Yûnus Emre Dîvânı’nda Fiil-Tamlayıcı İlişkisi

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 6, 1501 - 1519, 21.10.2016

Ali Osman Yalkın

https://doi.org/10.15869/itobiad.256024

Cited By: 2

Öz

İsimlerle
fiiller ve edatlar arasındaki ilişkiyi hâl ekleri kurar. Fiillerin söz
diziminde anlam kazanabilmesi için hâl ekli tamlayıcılara ihtiyaç vardır. Bu
tamlayıcılar, fiilin anlamına göre veya o dili kullananlara göre değişiklik
gösterebilir. Bu çalışmada, XIII. yüzyılda Anadolu sahasında yazılan, Eski
Anadolu Türkçesi Dönemi’nin ilk dönem eserlerinden olan Yûnus Emre Dîvânı’nda
fiillerin tamlayıcılarla ilişkisi incelenmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Yûnus
Emre Dîvânı’nda tamlayıcılarla kullanıldığı tespit edilen, birleşik fiiller
dışındaki 490 fiil, daha önce fiil-tamlayıcı ilişkisi yönüyle incelenen Kül
Tigin Abidesi, Kutadgu Bilig; diğer bazı Eski Anadolu Türkçesi eserlerinde
geçen fiillerle ölçünlü Türkiye Türkçesi ve yer yer Türkiye Türkçesi ağızlarındaki
fiillerle karşılaştırılarak ortaklık yönünden sınıflandırılmıştır. Ortaklık
yönünden sınıflandırılan bu fiiller ile söz konusu çalışmalarda incelenen
fiillerin kullanımları karşılaştırılmıştır. Bunun yanında Yûnus Emre Dîvânı’ndaki
kullanımı ölçünlü Türkiye Türkçesinden farklı olan fiiller de ayrı bir başlıkta
incelenmiştir. Yalnızca Yûnus Emre Dîvânı’nda geçtiği tespit edilen
fiillerin tamlayıcılarla ilişkisi ise ölçünlü Türkiye Türkçesindeki anlamlarına
göre belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yûnus Emre, Dîvânı, Fiil-Tamlayıcı İlişkisi, Dilbilim

Verb-Complement Relation In Yûnus Emre Diwan

Öz

Cases
determine the relation between nouns and verbs. Verbs need
complements with case suffixes to gain a meaning in the context. These complements
may vary according to the meaning of the verb or the intention of language
user. In this research, the relation between complements and verbs in Yûnus Emre Diwan, which is written in 13^th
century in Anatolia, and one of the works of Old Anatolian Turkish Period will
be examined. 490 verbs, except for compound verbs, which are detected to be
used with complements in Yûnus Emre Diwan,
have been compared in terms of similarities with verbs in Kül Tigin Monument, Kutadgu
Bilig and some Old Anatolian Turkish works, and from time to time, verbs in
Turkey Turkish dialects. The use of these verbs which are categorized in
regards with similarities and the use of verbs which are examined in terms of
verb-complement relation are compared.  
Besides, verbs whose use is different from those in standard Turkey
Turkish have been examined under a different title. We have determined the
relation the verbs which only exist in Yûnus
Emre Diwan with complements, in accordance with their meanings in Turkey
Turkish.

Anahtar Kelimeler

Yûnus Emre, Diwan, Verb-Complement rRlation, Linguistics

Kaynakça

• Boz, E. (2004). “Türkiye Türkçesinde +Dan Ekli Nesne Ögesi Üzerine”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 501-512.
• Boz, E. (2007). “Adın Yükleme (Nesne) Durumu ve Tümcenin Nesne Ögesi Üzerine”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/2 Spring, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.57, Erzincan, s. 102-108.
• Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Demirci, K. (2010), “Derin Yapı ve Yüzey Yapı Kavramlarından Ne Anlıyoruz?”, Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.1762, Erzincan, s. 291-304.
• Demirci K (2014), Türkoloji İçin Dilbilim - Konular Kavramlar Teoriler, Genişletilmiş 2. Baskı, Anı Yayınları, Ankara.
• Dinar, T. (2010). “Kül Tigin ve Kutadgu Bilig’deki Ortak Fiillerin Tamlayıcı İlişkisi Açısından İncelenmesi”, Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.1562, Erzincan, s. 1044-1091.
• Erdem, M. (2004). “Eski Anadolu Türkçesinde Fiiller ve Unsurları”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 951-958.
• Erten, M. (2004). “Türkiye Türkçesinde Geçişli Olduğu Hâlde Geçişli Gibi Kullanılmaya Başlayan Fiiller”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 1111-1124.
• Gülsevin, G. - E. Boz (2004). Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Kahraman, T. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Karahan, L. (1997). “Fiil Tamlayıcı İlişkisi Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 549 (Eylül), s. 209-213.
• Kerimoğlu, C. (2014), Kuram ve Uygulamalarla Dilbilim, Göstergebilim ve Türkoloji - Genel Dilbilime Giriş, 2. Baskı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Z. (1995). “Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve Fonologie-Morphologie Bağlantısı”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 222-231.
• __________ (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özdemir, A. (2004). Eski Anadolu Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Özkan, A. (1999). “Türkçede Fiil-Tamlayıcı İlişkisi ve Fiillerin İstem Değiştirmesi”, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, S. 1, Isparta, s. 125-143.
• ________ (2011). “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler”, Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.1869, Erzincan - TÜRKİYE, p. 521-532.
• Sev, G. (2004). “Çıkma Durumu Ekinin Nesne Görevinde Kullanımı”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 2655-2666.
• Tatçı, M. (1998). Yûnus Emre Dîvânı, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tekin, T. (2003). “Üçüncü Kişi İyelik Eki Üzerine”, Makaleler 1 Altayistik, Grafiker Yayınları, Ankara, s. 131-138.
• Toklu, M. O. (2009), Dilbilime Giriş, 3. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Üstünova, K. (2010). “Yüzey Yapı - Derin Yapı Kavramları Üzerine”, Turkish Studies - International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.1771, Erzincan, s. 697-704.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yabancı Dil Yayınları, İstanbul.