Sosyolojik Açıdan Müslüman İlahî Adalet Algısı

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 4, 766 - 779, 18.04.2016

Harun Çağlayan

Öz

İslami öğretinin ilahî adalet algısı, tanrının tüm insanlığa karşı eşit mesafede olması ve herkese karşı adil bir şekilde çalıştığının karşılığını vermesi üzerine kuruludur. Dünya, bir mücadele ve imtihan alanıdır. İnsan kendisini ancak bu alan içinde gerçekleştirebilir.

İslamî öğretinin sunduğu determinist kader algısı süreç içerisinde Müslüman bilginlerce fatalist bir kader algısına dönüştürülmüştür. Bu değişim, genelde insanın özelde Müslüman bireyin belirleyici bir özne olmaktan sıyrılıp teslimiyetçi bir nesneye dönüşmesiyle sonuçlanmıştır. Bireyde yaşanan bu değişimin topluma yansıma süreci ise halen güncelliğini koruyan önemli bazı sorunlara neden olmaktadır. Bunların en önemlilerinden biri de teslimiyetçi kader algısının içselleştirilmesidir. Teslimiyetçi kader anlayışına göre, insanların karşılaştıkları acı ve sıkıntılar, insanların günahlarına bir bedel, inanç derecelerinin artması için bir imtihan ve hikmetinden sual olunmayacak gerekli olaylardır. Yaşamın döngüsel akışı içerisinde doğal olan birçok etken, bu çarpık kader anlayışının doğal bir sonucu olarak Müslüman toplumlarda felaketle sonuçlanabilmektedir.

Siyaset, din, eğitim, ekonomi ve sağlık alanlarında yaşanan bireysel ve toplumsal sorunlardan kurtulmak için determinist kader algısına dayalı ilahî adalet algısının yeniden egemen kılınması gereklidir. İnsan, ancak bu şekilde kendisine, doğaya ve yaratıcısına karşı ödev ve sorumluluklarını yerine getirebilir.

Anahtar Kelimeler

İlahî Adalet, Kader, Toplum, Fatalizm, Değişim

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd (1364/1945). el-Mu’cemu’l Müfehres li’l Elfâzı’l Kur’âni’l Kerîm. Kâhire: Dâru’l-Hadîs.
• Akbulut, Ahmet (1995). “Kur'an-ı Kerim Açısından Egemenlik Meselesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi c.8, c.3-4: 149-160. Ankara.
• -----, Ahmet (2001). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Pozitif.
• Atay, Hüseyin (2012). Kur’ân’a Göre Araştırmalar VI. Ankara:Atayy.
• Başaran, İbrahim Ethem (1996). Eğitim Psikolojisi. Ankara:Gül.
• Birand Kamuran, (1960). Manevi İlimler Olarak Anlama. Ankara: AÜ Eğitim Fakültesi.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, (1400). el-Câmiu’s Sahîh. Thk. Muhibbuddîn el-Hatîb-Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kâhire: Matbaatu’s-Selefiyye.
• Cevizci, Ahmet (2010). Bilgi Felsefesi. İstanbul:Say.
• Cüveynî, İmâmu’l Harameyn Abdulmelik (1369/1950). Kitâbu’l-İrşâd. Thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ Alî Abdulmunım Abdulhamîd. Mısır: Mektebetu‘l-Hanecî.
• Çaha, Ömer (1999). “İslâm ve Demokrasi”. İslâmiyât Dergisi C.6, S.2:53-77. Ankara.
• Çağlayan, Harun (2010). Kelâm’da Bilgi Kaynakları. Ankara: Basılmamış Doktora Tezi.
• -----, Harun (2011). “Bilgi Kaynağı Olarak Akıl”. Kelam Araştırmaları Dergisi C.9, S.1: 233-262. Ankara.
• Ebû Hanife, Nu’man b. Sâbit (1981). “el-Fıkhu’l-Ekber”. İmâm-ı Âzam’ın Beş Eseri.Çev: Mustafa Öz. İstanbul: Kalem.
• Eşarî, Ebu’l Hasan Alî b. İsmâil (1369/1950). Makâlâtu’l İslamiyyîn ve Ihtılâfû’l-Musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddîn Andulhamîd. Kahire: Mektebetü’l-Nehdeti’l-Mısrıyye.
• -----, Ebu’l Hasan Alî b. İsmâil ts. el-İbâne an Usûli’d Diyane, Beyrut: Dâr İbn Zeydûn.
• Fârâbî, Ebû Nasr (2011). Mabâdı’ Ara’ Ehl el-Medînetû’l-Fâdıla. Ankara:Divan.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed (1983/1403). el-İktisâd fi’l-İ’tikâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye.
• Gençtan, Engin (1997). İnsan Olmak. İstanbul:Remzi.
• Güler, İlhami, (1998). Allah’ın Ahlakiliği Sorunu. Ankara: Ankara Okulu.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed (1997). Mukaddime. Çev.Zakir Kadîri Ugan. Ankara:Milli Eğitim Bakanlığı.
• Îcî, Adudiddîn, ts. el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm. Beyrut: Âlimu’l-Kütüb.
• Hamîdullah, Muhammed (2007). İslâm’a Giriş. Çev. Cemal Aydın. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Hüseyin, Taha (1953). el-Fitnetu’l-Kübrâ. Mısır.
• İkbal, Muhammed ts. İslâm’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu. Çev. N.Ahmet Asrar. İstanbul: Birleşik.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed. Lisânu’l Arab, Nşr. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kâhire: Dâru’l-Maârif.
• İsfehânî, Ebû’l Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. El-Fadl b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât Elfâzi’l Kur’ân, Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife.
• Kadı Abdülcebbar, Ebu’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. (1996). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Thk. Abdülkerim Osman. Kahire:Mektebe Vehbe.
• Kafesoğlu, İbrahim (1998). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• Köylü, Mustafa (2006). Küresel Ahlak Eğitimi. İstanbul: Dem.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed, ts. Kitâbu’t-Tevhid. Thk. Fethullah Huleyf. İskenderiye: Dâru’l-Câmiatu’l-Mısrıyye.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed (2003). Tebsiratu’l-Edille, Thk. Hüseyin Atay ve Şaban Ali Düzgün. Ankara:Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Özlem, Doğan (1988). “Evrensellik Mitosu ve Sosyal Bilimler.”Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek. İstanbul:Metis.
• Sabri Efendi, Mustafa, (1989). İnsan ve Kader. Sad. İsa DOĞAN. İstanbul: Bayrak.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerîm b. Ahmed, (1414/1993). el-Milel ve’n Nihâl. Thk. Emîr Alî Mühennâ, Alî Hasen Fâûr. Beyrut: Dâru’l Ma’rife.
• Selçuk, Muallâ (1991). Çocuğun Eğitiminde Dinî Motifler. Ankara:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tezcan, Mahmut, (1985). Eğitim Sosyolojisi. Ankara:AÜ Eğitim Fakültesi.
• TDK, Komisyon (1998). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Uludağ, Süleyman (1980). Kelâm İlmi ve İslâm Akaidi. İstanbul:Dergah.