000.
• Galante, A., Histoire de Juifs d’Anatolie, des Juifs d’Izmir, Imprimerie Barok, İstanbul, 1937.
• Galanti, Avram, Fatih Sultan Mehmet Zamanında İstanbul Yahudileri, Fakülteler Mat., İstanbul, 1953.
• Galanti, Avram, Türkler ve Yahudiler, Tan Mat., İstanbul, 1947.
• Gövsa, İbrahim Alaettin, Sabatay Sevi, Milenyum Yay., İstanbul, 1939 ve 2000.
• Groepler, Eva, İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler, Çev.: Süheyla Kaya, Belge Yay., İstanbul 1999.
• Güleryüz, Naim, Türk Yahudileri Tarihi I, Gözlem Yay., İstanbul, 1993.
• Gündüz, Şinasi, Pavlus: Hıristiyanlığın Mimarı, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001.
• Hacker, Joseph R., “Ottoman Policy toward the Jews and Jewish Attitudes toward the Ottoman during the Fifteenth Century”, Christians and Jews in the Ottoman Empire, ed. Braude and Lewis, New York, 1982.
• Harnack, Adolf, The Mission and Expansion of Christianity in the first Three Centuries, G. P. Putnam's Sons, New York, 1908.
• Horst, P. W. Van der, "Jews and Christians in Aphrodisia in the Light of their Relations in Other Cities of Asia Minor", Nederlands Theologisch Tijdsschrift, 43, 1989.
• Humphries, Mark, Early Christianity, Routledge, New York, 2006.
• Juhasz, Esther, “Synagogues”, Sephardi Jews in the Ottoman Empire, Ed. Esther Juhasz, New York, 1990.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, Ankara, 1950.
• Kastein, Joseph, İzmirli Mesih: Sabetay Sevi, Çev., Orhan Düz, İlgi Yay., İstanbul, 2006.
• Kuran, Neslihan, “Haskala’nın Yahudi Eğitimine Etkisi: Alliance Israelite Universelle ve Toplumsal Dönüşüm ‘İstanbul AIU Okulları Örneği İle’” Milel ve Nihal, 6 (2), ss. 323-341.
• Kurat, Akdes Nimet, Çaka Bey: İzmir ve Civarındaki Adaların İlk Türk Beyi (MS 1081-1096), Ankara, 1966.
• Kurt, Ali Osman, “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”, Milel ve Nihal, 7 (1), ss. 33-59.
• Küçük, Abdurrahman, Dönmeler Tarihi, Rehber Yay., Ankara, 1992.
• Kütükoğlu, Mübahat S., XV ve XVI. Asırda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisâdi Yapısı, İBB Kültür Yayını, İzmir, 2000.
• Latourette, Kenneth Scott, A History of the Expansion of Christianity, (The First Five Centuries) Harper & Brothers Pub., New York, Tarihsiz.
• Levi, Avner, Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler: Hukuki ve Siyasi Durumları, İletişim Yay., İstanbul, 1996.
• Lewis, Bernard, İslam Dünyasında Yahudiler, Çev., Bahadır Sina Şener, İmge Kitabevi, Ankara, 1996.
• Lewis, Bernard, The Jews of Islam, Routledge, London, 1983.
• Mount, Christopher, Pauline Christianity: Luke-Acts and the Legacy of Paul, Brill, Leiden, 2002.
• Nahum, Henri, İzmir Yahudileri: 19.-20. Yüzyıl, Çev: Estreya Seval Vali, İletişim Yay., İstanbul, 2000.
• Nezihi, Raif, İzmir Tarihi, İBB Kültür Yay., İzmir, 2001
• Okçay, Hale, “İzmir Yahudileri: İşadamlarının Kimliğinin Dönüşümü”, Sosyoloji Dergisi, (17), İzmir.
• Pardo, Sara, Sevgili İzmir Beni Tanı: Dünden Yarına İzmir Yahudileri, Etki Yay., İzmir, 2007.
• Rodrigue, Aron, “Ondokuzuncu yüzyılda Türkiye Yahudileri’nin Batılılaşması-Çok Dilli Bir Cemaatin Oluşumu”, Tarih ve Toplum, 6/31, İstanbul, 1986, ss. 17-21.
• Rodrigue, Aron, French Jews, Turkish Jews, The Alliance Israelite Universelle in Turkey 1860-1914, (PhD Dissertation), Harvard Univ., 1985.
• Rodrigue, Aron, Türkiye Yahudilerinin Batılılaşması “Alliance Okulları”, Çev. İbrahim Yıldız, Ayraç Yay., İstanbul, 1997.
• Rosen, Mina, “Jewish Cemeteries in Turkey”, Sephardi Jews in the Ottoman Empire, Ed. Esther Juhasz, New York, 1990.
• Sachar, Abraham Leon, History of Jews, New York, 1967.
• Scholem, Gershom, Sabetay Sevi - Mistik Mesih, Çev. Eşref Bengi Özbilen, Kabalcı Yay., İstanbul, 2011.
• Schurer, E., The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ (175 B.C. - A.D. 135), T.&T. Clark, Edinburgh, 1986.
• Starr, Joshua, The Jews in the Byzantine Empire, Burt Franklin, New York, 1970.
• Stern, M., "The Jewish Diaspora," The Jewish People in the First Century, eds. S. Safrai and M. Stern, van Gorcum, Assen, 1974.
• Şakir, Ziya, “Türkiye Yahudileri”, Millet Mecmuası, 8 Ocak 1948.
• Tanaç Zeren, Mine, İzmir'de Sefarad Mimarisi ve Sinagogları, Yalın Yay., İstanbul, 2010
• Tanaç, Mine, “İzmir Havraları”, Ege Mimarlık, 2001/2-3, Sayı: 38-39, MO İzmir Şb., Yay., İzmir, 2001.
• Tanyu, H., Tarih Boyunca Türkler ve Yahudiler, Yağmur Yay., İstanbul, 1976.
• Trachtenberg, J., The Devil and the Jews: The Medieval Conception of the Jew and its Relation to Modern Antisemitism, Harper & Row, New York, 1966.
• Tutsak, Sadiye, İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2002.
• Tümer, Günay - Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, Ocak Yay., Gen. III. Bas., Ankara, 1997.
• Ülker, Necmi, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri Tarihi, Akademi Kitabevi, İzmir, 1994.
• Wedderburn, Alexander J. M., A History of the First Christians, T&T Clark Ltd., New York, 2005.