el-Va´d ve’l-Va´îd’’ İlkesi Temelinde Ebû Ali el-Cübbâî’ye Göre İhbât ve Tekfîr-

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 5, 2929 - 2940, 25.10.2017

Hasan Türkmen

Öz

Ahlâkın birey ve toplumda özümsenmesini amaçlayan Mu´tezile, itikâdî
alanın çerçevesini beş esas üzerine inşa etmiştir. Bu esaslardan biri olan
el-va´d ve’l-va´îd ilkesi, sorumlu ve bilinçli bir varlık olan insan hakkında
geleceğe dönük haber niteliği taşıyan bir ilkedir. Aynı zamanda tarihsel
kökleri itibariyle esaslı bir kabulü içeren bu ilke, ilahî hükümlerin yerine
getirilmesi karşılığında mükâfatlandırma ile yapılmaması hâlinde
cezalandırmanın Allah’a vacip olduğu temeline dayanır. Bu bağlamda Allah,
Mu´tezile’ye göre kendi koyduğu ilke ve yasalara bağlı kalan ve ondan taviz
vermeyen bir varlıktır. Aksi durumda, varoluş yasaların anlamını ve değerini
yitirmesi kaçınılmazdır. Aynı şekilde insan da, ilkeler üzerine yaşamalı ve
kurallara riayet etmelidir. Nitekim muhtevası gereği bir şeye layık olmak,
ancak hak edilerek kazanılan değerlere işaret eder. Dolayısıyla hak etmek,
yapıp edilenlerin değeri ile hüküm arasındaki ilişkiyi zorunlu kılar. Bu
çalışmada Basra Mu´tezilesinin önde gelen âlimlerinden Ebû Ali el-Cübbâî’nin,
amellerin nitelik ve değer açısından düşmesini nasıl temellendirdiği ve hangi
bağlamda ele aldığı üzerinde durulacaktır.      

Anahtar Kelimeler

Mürcie, Îman Kuramı, Türk Dünyası, Gök Tanrı İnancı, İslâmlaşma Sürecİ

İhbât and Takfeer According to Abu Ali al-Cubbai in The Framework of The Principle ‘‘al-Va’d ve’l-Va’îd’’

Öz

 There are many
stages that can be seen as transition period in the history of Turkish world. The
turning point where be able to put the expression of transition period is a
process when Turks converted to Islam. In this process, Turks strove for
constructing an environment, through which they could interact with different
views, with cultural accumulation and also with perception of non-nomadic life
style by melting all of them in the Islamic ‘pot’. But, the tribal and racist
attitude of the Umayyad ruler foregrounding superiority of the Arabic race has
led to disillusion amidst communities in the region mainly populated by Turks,
leading to considerable adverse reactions. Moreover, questioning the ‘faith’ of
newly converts who non-Arabic unjustly then escalated the crisis. Therefore to
restore such damages and overcome havoc in the society, theoretical initiative
had to be conducted. In this article, will be analysed content of the Murji’a’s
theory of faith and the influence of it over Turks especially in the transition
period. 

Anahtar Kelimeler

Murji’a, The Theory of Faith, Turkish World, The Believing of Celestial God, The Process of Islamization

Kaynakça

• Akbulut, A. (2015). Sahâbe dönemi iktidar kavgası (Gözden geçirilmiş ikinci baskı). Ankara: Otto.
• Ardoğan, R. (2014). ‘‘Mürcie’de farklı iman tanımları’’, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/2, 131-168.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. (1990). el-Fark beyne’l-fırâk. (nşr. Muhammed Muhyiddîn). Beyrut.
• ___________, (1346/1928). Usûli’d-dîn. İstanbul: Matbaatu’d-Devle.
• Cook, M. (1981). Early muslim dogma. London.
• Demircan, A. (1996). İslâm tarihinin ilk döneminde arap-mevâlî ilişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. (ts.). Kitâbu’l-îman, (min Kunûzi’s-sünne: Resâilu erbaa içerisinde). (thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî). Kuveyt.
• Eş’ârî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl. (2005). Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. (M. Dalkılıç ve Ö. Aydın, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Günay, Ü. ve Güngör D. (1998). Türk din tarihi. Kayseri: Laçin Yayınları.
• Güngör, H. (1998). Türk bodun bilimi araştırmaları. Kayseri: Kıvılcım Yayınları.
• Hanefî, Ebu’l-Fedâîl el-Belhî. (1986). Kitâbu’l-huceci’l-kur’ân. (thk. Abbâs Ahmed el-Ba’z). Beyrut.
• Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahîm. (1988). el-İntisâr ve’r-reddü alâ ibn râvendî. (nşr. Muhammed Hicâzî). Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe.
• Işş, Yûsuf b. Reşîd. (1994). ed-Devletü’l-ümemiyye ve’l-ahdâsü’lletî sebekathâ ve mehhedet. (nşr. Nizâr Abâza ve Muhammed Sabbâğ) Meşhed.
• İbn Fadlân, Ahmed b. Fadlân. (1995). Seyehatnâme. (R. Şeşen, Çev.) İstanbul.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Ahmed. (1993). Kitâbu’l-îman. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Kafesoğlu, İ. (1988). Türk milli kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kalaycı, M. (2013). Tarihsel süreçte eşarilik-maturidilik ilişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Kazvînî, Ebû Yahya. (1956). Asâru’l-bilâd ve ahbâru’l-ibâd. Beyrut: Dâru’s-Sadr.
• Kitapçı, Z. (1988). Türkistan’da İslâmiyet ve Türkler. Konya.
• Köprülü, M. F. (2006). Türkiye tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kutlu, S. (2002). İslâmlaşma sürecinde Mürcie ve tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ___________, (2016). Tarihsel din söylemleri üzerine zihniyet çözümlemeleri (Gözden geçirilmiş ikinci baskı). Ankara: Otto Yayınları.
• Malâtî, Ebu’l-Huseyn Muhammed. (1968). et-Tenbîh ve’r-red alâ ehli’l-hevâ. (nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî). Bağdat.
• Ma’rûf, Nâif Muhammed. (1981). el-Havâric fî asri’l-Emevî. Beyrut.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. (2004-2010). Te’vîlâtü’l-kur’ân. (B. Topaloğlu, Ed.) İstanbul: Mizan Yayınları.
• ___________, (2005). Kitâbu’t-tevhîd. (B. Topaloğlu, Çev.) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM Yayınları.
• Öztuna, Y. (1998). Tarih sohbetleri I. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed. (1982). el-Milel ve’n-nihâl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Tanyu, H. (1980). İslamlıktan önce Türklerde tek tanrı inancı. Ankara.
• Turan, O. (1981). Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi. İstanbul: Nakışlar Yayınları.