Halvetiyye Tarikatının Kurucusu Meselesine Dair Yeni Bir Değerlendirme ve Revak Sultan

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 2078 - 2095, 21.09.2017

Fatih Sarıkaya

Öz

XIV. yüzyılda Azerbaycan’da ortaya çıkmış olan
Halvetiyye tarikatı buradan yayılmaya başlamıştır. Anadolu’nun tasavvuf
tarihinde oldukça önemli bir yere sahiptir. Tarikat hakkında günümüze kadar pek
çok çalışma yapılmıştır. Ancak tarikatın ortaya çıkışı ve kurucusu konusunda
yeterli akademik çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmada Halvetiyye tarikatının
kurucusu meselesi ele alınmıştır. Zira Saruhanoğulları Beyliği üzerine
gerçekleştirdiğimiz çalışma esnasında Revak Sultan vakfiyesinin Halvetiyye
tarikatı ile alakalı olduğu görülmüştür. Ancak bu vakfiyenin yazılış tarihi
Halvetiyye tarikatının kurulduğu iddia edilen tarihten daha öncedir. Bu durumda
tarikatın kurucusu kimdir? Üzerinde çalıştığımız konu hakkında öncelikle
günümüze kadar yazılanlar özetlenmiş, ardından mesele yeni bir bakış açısıyla
ele alınmıştır. Bu esnada kaynakların değerlendirmesi yapılmış, tarikat
şeyhlerinin ölüm tarihleri değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra bir tarikatın
kurulduğunu anlamamız için nelerin gerekli olduğu hakkında kısaca bilgi
verilmiştir. Sonrasında kaynaklardaki bilgiler ışığında konu ele alınmıştır.
Son kısımda Revak Sultan ve vakfiyesi hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halvetiyye Tarikatı, Revak Sultan, Tarikat, Saruhanoğulları

New Thoughts on The Founder of Khalwati Order and Revak Sultan

Öz

The Khalwati Order
emerged in Azerbaijan in the sixteenth century and spread from there. A lot has
been written on this Order but there is not enough academic work on how it
emerged and who founded it. This study focuses on who the founder of Khalwati
Order is. During our study on Sarukhanid Dynasty, we saw a relationship between
the charter of Revak Sultan Waqf and Khalwati Order. However, we found that the
date of the writing of this charter is earlier than the alleged date of the
establishment of the Khalwati Order. In this case, who is the founder of the
Order? In this paper we first do a literature review then give a new point of
view on the issue. Afterwards, we evaluate the topic in the light of the
information in the sources while we finish by giving information about Revak
Sultan and his carter of Waqf.

Anahtar Kelimeler

Khalwati Order, Revak Sultan, Religious Order, Sarukhanids

Kaynakça

• Abdurrahman Camî, Evliya Menkıbeleri (Nefehâtü’l-Üns), ter. Lamiî Çelebi, (haz.) Süleyman Uludağ-Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2011.
• Acun, Hakkı, Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Aksoy, Hasan, “Sûzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, c. 38, s. 4.
• Aktaş, Ziya, Tasavvufta Halvetî Yolu, İstanbul: Âlem Yayıncılık, 2008.
• Aşkar, Mustafa, “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXIX, (1999), s. 535 - 563.
• Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü, Ankara: Kültür Bakanlığı Eserleri, 2001.
• Bandırmalızâde Ahmed Münib, Mir’atü ‘t-Turuk, Dersaadet: Celil Efendi Matbaası, 1306.
• Bardakçı, Mehmet Necmeddin, Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Baz, İbrahim, Abdülehad Nûrî-i Sivâsî Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Çiçek, Yakup, “Haririzade Mehmed Kemaleddin Efendi”, Eyüp Sultan Sempozyumu X Tebliğleri, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2006, s. 301-323.
• Dedebaba, Bedri Noyan, Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik, c. I., Ankara: Ardıç Yayınları, 1998.
• Demirci, Mehmet, Sorularla Tasavvuf ve Tarikatler, İstanbul: Damla Yayınevi, 2001.
• Erdaş, Safiye Şeyda, “Halvetî Evrâdı (Vird-i Settâr)’nın Rumeli’deki Okunuşu Ve Müzikal Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki, Günün Işığında Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi, İstanbul: Geçit Kitabevi, 1987.
• Hacıyeva, Maarifa, “Marağalı Evhadinin Cami-Cem Eserinde Tasavvufun ve Halvetiliğin Şerhi”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetîlik Sempozyumu 21-23 Kasım 2013-Bakü 25-27 Kasım 2013, Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları, s. 165-176.
• Haririzade M. Kemaleddin, Tıbyanu Vesâili Hakâik fî Beyânı Selâsili’t-Tarâik, Süleymaniye Kütüphanesi (İbrahim Efendi Bölümü), c. I, no: 430, v. 345a.
• Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, İstanbul, cilt: 2, 1928.
• İbn Arabşah, Acâibu’l Makdûr, çev. D. Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2012.
• Kissling, Hans Joachim, "Halvetî Tarikatı", Bilim Sanat Vakfı Bülteni, çev. M. Serhan Tayşi, 1993/94: 28-42.
• Köse, Fatih, İstanbul Halvetî Tekkeleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Küçük, Hasan, Osmanlı Devletini Tarih Sahnesine Çıkaran Kuvvetlerden Biri: Tarikatlar ve Türkler Üzerindeki Müsbet Tesirleri, İstanbul: Otağ Matbaacılık, 1976.
• Mahmud Cemaleddin El-Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye Ez-Lemât-ı Ulviye, (haz.) Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
• Mahmud Cemaleddin el-Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye Ez-Lemât-ı Ulviye, (haz.) Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
• Mehmed Sami, Esmâr-ı Esrar, İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1312.
• Məmmədəliyev, Vasim ve Aqil Şirinov, “Xəlvətiyyə Təriqəti”, İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsı, (2014), s. 7-20.
• Musabeyli, Azade, “Seyyid Yahya Baküvî’nin ve Halvetî’liğin Azerbaycanla Türkiye’yi Kavuşturan Müridleri”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetilik Sempozyumu 21-23 Kasım 2013-Bakü 25-27 Kasım 2013, Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları, s. 91-113.
• Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, 18. Yüzyıl, İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Mustafayeva, Meryem, “Seyyid Yahya Bakuvi Ardıcılları ve Tetkikçıları”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetilik Sempozyumu 21-23 Kasım 2013-Bakü 25-27 Kasım 2013, Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları, s. 211-220.
• Mutlu, İsmail, Tarikatlar Nasıl Ortaya Çıktı, İstanbul: Mutlu Yayıncılık, 2000.
• Ocak, Ahmet Yaşar, "Barak Baba", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, c. 5, s. 61-62.
• Osmanzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliya, (haz.) Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, İstanbul: Kitabevi Yayınları, c. 3, 2006.
• Ömer Fuadî, Risale Fî Beyân-ı Fezâil-i İtikâf ve Halvet, Süleymaniye Kütüphanesi (Esad Efendi Bölümü), 01734-005, v. 95b.
• Öngören, Reşat, “Tarikat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011, c. 40, s. 95-105.
• Sadık Vicdanî, Tomar-ı Turûk-u Aliyye, (haz.) İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Sadık Vicdanî, Tomar-ı Turûk-u Aliyye, İstanbul: Evkâf-ı İslamiyye Matbaası, 1338-1341.
• Sarıkaya, Fatih, “Anadolu Beyliklerinde Dini Hayat (Aydınoğulları, Menteşeoğulları ve Saruhanoğulları)”, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Semih Ceyhan, “Halvetiyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, (ed.) Semih Ceyhan, İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Serin, Rahmi, İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler, İstanbul: Petek Yayınları, 1984.
• Silsile-i Tarikat-ı Halvetiyye-i Şemsiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar bölümü, 05223-003, v. 1b.
• Suzi Ahmed Efendi, Silsile-i Pîr-i Meşâyihi’l-Halvetiyye, Süleymaniye Kütüphanesi (Osman Huldi O Bölümü), 00063-003, v. 30b.
• Şapolyo, Envar Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1964.
• Şecere-i Tarikât-ı Aliyye-i Halvetiyye ve Nakşiyye ve Kadiriyye ve Üveysiyye ve Enveriyye ve Ezheriyye, Süleymaniye Kütüphanesi (Tercüman Bölümü), 00272, v. 3b.
• Şimşek, Selami, “Son Dönem Celvetî Şeyhlerinden Bandırmalızâde Ahmed Münib Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Mecmûa-yı Tekâyâ’sı”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, (2007), s. 140.
• Tatcı, Mustafa “Elmalı’nın İrfan Ocakları: Bektâşîlik ve Halvetîlik Üzerine Bir Değerlendirme”, Elmalı: İrfan ve Sevgi Şehri, (ed.) Bilal Kemikli, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü Derneği, 2009, s. 49-99.
• Tayşi, Mehmet Serhan, “Ömer el-Halvetî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, c. 34, s. 65.
• Tuna, Tuğçe, “Halvetiyye Tarikatının Balkanlara Yayılması ve Günümüzde Halveti Tekkeleri”, Uluslararası Seyyid Yahya Şirvânî ve Halvetîlik Sempozyumu, 21-23 Kasım 2013-Bakü 25-27 Kasım 2013, Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yayınları, s. 369-382.
• Uluçay, M. Çağatay, “Manisa Şeriye Sicillerine Dair Bir Araştırma”, Türkiyat Mecmuası, c. X, (1953): s. 284-298.
• Uluçay, M. Çağatay, Manisa Ünlüleri, Manisa: Manisa Lisesi Yayınları, 1946.
• Uluçay, M. Çağatay, Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar I, İstanbul: Manisa Halkevi Yayınları, 1940.
• Uludağ, Süleyman, “Halvet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, c. 15, s. 386-387.
• Uludağ, Süleyman, “Halvetiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997; c. 15, s. 393-395.
• Ülken, Hilmi Ziya, Anadolu’nun Dini Sosyal Tarihi, (haz.) Ahmet Taşğın, Ankara: Kalan Yayınları, 2003.
• Yazar, İlyas “Ömer Fuâdî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, c. 34, s. 61-63.
• Yılmaz, Hulusi, “Halvetilik ve Anadolu Aleviliği İlişkisi Çerçevesinde Pir Ahmed Efendi Ahfadına Genel Bakış”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 8, (2013): s. 121-130.
• Yılmaz, Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Yılmaz, Ömer, Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.