The Promised Land In Anatolia: Urfa

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 167 - 196, 06.04.2016

Mehmet Küçük

Öz

In the world,  All religions are considered sacred located in places of their own history and scripture. One of these religions are Judaism. “Messiah” and “Being chosen” is different from other religions with understanding. One of the places associated with Abraham and his seed is especially Urfa Harran. Urfa is known as “City of Prophets”, “Jerusalem of Anatolia” and “Beliefs Realm”. Harran has a historical place for Christians and other civilizations with Judaism. There are different opinions about Urfa whether the land had been promised. Abraham’s place of residence is also important as a pilgrimage spaces. In the article of “The Promised Land In Anatolıa:Urfa”,  the promised land understanding  and approachs are considered. Urfa Harran is both sacred ground and it is not. But this understaning ise ideolojogical and political. Also, In Urfa, other civilizations and Christiantiy lived.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Harran, The Holy Land, Promised Land, Chosenness, Messiah

Anadolu'daki Arzı Mevud: Urfa

Öz

Dünyadaki bütün dinler, kendi tarihine ait ve kutsal kitaplarında adı geçen mekânları kutsal kabul etmektedir. Bu dinlerden birisi de Yahudilik’tir. Yahudilik,  “Arzı Mevud” anlayışı ve bu anlayışa bağlı olarak gelişen “Mesih” ve “Seçilmişlik” anlayışı ile diğer dinlerden farklılık göstermektedir. Arzı Mevud çerçevesinde Yahudilerin kutsal kitaplarında zikredilen Hz. İbrahim ve onun soyu ile ilişkilendirilen mekânlardan birisi de Urfa özellikle Harran’dır. “Peygamberler Şehri”, “Anadolu’nun Kudüs’ü” ve “İnançlar Diyarı” olarak da bilinen Urfa, Yahudilik ile birlikte Hıristiyanlar ve diğer uygarlıklar için de tarihî bir öneme sahiptir. Ancak Urfa’nın, Arzı Mevud içerisinde değerlendirilip değerlendirilmemesi noktasında farklı görüşler olmakla birlikte, Hz. İbrahim ve atası ile birlikte neslinin yaşadığı mekânlar olması noktasında hac mekânı olarak değer taşımaktadır. “Anadolu’daki Arzı Mevud Urfa” başlıklı makalede de, Arzı Mevud anlayışı ve bu anlayışa yaklaşımlar/bakış açıları ele alınmıştır. Burada ayrıca Urfa, Harran’ın bu anlayış içerisinde değerlendirilip değerlendirilemeyeceği irdelenmiş ve siyaseten ideolojik olarak Arzı Mevud sınırlarının çizildiği genel kanaat olmuştur. Daha sonra Urfa’nın Yahudilik esas olmak üzere kısaca diğer uygarlıklar ve Hıristiyanlık için önemi de birkaç cümle ile sözkonusu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Harran, Arzı Mevud, Kutsal Toprak, Seçilmişlik, Mesih

Kaynakça

• Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Ankara: Seba Yayınları, 1997.
• Adam, Baki, “Kutsal Toprak, Mesih ve Terör”, Dini Araştırmalar Dergisi, C. VII, S. 20, (2004): 61-72.
• Adam, Baki, “Yahudilikte Kutsal Toprakların Dinsel Önemi”, erişim tarihi 11.01.2016, http://fortuna.divinity.ankara.edu.tr/~adam.
• Ağasıoğlu, F., Tanrı Elçisi İbrahim, Bakü: 2009.
• Alalu, Suzan, Arditi Klara, v.d., (Haz.), Yahudilikte Kavram ve Değerler, İstanbul: 1996.
• Alper, Mehmet, “İslam Mimarisinde Peygamberler Şehri Urfa”, İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı Bildiriler, İstanbul: 1987, s. 221-233.
• Ateş, Süleyman, Kur’ân-ı Kerim ve Yüce Meali, Ankara, b.y.?.
• Atik, Kemal, “Kur’an’da Lut Kavmi ve Düşündürdükleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, (1988): 287-308.
• Atsız, (Haz.) Evliya Çelebi Seyahatanamesi Seçmeler, c. II, İstanbul:1972.
• Aydın, Fuat, Genel Hatlarıyla Yahudilik, İstanbul: 2004.
• Aydın, Cengiz, “Arz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, c.III, s. 440-442.
• Barokas, Yakup, Türkiye’de Yahudi Toplumları, 1987.
• Behar, Nisim, İbrani Tarihi, İstanbul: 1969.
• Blech, Rabi Benjamin, Nedenleri ve Niçinleriyle Yahudilik, çev. Estreya Seval Vali, İstanbul: 2003.
• Borazan, Bünyamin, “Şanlıurfa ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, S.İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Cerrahoğlu, İsmail, “Kur’anı Kerim ve Sabiiler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. C, S. 1, (1962): 103-116.
• Curtis, Adrian, Oxford Bible Atlas, China: 2007.
• Cutts, E. L., Under The Crescent in Asia, London: b.y.?.
• Çığ, Muazzez İlmiye, İbrahim Peygamber-Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre, İstanbul: 2006.
• Demirci, Kürşad, “Antik Urfa’da Sin Kültü”, Milel ve Nihal Dergisi, Haziran Yıl 2, S. 2, (2005): 111-123.
• Dinler Tarihi, Ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Ankara: 2013.
• Dinler Tarihi El Kitabı, (ed.) Baki Adam, Ankara: 2015.
• Duman, Cengiz, “Arz-ı Mev’ud”, erişim tarihi 18.01.2016, http://kuran kissalari.tr.gg/ARZ_I-MEV-h-UD.htm.
• Eren, Ali, “GAP Bölgesi’nde İsrail Emeli, Arz-ı Mev’ud ‘Vaad Edilmiş Topraklar’ nedir?”, erişim tarihi 13.01.2016, http://akademidergisi.blogs pot.com/2012/10/arz-mevud-vaad-edilmis-topraklar-nedir.html.
• Feiler, Bruce, Abraham A Journey to The Heart of Three Faiths, b.y. ?.
• Firestone, Reven, Yahudiliği Anlamak İbrahim’in/Avram’ın Çocukları, çev. Ç. Erendağ-L. Kartal, İstanbul:2004.
• Ford, Henry, Beynelmilel Yahudi, çev. Adalet Avanoğlu, İstanbul: 1974.
• Gaer, Joseph, “Yahudilik”, çev. Osman Zahid Çifçi, Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Yıl 1, S. 1, (2014): 247-266.
• Geçmişten Günümüze Şanlıurfa’da Dinî Hayat, (ed.) Yusuf Ziya Keskin, Ankara: 2011.
• Gordon, Cyrus H., “Where Is Abraham’s Ur?”, erişim tarihi 02.01.2016, http://www.michaelsheiser.com/TheNakedBible/Where%20Is%20Abrahams%20Ur.pdf.
• Güç, Ahmet, “Mabed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, c. XXVII, s. 276-280.
• Gündüz, Şinasi, “Kur’an’daki Sabiîlerin Kimliği Üzerine Bir Tahlil ve Değerlendirme”, Türkiye I. Dinler Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Samsun: 1992, s. 43-72.
• Gündüz, Şinasi, Son Gnostikler Sabiîler, Ankara: 1995.
• Gündüz, Şinasi, “Atargatis Kült Merkezi Edessa (Urfa)”, Uluslar Arası Türk Dünyası İnanç Merkezleri Kongresi Bildirileri, Ankara: 2004, s. 609-622.
• Haleva, İtshak v.d., (ed.), Tora ve Aftara, 1.-5. Kitap, çev. Düz. Moşe Farsi, Açıklama Çev. Ekibi, Diana Yanni v.d., Danışman Eliyau Koen, Gözlem Gazetecilik ve Yayın A.Ş., İstanbul: 2010.
• Harbottle, Rod, Kutsal Kitap Yerler Sözlüğü, 2005 (e-Kitap).
• Harman, Ömer Faruk, “Lût”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, c. XXVII, s. 227-229.
• Harran Okulu Sempozyumu, C.I, (ed.) Ali Bakkal, Şanlıurfa: 2006.
• Haspolat, Yusuf Kenan, Kutsal Nehir Dicle ve Fırat, erişim tarihi 21.01.2016, file:///C:/Users/Pc/Downloads/KUTSAL%20NEH%C4%B0R%20D%C4%B0 CLE%20VE%20 FIRAT%20ISBN%20%2011.01.2015.pdf.
• Hertzberg, Arthur, Judaism, New York: 1962.
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,80695/turizm.html, erişim tarihi 12.01. 2016.
• http://kurankissalari.tr.gg/Hz-.-Lut-h-un-ya%26%23351%3Bad%26%23305% 3B%26%23287%3B%26%23305%3B-co%26%23287%3Brafyalar---k1-Haran -k2-.htm, erişim tarihi 19.01.2016.
• http://oi.uchicago.edu/sites/oi.uchicago.edu/files/uploads/shared/docs/ar/81-90/82-83/82-83_Harran.pdf, erişim tarihi 12.01.2016.
• http://tr.yenisehir.wikia.com/wiki, erişim tarihi 11.01.2016.
• http://trend.mynet.com/adem-ve-havvanin-cenneti-urfa-1037276, erişim tari-hi 20.01.2016.
• http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9991/sanliurfa.html, erişim tarihi 11.01. 2016.
• http://www.biblicaltourguide.com/jewishheritage.html, erişim tarihi 21.01. 2016.
• http://www.bilinmeyendiyarbekir.com/mubarek _sehir.html, erişim tarihi 12.01.2016.
• http://www.bilinmeyendiyarbekir.com/hz_ibrahim.html, erişim tarihi 15.01. 2016.
• http://www.bilinmeyendiyarbekir.com/mesih_aden.html, erişim tarihi 11.01. 2016.
• http://www.bursakilisesi.com/kutsalkitap/?q=yar%2017, erişim tarihi 02.01. 2016.
• http://www.jbq.jewishbible.org/assets/Uploads/332/332_urkeshfin.pdf,erişim tarihi 19.01.2016.
• http://www.haberler.com/oylum-hoyukte-ibrahim-peygamberin-yasadigi-kent-4935849-haberi, erişim tarihi 06.09.2013.
• http://www.kutsalkitap.com/?p=30&id=8&l=1, erişim tarihi 12.01.2016.
• http://www.newadvent.org/cathen/14130a.htm, erişim tarihi 02.01.2016.
• http://www.sanliurfahaber.com/sanliurfa-hakkinda/sanliurfa-kulturu-ve-turizmi, erişim tarihi 12.01.2016.
• http://www.sanliurfamuftulugu.gov.tr/dosyalar/camilervedingorevlileri/camilerlistesi.pdf, erişim tarihi 12.01.2016.
• http://www.sevivon.com/index, erişim tarihi 18.01.2016.
• http://www.urfakultur.gov.tr/Eklenti/23596,dogusuna-gezi.pdf?0, erişim tarihi 11. 01.2016.
• http://www.zaman.com.tr/sehir_sanliurfa-tarihi_564046.html, erişim tarihi 14.01.2016.
• https://faculty.gordon.edu/hu/bi/ted_hildebrandt/otesources/01-genesis/ text/articles-books/kaiser_promisedland_bsac.pdf, erişim tarihi 01.02. 2016.
• https://tr.wikipedia.org/wiki, erişim tarihi 20.01.2016.
• Hz. İbrahim, (ed.) Ali Bakkal, Şanlıurfa: 2007.
• Johnson, Paul, Yahudi Tarihi, çev. Filiz Orman, Pozitif Yayınlar: b.y.?.
• Kantrowitz, Melanie Kaye/, The Colors of Jews, USA: 2007.
• Katara, Mehmet, “Nuh’un Laneti ile Arz-ı Mev’ud Arasındaki İlişki”, Dinler Tarihi Araştırmaları Dergisi VIII – (Bütün Yönleriyle Yahudilik, Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2012), s. 45-59.
• Kaya, Remzi, “Ehl-i Kitap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, c. X, s. 516-519.
• Kesler, Fatih, Kur’an-ı Kerim’de Yahudiler ve Hıristiyanlar, Ankara: 1995.
• Kıngır, Said-Sancar, Muhammed Fatih, “Güneydoğu Anadolu Bölgesinde İnanç Turizmi Potansiyelin Değerlendirilmesi”, 13. Ulusal Turizm Kongresi Bildiri Kitabı, Antalya 2012, s. 719-734.
• Kocabaş, Süleyman, Türkiye ve Siyonizm, İstanbul:1987.
• Kutsal Kitap, İstanbul:2009.
• Kuzgun, Şaban, İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik, Ankara: SE-DA Yayınları 7, 1985.
• Küçük, Abdurrahman, “Arz-ı Mevud”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Örnek Fasikül), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1986, s. 77.
• Küçük, Abdurrahman, “Yahudilikdeki Arzı Mevud Anlayışının Boyutları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Ayrıbasım), c. XXXIII, (1992): 101-111.
• Küçük, Abdurrahman, Dini Azınlıklar ve Türk Hoşgörüsü, (ed.) Mehmet Alparslan Küçük, Ankara 2010.
• Küçük, Abdurrahman ve Küçük, Mehmet Alparslan, Türkistan’dan Türkiye’ye Alevilik-Bektaşilik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım), Ankara: 2009.
• Küçük, Mehmet Alparslan, “İnanç Turizmi Açısından Türkiye”, Dinler Tarihi Araştırmaları Dergisi VII - Türkiye’de Dinler Tarihi: Dünü, Bugünü ve Geleceği, Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2010, s. 755-789.
• Küçük, Mehmet Alparslan, İnanç Turizmi Açısından Türkiye’de Dini Mekânlar (Yahudilik-Hıristiyanlık Örneği), Ankara: 2015.
• Kültür ve İnançlar Diyarı Şanlıurfa, (ed.) Mehmet Sait Rızvanoğlu, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları Şehir Kitaplığı Dizisi: 26, Şanlıurfa.
• Mariottini, Claude F., “Ur And Haran: Abraham’s Background”, erişim tarihi 27.01.2016, https:// claudemariottini.files.wordpress.com/2011/12/ article-_ur_and_haran.pdf.
• Marschalko, Louis, Yahudi, çev. Cüneyd Emiroğlu, İstanbul: 1976.
• Memiç, Fatih, “Yahudilik’te ve İslam’da Arz-ı Mev’ud Anlayışı”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, S. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Mountjoy, Shane, The Tigris & Euphrates River, China: 2005.
• Muhavere, Denis Ojalvo, “Nil’den Fırat’a Büyük İsrail Devleti Safsatası”, erişim tarihi, 20.01.2016, http://www.salom.com.tr/haber-84661-nilden_firata_ buyuk_ Israil_devleti_ safsatasi.html.
• Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: 1995.
• Nil, Mehmet, “Urfa’nın Dinler Tarihi Bakımından Önemi”, Basılmamış Lisans Tezi, A. Ü. İlahiyat Fakültesi, Ankara 1975-1976.
• Parry, Aaron, Talmud Nedir?, çev. Esterya Seval Vali, İstanbul: 2005.
• Polat, Kenan Has, Peygamberler, Sahabeler ve Evliyalar Kenti Diyarbakır, İstanbul: 2013.
• Rogerson, John-Davies, Philip R., The Old Testament World, London: 2007.
• Sami, Şemseddin , Temel Türkçe Sözlük (Kamus-i Türki), İstanbul: 1985.
• Sarıkavak, Kâzım, Düşünce Tarihinde Urfa ve Harran, Ankara: 1997.
• Sezen, Emin, “Yahudilik’te On Emir ve Kur’an-ı Kerim’in Bu Emirler Karşısındaki Tutumu”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, U. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993.
• Shahak, İsrael, Yahudi Tarihi Yahudi Dini, çev. Ahmet Emin Dağ, İstanbul: 2004.
• Sharon, Moshe Sevilla-, İsrail Ulusu’nun Tarihi, Yeruşalayim: 1981.
• Sherbok, Dan Cohn, Judaism History, Belief and Practice, London: 2003.
• Soury, Jules, Karşılaştırmalı Mitoloji Işığında İsrail Dini, çev. Harun Güngör-İbrahjim Açmaz, İstanbul: 2008.
• Tabbara, Afif Abdu'lfettah, “Hz. İbrahim (A.S.)”, çev. Mehmet Aydın, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXIV, (1981): 547-581.
• Taberi, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, c.I, çev. Zakir Kadirî Ugan-Ahmet Temir, İstanbul: 1991.
• Tanyu, Hikmet, Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara: 1973.
• Tanyu, Hikmet, Tarih Boyunca Yahudiler ve Türkler, c. I, İstanbul: 1976.
• Uğur, Ali, Dünya Siyonist Kongreleri ve Türkiye, Ankara: 1986.
• United Church of God, The Middle East in The Bıble Prophecy, USA: 2007.
• Wilkinson, Philip-Charing, Douglas, Encyclopedia of Religion, London: 2004.
• Wiseman, Donald J., “Abraham in History and Tradition”, Bibliotheca Sacra 134 (April-June 1977), s. 123-130.
• Yahudi Perspektifinden Anti-Siyonizm, çev. Özlem Özer, İstanbul: 2010.
• Yaşayan Dünya Dinleri, (ed.) Şinasi Gündüz, Ankara: 2007.
• Yılmaz, Evren-Eroğlu, Süreyya, “Edessa’dan Urfa’ya: Urfa’da Kilise’den Camiye Dönüştürülmüş Yapılar”, S.D.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 30, (2013): 1-12.
• Yitik, Ali İhsan, “Paylaşılamayan Ata: Hz. İbrahim”, Bütün Yönleriyle Yahudilik, Dinler Tarihi Araştırmaları VIII, Ankara: 2012, s. 541-550.