The Assessment of Architecture and Art Style in The Period of Akkoyunlu and Karakoyunlu States

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 1, 652 - 682, 25.03.2017

Belkıs Doğan Aziz Doğanay

Öz

Akkoyunlu and
Karakoyunlu states were two ruler Turkmen states of the Eastern and
Southeastern Anatolia in 14^th and 15^th century including
territories of today’s Iran. These two states had revealed variety of high
quality works of book arts in Bagdad, Shiraz and Tabriz, when states’ borders
were quite transitive. Although works of book arts in the time of Akkoyunlu and
Karakoyunlu have been defined as unique contributions to the art style, their
architecture has been understudied. This study examines ornamental works in two
states’ architecture, which are available today in their original versions, to
discuss whether there was a unique style of ornament or not. In addition to
that Turkmen style in book arts is also studied in detail. 

Anahtar Kelimeler

Akkoyunlu, Karakoyunlu, Turkmen, Architecture, Ornament, Art Style

Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletlerinde Mimari ve Sanat Üslûbu Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Öz

Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri
XIV. ve XV. yüzyıllarda Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve günümüz İran
topraklarında hüküm sürmüş iki Türkmen devletidir. Söz konusu devletler,
sınırların çok geçişken olduğu bu dönemde kitap sanatları alanında Bağdat,
Şiraz ve Tebriz atölyelerinde üstün nitelikli eserler ortaya koymuşlardır.
Kitap sanatlarında özgün bir üslûp geliştirdikleri öne sürülen Akkoyunlu ve
Karakoyunlu devletleri mimarîde yeteri kadar inceleme konusu olmamıştır. Bu
çalışmada mezkur devletlerin orijinal haliyle günümüze ulaşan bezemeli yapıları
ele alınarak mimarî tezyinatta özgün bir üslûp gelişimi olup olmadığı
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Akkoyunlu, Karakoyunlu, Türkmen, Mimari, Tezyinat

Kaynakça

• Altun, Ara, “Mardin’de Türk Devri Anıtsal Mimarisine Genel Bakış”, Taşın Belleği Mardin, (ed.) Filiz Özdem, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2005, s. 149 – 175.
• Altun, Ara, Mardin’de Türk Devri Mimarisi, İstanbul: Mardin Valiliği Yay., 2011.
• Arayancan, Ayşe Atıcı, “Akkoyunlu ve Karakoyunlularda Edebiyat ve Sanat”, Zeitschrift für die Welt der Türken 1, (2009): 239 – 250.
• Aslanapa, Oktay, “Doğu Anadolu’da Karakoyunlu Kümbetleri”, Yıllık Araştırmaları Dergisi 1, (1957): 105 – 107.
• Aslanapa, Oktay, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), İstanbul: MEB Yay., 1977.
• Atılgan, Sevay Okay, “15. Yüzyıl Karakoyunlu Türkmen Minyatürleri”, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Atılgan, Sevay Okay, “XV. Yüzyılda İran ve Çevresinde Gelişen Minyatür Üslupları ve Sorunları Üzerine Bir Etüt”, s. 347 – 364, erişim tarihi 12.02.201, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/ATILGAN-OKAY-Sevay-XV.-YÜZYILDA-İRAN-VE-ÇEVRESİNDE-GELİŞEN-MİNYATÜR-ÜSLUPLARI-VE-SORUNLARI-ÜZERİNE-BİR-ETÜT.pdf.
• Atılgan, Sevay Okay, “Kitap Sanatları Açısından Karakoyunlu Türkmen Üslubu: Kökeni, Gelişimi, Dağılım Alanları, Karakteristik Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Etüt”, İpek Yolu – Konya Kitabı X (Özel Sayı), ed. Haşim Karpuz – Osman Eravşar, 2007, s. 99 – 118.
• Aytekin, Osman, “2011 Van Depreminin Yöresindeki Kültür Varlıklarına Olan Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi I/1, (2012): 1081 – 1090, erişim tarihi 10.06.2016, http://www.yasambilimleridergisi.com/makale/pdf/1356293136.pdf.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğunda Kolonizatör Türk Dervişleri”, erişim tarihi 15.04.2016, http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/barkan.pdf.
• Baş, Gülsen, Diyarbakır’daki İslam Dönemi Mimari Yapılarında Süsleme, Ankara: TTK Yay., 2013.
• Beysanoğlu, Şevket, Anıtları ve Kitabeleriyle Diyarbakır Tarihi: Akkoyunlu’dan Cumhuriyete Kadar, Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, 1996, c. I – II.
• Broug, Eric, İslam Sanatında Geometrik Desenler, çev. Yasemin Darbaz Karaca, İstanbul: Klasik Yay., 2012.
• Cantay, Gönül, “Akkoyunlu Camii Mimarisinin Osmanlı Camii Mimarisine Etkileri”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, (ed.) Bahaeddin Yediyıldız – Kerstin Tomenendal, Ankara: Diyarbakır Valiliği Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, 2008, c. II, s. 465 – 483.
• Cengiz, Gülay, “Birgi Ulu Camii Mimari ve Tezyinat Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Mimarisinde Süsleme (Erken Devir 1300 – 1453), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1979.
• Derman, Uğur, “Hat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. XVI, s. 427 – 437.
• Doğan, Nermin Şaman, “Sanat Tarihi Araştırmalarında Anadolu Beylikleri Dönemi”, I. Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 25 – 26 Mayıs 2006, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay., 2006, s. 77 – 86.
• Doğanay, Aziz, Osmanlı Tezyinatı – Klasik Dönem Hanedan Türbeleri 1522 – 1604, İstanbul: Klasik Yay., 2009.
• Doğanay, Aziz, “Hatâyî Üslûbu Motifler”, Hat ve Tezhip Sanatı, ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2009, s. 437 – 449.
• Doğanay, Aziz, “Klasik Devir Hanedan Türbelerinde Tezyinat”, Divan İlmi Araştırmalar 14, (2003): 165 – 184.
• Doğanay, Aziz, “Tezyinat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2012, c. XLI, s. 79 – 83, erişim tarihi 15.11.2016, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c41/c410050.pdf.
• Golombek, Lisa ve Donald Wilber, The Timurid Architecture of Iran and Turan, New Jersey: Princeton University Press, 1988.
• Gray, Basil, “The School of Shiraz From 1392 to 1453”, The Arts of the Book in Central Asia 14th – 16th Centuries, (ed.) B. Gray, London: Serinda Publications, 1979, s. 121 – 145.
• Gündoğdu, Hamza, “Akkoyunlu Devri Mimarisi”, Yeni Türkiye 72, (2015): 568 – 577.
• Gündoğdu, Hamza, “Erciş Anonim Kümbetin Süsleme Programı”, I. Van Gölü Havzası Sempozyumu 08-10 Eylül 2004 Van, (ed.) Oktay. Belli, Van: Van Valiliği Güzel Sanatlar Matbaası, 2006, s. 165 – 172.
• Hınz, Walther, “Akkoyunluların Kültür ve Teşkilat Tarihi”, Türkmen Akkoyunlu İmparatorluğu Siyasal, Sosyal ve Kültürel Tarihine İlişkin Makaleler Antolojisi, (haz.) Necip Aygün Akkoyunlu, Ankara: Grafiker Yay., 2003, s.315 – 329.
• İnal, Güner, Türk Minyatür Sanatı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1995.
• Keskiner, Cahide, Türk Motifleri, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yay., Tarih Yok.
• Koca, Salim, “Diyar-ı Rum’un Türkiye Haline Gelmesinde Türk Kültürü’nün Rolü”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23, (2008): 1 – 54.
• Kuban, Doğan, Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yay., 1965.
• Maraşlı, Savaş, “15. Yüzyıl Kitap Ciltlerindeki Süsleme Tasarımlarının Mimari Süslemelere Etkisi (Diyarbakır Safa Parlı Camii Işığı Altında)”, Zeitschrift für die Welt der Türken V/3, (2013): 75 – 94.
• Müftüoğlu, Ferda, “Ahlat ve Erciş Kümbetlerinin Süsleme Çözümlemeleri”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Mülayim, Selçuk, “Plastik Sanatlarda Anlatım Biçimleri ve Üslup”, Arkeoloji – Sanat Tarihi Dergisi 3, (1984): 97 – 114.
• Mülayim, Selçuk, Değişimin Tanıkları – Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, İstanbul: Kaknüs Yay., 1999.
• Mülayim, Selçuk, Değişimin Tanıkları – Türk Sanatında İkonografik Dönüşümler, İstanbul: Kaknüs Yay., 2015.
• Öney, Gönül, Beylikler Devri Sanatı XIV – XV. Yüzyıl (1300 – 1453), Ankara: TTK Yay., 1989.
• Özkurt, Kemal, Tebriz’deki Mimari Eserler, Yayın yeri yok, Yasin Yay., 2014.
• Parla, Canan, “Osmanlı Öncesinde Diyarbakır: Kente Hakim Olanlar ve Bıraktıkları Fiziksel İzler”, I. Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu 20 – 22 Mayıs Diyarbakır, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yay., 2004, s. 247 – 283.
• Paşalıoğlu, Banu, “Karakoyunlu Dönemi İmar Faaliyetleri”, Doktora Tezi, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Robinson, B.W., Fifteenth – Century Persian Painting, Problems and Issues, New York and London: New York University Press, 1991.
• Robinson, B.W., “The Turkman School to 1503”, The Arts of the Book in Central Asia 14th – 16th Centuries, (ed.) B. Gray, London: Serinda Publications, 1979, s. 215 – 247.
• Robinson, B.W., A Descriptive Catalogue of the Persian Painting in the Bodleian Library, Oxford: Clarendon Press, 1958.
• Sarre, Friedrich, Denkmaeler Persischer Baukunst – Geschichtliche Untersuchung und Aufnahme Muhammedanischer Backschteinbauten in Vorderasien un Persien (Textband), (Berlin: Wasmuth Verlag, 1910), erişim tarihi 15.06.2016, http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglitData/tmp/pdf/sarre1910text.pdf.
• Sözen, Metin, Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1981.
• Tavernier, Jean Baptiste, Tavernier Seyahatnamesi, çev. Teoman Tunçdoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Top, Mehmet, “Diyarbakır’daki Akkoyunlu Dönemi Mihrapları”, 1. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu I. Oğuzlardan Osmanlı’ya Diyarbakır Sempozyumu 20 – 22 Mayıs Diyarbakır, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği Yay., 2004, s. 325 – 345.
• Tuncer, Orhan Cezmi, Diyarbakır Camileri, Ankara: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yay., 1996.
• Uluçam, Abdüsselam, Eski Erciş Çelebibağ Mezarlığı ve Mezar Taşları, Ankara: TTK Yay., 2000.