Tersâne Âmire Açısından Terme'nin Önemi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 1, 454 - 480, 03.04.2018

Nevzat Sağlam

Öz

Canik sancağına bağlı
kazalardan biri olan Terme, yüzyıllar öncesine uzanan tarihi geçmişe sahiptir. Tarihî süreç içinde muhtelif milletlerin hâkimiyetinde kalmış,
erken dönemlerde Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.
Osmanlının erken dönemlerinden itibaren başta Samsun ve Sinop tersâneleri olmak üzere Tersâne-i Âmire için önemli
malzemelerden biri olan kendir ihtiyacının
karşılandığı kazalardan birisi de Terme olmuştur. Bu çerçevede, Terme'ye bağlı birçok köy kendir ocakları olarak tespit ve
tayin edilmiştir.

Diğer taraftan Tersâne-i Âmire'de inşa edilen gemiler ile Tophâne'de imal edilen topların kundakları için gerekli kerestenin
temin edildiği kazalar arasında, yine geniş ormanlara sahip Terme de yer almıştır.
Bu çalışmada Osmanlı döneminde Tesânenin
en önemli ihtiyaçlarından olan kendir ve kereste temininde Terme'nin yeri ve önemi ele alınmıştır. Bu bağlamda vergiden
muaf tutularak kendir üretimiyle görevli köyler, kerestelerin kesimi, sahillere
indirilmesi ve Dersaadet'e nakline ilişkin hususlar ortaya konulmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Terme, Kendir, Kereste

Kaynakça

• Kaynakça Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA) Ali Emîri Mehmed IV AE. SMMD IV, 105/12158.Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Mühimme DefteriA.DVNS. MHM.d. 58/791.Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi EvrakıA:MKT. MHM, 292/87; 298/10; 664/16; 548/30; 664/7.Sadaret Mektûbî Kalemi Umum Vilâyet EvrakıA.MKT. UM, 547/49.Bâb-ı Âsafî Rüûs KalemiBOA, A. RSK, 1693.Bâb-ı Âlî Evrâk OdasıBEO, 2971/222795; 353/26465.Cevdet BahriyeC.BH, 87/4156.Cevdet EvkâfC. EV, 266/13563; 440/22263.Bâb-ı Âsafi Başbakıkulu DefterleriD. BŞM. d. 629, s. 6.Dâhiliye Nezareti Emniyet-i UmumiyeDH. EUM. 2. Şb, 69/19; 23/12.Dâhiliye Nezareti İdare-i UmumiyeDH. İUM, 21-2/68.Dâhiliye Nezareti Mektubi KalemiDH. MKT. 2805/57; 555/15; 1806/49; 520/25; 944/73; 944/89; 1012/33; 1083/34; 1083/63; 1411/110; 13/72; 1428/78; 2840/37; 1676/130; 1515/58; 353/15; 364/48; 2620/73; 1493/35; 1372/42; 1433/6.Dâhiliye Nezâreti Muhâberât-ı Umûmiye İdaresiDH. MUİ, 88/65.Dâhiliye Nezareti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat KalemiDH. SN. THR, 82/69-13.Dâhiliye Nezareti Şifre KalemiDH; ŞFR, 196/71; 192/18; 555/22; 102/88; 96/233; 96/234; 562/82; 582/73.Dâhiliye Nezareti Umûr-i Mahalliye-i Vilâyât MüdüriyetiDH. UMVM, 136/63; 73/20.Dâhiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islahat KomisyonuDH. TMIK, 17/25-1.Hatt-ı Hümâyûn TasnifiHAT, 1560/67; 1554/21; 1604/4.Hâriciye Nezareti SiyâsîHR. SYS, 2436/24.İrâde Dâhiliyeİ.DH, 1120/87547.İbnül Emîn Şükr ü ŞikâyetİE. ŞKRT, 4/342.İrâde Şîrâ-yı Devletİ.ŞD, 23/1021.Maliyeden Müdevver DefterlerMAD.d. nr. 268, s. 9.Maarif Mektûbî KalemiMF. MKT, 89/17. 90/17; 441/40; 461/57; 478/10; 505/10.Maliye Vâridât Cizye Muhâsebesi DefterleriML. VRD. CMH.d, 196.Meclis-i VâlâMVL, 696/67.Şûrâ-yı DevletŞD, 2319/41; 2397/25-2.Tapu Tahrîr DefteriTT.d nr. 387, s. 645.Yıldız MütenevviaY.MTV 145/130.Yıldız Parekende Evrakı Dâhiliye Nezareti MaruzatıY.PRK. DH, 1/13.Diğer KaynaklarBeşirli Mehmet, “13275 Numaralı Evkâf Defterine Göre Canik Sancağı'nda Bulunan Vakıflar ve Muhâsebeleri”, Samsun Araştırmaları II. Kitap, Samsun 2013.Çelebi Azize Gelir, 93 Numaralı Mühimme Defteri (1069-1071/1658-1660) (Tahlil-Transkripsiyon ve Özet), MÜ. Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 2008.Eren Yunus, 34 Numaralı ve H. 986/1578 Tarihli Mühimme Defteri [1-164] “İnceleme ve Metin”, MÜ. Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Y. Lisans Tezi), İstanbul 2011.Fırat Nurullah, 1775/21 Numaralı (H.1292/M.1875-1876/H.1295/M.1878) Samsun Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Samsun 2013.Gedikli Yusuf, Pontus Meselesi, İz Yayıncılık, İstanbul 2009.Güneş Meryem, 1764/10 Nolu Samsun Şer‘iyye Sicil Defterinin (Vr.1a-30b) Transkrpsiyon ve Değerlendirilmesi, OMÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Y. Lisans Tezi)Samsun 2015.İpek Nedim, Canik Sancağı'nın Nüfusuna Dâir Bir Değerlendirme”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1997/10.İpek Nedim-Yılmaz Cevdet, Geçmişten Geleceğe Samsun Albümü I, Samsun Belediyesi Yayını, Samsun 2009.Kaya Abdullah, 1787/33 Numaralı Samsun Şer‘iyye Sicilinin (Var. 1A-50B/S.1-100) Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (H.1315/M.1897-1898), (OMÜ, Basılmamış Y. Lisans Tezi) Samsun 2015.Karpat Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Timaş Yayınları, İstanbul 2010.Kodaman Bayram, II. Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.Kofoğlu Sait, “Tâceddinoğulları” DİA, İstanbul 2010, XXXIX.Komisyon, 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), Ankara 1993.Komisyon, 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-66) Özet ve İndeks, Ankara 1994.Komisyon, 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572) Özet Transkripsiyon ve İndeks, Ankara 1996.Kurt Yılmaz, Pontus Meselesi, TBMM Kültür Sanat Yayını, Ankara 1995.Öz Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.Öz Mehmet, Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap, (ed. Cevdet Yılmaz) Samsun Belediyesi Yayını, Samsun 2007.Öz Mehmet, “Samsun”, DİA, XXXVI, İstanbul 2009.Öz Mehmet, “Merzifon”, DİA, Ankara 2004, XXIX.Özcan Abdülkadir, “Istabl”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 203-206.Pakalın M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB, III, İstanbul 2004.Şemseddin Sami, Kâmusu'l-A‘lâm, Mihrar Matbaası İstanbul 1308, III, 1645.Tetik Ahmet, (ed.), Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri I Genelkurmay Yayını, Ankara 2005.Türk istiklal Harbi, Genelkurmay Başkanlığı, VI, Ankara 1964.Yolalıcı M. Emin, XIX Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı'nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1998.