İlk Dönem Hâkânî (Karahanlı) Camilerindeki Bazı Tuğla Süsleme Unsurları

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 4, 721 - 738, 11.04.2016

İlhan Özkeçeci

Öz

IX. yüzyılda kurulan ve X. yüzyılda İslamiyet’i kabul eden Hâkânî (Karahanlı) devleti, Orta Asya ve günümüz Doğu Türkistan toprakları üzerinde, 840 - 1212 yılları arasında hüküm sürmüş bir Türk devletidir. İlk Müslüman Türk devleti olmak vasfıyla; inşa ettikleri dini ve sivil mimari yapılarla kendinden sonra gelen devletlere öncülük eden Hâkânîlere (Karahanlılara) odaklanan bu makalede de; Türk-İslam dünyasında kubbeli ve merkezî planlı büyük camilerin ilk örnekleri ve öncüleri olması açısından büyük önem taşıyan Hazar Degaron (Digaron) Camii (X. yüzyıl) ve Talhatan Baba Camii (XI. yüzyıl) ele alınmış, plan şeması olarak daha sonraki cami mimarisine derin tesirleri olan bu iki caminin tuğla süslemeleri analiz edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Hâkânîler; Karahanlı Camileri; Hazar Degaron Camii; Diggaron; Talhatan Baba Camii; Tuğla Süsleme

Kaynakça

• Altun, A. (1988). Ortaçağ türk mimarisinin anahatları için bir özet, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Arapov, A. V. (2013). Architecture of uzbekistan (9th-15th centuries) /the artistic culture of central asia and azerbaijan in the 9th-15th centuries. Architecture-Samarkand-Tashkent: IICAS 2013, c. 4, 152-215.
• Aslanapa, O. (2002).İlk Müslüman Devletlerinde Kültür ve Sanat, Türkler ansiklopedisi, Orta Çağ, c. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Cezar, M. (1977). Anadolu öncesinde türklerde şehir ve mimarlık, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çeşmeli, İ. (2003), Orta asya’da bir ortaçağ yapısı olan diggârân camisi, Sanat Tarihi Yıllığı (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi Yayını), s. 14, 29-59.
• Esin, E, (1981). Selçuklulardan önceki proto-türk ve türk keramik sanatına dair, Sanat Tarihi Yıllığı (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi Yayını), s. 9-10, 107-154.
• Öztuna, Y. (1963). Türkiye tarihi, İstanbul: Hayat Yayınları.
• Pritsak, O. (1955). Kara-Hanlılar maddesi, İslam Ansiklopedisi 6. Cilt, İstanbul: Maarif Vekâleti Yayını Maarif Vekâleti Basımevi, s. 252.
• Pugachenkova, G. A. A., H. DANI and Liu YINGSHENG (1996). Urban development and architecture, Silk Road Urban Development And Architecture, c. 4.
• Tayla, H. (2007). Geleneksel türk mimarisinde yapı sistem ve elemanları, İstanbul: Taç Vakfı Yayınları.
• Uluçay, M. Ç. (1976). İlk müslüman türk devletleri, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
• (1993). Türk sanatı, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• (1972). İslâmiyet’ten evvel orta asya’da türk resim sanatı (central asian turkish painting before islam) türk kültürü el kitabı, İstanbul: MEB Devlet Kitapları Milli Eğitim Basımevi, c. 2, (Kısım I a, İslamiyet’ten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar (Studies on Pre-Islamic Turkish Art)), s. 211.