Türkiye Türkçesi Atasözlerinde Akrabalık Bildiren Kelimeler ve Duygu Değerleri

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 1726 - 1746, 24.08.2017

Erkan Hirik

Öz

Her kültür, kendi toplum
hayatı içerisinde önem verdiği kavramları kelime boyutunda dilin söz varlığı
içerisinde yaşatır. Hem yazılı hem de sözlü olarak Türkçe söz varlığında çokça
kullanılan akrabalık adları, Türk kültürü içerisinde önemli bir yer
tutmaktadır. Yani, Türkler akrabalık kurumuna önem verdikleri için akrabalık
bildiren kelimeleri yazılı ve sözlü dilde geniş bir şekilde kullanmaktadır. Tam
tersi bir bakış açısıyla dilde akrabalık bildiren kelimelerin çok ve çeşitli
olması Türklerin akrabalık kurumuna verdiği önemi de göstermektedir.

Bir kelimenin söyleyen, dinleyen
ya da okuyan üzerinde bıraktığı duygusal etkiye duygu değeri denmektedir. Duygu
değeri, kişiden kişiye değişen bir mahiyettedir. Çoğu kelimenin olduğu gibi
akrabalık adlarının da bir duygu değeri bulunmaktadır. Toplumun hayata bakış
açısını ve yaşayışını gösteren atasözleri içerisinde akrabalık adlarının
kullanımı birçok yerde duygu değeri bakımından bilgiler sunmaktadır. Bu
çalışmada söz varlığının önemli bir üyesi olan ve Türkiye Türkçesi atasözleri
içerisinde yer alan akrabalık adlarına semantik olarak yaklaşılacak ve onların
duygu değerleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, duygu değeri, semantik, atasözü, akrabalık adları

Kinship Terms in Turkish Proverbs and Their Connotations

Öz

Every culture, within its social life, lays emphasis on the concepts of
language within the vocabulary of words. The kinship names which are widely
used both in written and verbal terms in Turkish have an important place in
Turkish culture. The Turkish people use words that express kinship broadly in
written and verbally because they attach importance to the kinship institution.
Kinship names are very diverse and the variety shows the importance that the
Turks give to the kinship institution.

It is called connotation that influence the emotion of teller, listener
or reader. The use of kinship terms among the proverbs that show society's life
are providing information in terms of emotion value in many proverbs. In this
study, kinship terms which are an important member of the vocabulary and which
are included in the Turkish proverbs will be approached semantically and their
emotional values will be discussed.         

Anahtar Kelimeler

Turkish, Connotation, Semantics, Proverbs, Kinship Names

Kaynakça

• Aksan Doğan (2007). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, Doğan, (1978). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım, (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Albayrak, Nurettin, (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Alkayış, Muhammet, Fatih (2013). “Adıyaman Yöresi Atasözleri ve Deyimlerinde Gelin-Kaynana İlişkisi ve Evlilik Konusu”. Turkish Studies, 8 (9), ss. 579-594.
• Batur, Zekerya (2011). “Atasözü ve Deyimlerde Kadın ve Kadının Sosyo-Psikolojik Özellikleri”. Turkish Studies. 6/3 (2011): 577-584.
• Caferoğlu, Ahmet, (1972). “Kaşgarlı Mahmut’a Göre Akraba Adları”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. Ekim, C: XXVII, S: 253, ss. 22-26.
• Crystal, David, (2010). Dillerin Katli. (Çev. Gökhan Cansız). İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Derrida, Jacques. (1968). “La Différence”. Théorie d’Ensemble içinde, ss. 41-66, Paris: Seuil.
• Emiroğlu, Selim, (2012). “Türkçe Sözlükteki Akrabalık Adlarının Tasnifi”. Turkish Studies. 7 (4), ss. 1691-1710.
• Erdem, Melek, (2000). “Türkmen Türkçesinde Akrabalık Terimleri Üzerine”. KÖK Araştırmalar Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi. C. II, Sayı 1, ss. 187-202.
• Ersoy Yazıcı, Habibe, (2011). “Başkurt Türkçesinde Aile ve Akrabalık İsimlerinde Kullanılan –y Biçimbirimi”. Türkbilig. Sayı 21, ss. 87-112.
• Ersöz Günindi, Aysel, (2010). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Kadına Yönelik Toplumsal Cinsiyet Rolleri”. Gazi Türkiyat. (6), ss. 167-181.
• Gömeç, Saadettin, (2001). “Divanü Lügat-it- Türk’de Akrabalık Bildiren Kelimeler”. Türk Kültürü. 39/464, ss.133-142.
• Gül, Bülent, (2016). “İbni Mühenna Lügati’ndeki Moğolca Akrabalık Adları”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. Sayı 224, ss. 209-217.
• Gülensoy, Tuncer, (1974). “Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 1973: 283-318.
• Karadoğan, Ahmet, (2004)., Türk Lehçeleri Arasında Aktarma Sorunları. Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
• Keklik, Murat, (2006). Bâkî’nin Gazellerinde Anlam Çerçevesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Köknel Özcan (1981). Cumhuriyet Gençliği ve Sorunları. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kurt, İhsan (1992). “Atasözlerinde Aile”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Lauhakangas, Outi, (2007). “Use of proverbs and narrative thought”. Folklore. 35: 77-84.
• Ong, Walter J. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Oy, Aydın, (1991). “Atasözü”. İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 4, s. 44-46), Ankara: TDV.
• Özkan, Bülent; Gündoğdu, Ayşe Eda, (2011). “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Türkçede Atasözleri ve Deyimler”. Turkish Studies. 6 (3), ss. 1133-1147.
• Song Li, Yong, (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Soydan, Celal, (2003). “Urdu Dilinde Akrabalık Terimleri ve Müslüman Hint Toplumunda Aile Yapısı”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. Sayı 43, ss. 43-56.
• Şener, Esat, (1998). Türk Medeni Kanunu. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Tekin, Talat, (1960). “‘Amca’ ve ‘Teyze’ Kelimeleri Hakkında”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. ss. 283- 294.
• TS, Türkçe Sözlük, (2011), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçan, Hilmi, (2008). “J.Derrida ve Dil Bağlamında Postmodernizm”. Hece Dergisi. Düşüncede, Sanatta, Edebiyatta Modenizmden Postmodernizme Özel Sayısı içinde, Sayı: 138-139-140, s.467-488, Ankara: Hece Yayınları.
• Uğur, Nizamettin, (2010). “Hakikî Anlam, Gerçek Anlam ve Düzanlam”. Varlık Dergisi, Aralık 2010, ss. 58-66.
• Üstüner, Ahat, (2002). “Olumsuz Yargılı Atasözleri”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. (601), ss. 35-42.
• Wittgenstein, Ludwig, (1998). Felsefî Soruşturmalar. (Çev. D. Kanıt). İstanbul: Küreyel Yayınları.
• Yavuz, Serdar, (2013). “Dîvânü Lügâti’t-Türk’teki Akrabalık Adları ve Bu Adların Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Karşılıkları”. EKEV Akademi Dergisi. Sayı 56, ss. 345-360.
• Yılmaz, Yakup; Sarı, Hatice, (2015). “Türk Atasözlerinde Akrabalık Adlarının Kullanımı”, RumeliDE, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı 2, ss. 1-20.