Traces of Shamanism: Prophesy in Rabgûzî’s Kısasü’l-Enbiyâ

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1034 - 1056, 30.06.2018

Nesrin Gezici

https://doi.org/10.15869/itobiad.372012

Öz

Shamanism is one of the oldest belief systems of Turks. It has a profound
impact on the formation of Turkish culture. Shamanism has not disappeared even
after the adoption of Islam as religion. The existence of Shamanist elements in
everyday live of the Turks are still existent. Despite religious oppression and
prohibitions, Shamanist rituals have still being performed.

This article analyzes a sample parable to trace elements of Shamanism in
Kısasü’l Enbiyâ (Parables of the Prophets) and reviews earlier studies
regarding Shamanism. It is concluded in the article that the beliefs of
Shamanism keep existing in Islam in a different form and Shamanist elements
continue surviving in parables. Prophesy is among significant missions assigned
to the Shaman by the society. Parables in Kısasü’l Enbiyâ mention fortune
tellers, soothsayers and dream interpreters predicting the future. Existence of
Shamanist beliefs and practices in these parables becomes evident in this
study. 

Anahtar Kelimeler

Parables, Shamanism, Beliefs, Fortune Teller, Prophecy

Rabgûzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsı’nda “Gelecekten Haber Vermek”le İlgili Şamanizm İzleri

Öz

Şamanizm, Türklerin en eski
inançlarından birinin adıdır. Türk kültürünün oluşmasında şamanizm önemli bir
yere sahiptir. Şamanizm, Türklerin İslamiyeti kabul etmesiyle birlikte yok
olmamıştır. İslamiyeti din olarak benimseyen Türklerin günlük hayatlarında
şamanist unsurların varlığına tanık olunmaktadır. Dini baskılara ve yasaklara
rağmen halk arasında şamanizmle ilgili inançlar uygulanmaya devam etmiştir.

Bu makalede, şamanizmle
ilgili çalışmalar gözden geçirilerek Kısasü’l-Enbiyâ’daki şamanizm izleri
konusuna dair bir örnek incelenmiştir. Makalede, şamanizm inançlarının
İslamiyetin içinde farklı bir kisveyle var olduğu ve bu inançların kıssalarda
varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Gelecekten haber vermek, şamana toplum
tarafından verilen önemli görevler arasındadır. Kısasü’l-Enbiyâ’daki kıssa
örneklerinde gelecekten haber veren falcılardan, kâhinlerden, rüya
yorumcularından bahsedildiği görülmektedir. Bu kıssalar incelendiğinde şamanizm
izlerini tespit etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kıssalar, Şamanizm, İnançlar, Falcı, Kehanet

Kaynakça

• Akar, Ali (2005), Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul. (Akar 2005)
• Aksoy, Ömer Asım (1998), Atasözleri ve Deyimleri Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi Yayınları, İstanbul. (Aksoy 1998)
• Arat, Reşid Rahmeti (1992), Edib Ahmed b. Mahmud Yügneki. Atabetü’l-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları: 32, Ankara. (Arat 1992)
• Ata, Aysu (1997), Úıãaãü’l-EnbiyÀ I. Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Türk Dil Kurumu Yayınları: 681-1, Ankara. (Ata 1997a)
• Ata, Aysu (1997), Úıãaãü’l-EnbiyÀ II. Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları: 681-1, Ankara. (Ata 1997b)
• Atalay, Besim (1943), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. I, Türk Dil Kurumu Yayınları: 521; II, TDK Yayınları: 522; III, TDK Yayınları: 523; IV. Endeks, TDK, Ankara. (Atalay 1943)
• Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Yayınları, İstanbul. (Bayat 2006)
• Bayat, Fuzuli (2000), “Anadolu Halk Sufizminin Oluşmasında Şamanlığın Rolü”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, 23-28 Ekim 2000, Ürgüp/Nevşehir, Ankara. (Bayat 2000)
• Borovkov, A.K. (1963), Leksika Sredneaziatskogo Tefsira XII-XIII vv, Moskova. (Borovkov 1963)
• Canpolat, Mustafa (1975), “Divanü Lugati’t- Türk’te Şamanizm İzleri”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı- Belleten 1974, Ankara 1975, s. 19-34. (Canpolat 1975)
• Clauson, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteeth-Century Turkish, Oxford. (Clauson 1972)
• Çobanoğlu, Özkul (2000), Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Akçağ Yayınları, Ankara. (Çobanoğlu 2000)
• Çobanoğlu, Özkul (2001), “Türk Destanları” Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, 1. Cilt, AKM Yayınları, Ankara, s. 86-471, 479-504. (Çobanoğlu 2001a)
• Çobanoğlu, Özkul (2001), “Türk Mitolojisi” Türk Dünyası Edebiyatı Tarihi, 1. Cilt, AKM Yayınları, Ankara, s. 1-85, 473-479. (Çobanoğlu 2001b)
• Çobanoğlu, Özkul (2003), Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Akçağ Yayınları, Ankara. (Çobanoğlu 2003)
• Çobanoğlu, Özkul (2015), Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, 4. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara. (Çobanoğlu 2015)
• Çoruhlu, Yaşar (2000), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. (Çoruhlu 2000)
• Derleme Sözlüğü, I-XII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1963-1982. (DS I 1963)
• Divitçioğlu Sencer (2005), Orta-Asya Türk İmparatorluğu VI.-VIII. Yüzyıllar, 3. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. (Divitçioğlu 2005)
• Eliade, Mircea (2006), Şamanizm. İlkel Esrime Teknikleri, 2.baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. (Eliade 2006)
• Elçin, Şükrü (2016), Halk Edebiyatına Giriş, 14.baskı, Akçağ Yayınları, Ankara. (Elçin 2016)
• Eröz, Mehmet (1980), “Türk Boylarında “Kansız Kurban” Geleneği”, Türk Kültürü Dergisi, 1980, C.XVII, S.211-214, s.211-216. (Eröz 1980)
• Eröz, Mehmet (1992), Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik- Bektaşilik, 3. baskı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları No:91, İstanbul. (Eröz 1992)
• Gömeç, Saadettin (1992), Kök Türkçe Yazılı Metinlerin Türk Tarihi ve Kültürü Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara. ( Gömeç 1992)
• Gömeç, Saadettin (2011), Şamanizm ve Eski Türk Dini, Berikan Yayınevi, Ankara. (Gömeç 2011)
• Günay, Umay (2015), Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, 7. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara. (Günay 2015)
• Günay Ünver, Güngör Harun (2003), Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi, Rağbet Yayınları, İstanbul. (Günay, Güngör 2003)
• Hassan, Ümit (2000), Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, 2.baskı, Alan Yayınları, İstanbul. (Hassan 2000)
• İnan, Abdükladir (1976), Eski Türk Dînî Tarihi, 1.baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. (İnan 1976)
• İnan, Abdülkadir (1998), Makaleler ve İncelemeler I. Cilt, 3.baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. (İnan 1998a)
• İnan, Abdülkadir (1998), Makaleler ve İncelemeler II. Cilt, 2.baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. (İnan 1998b)
• İnan, Abdülkadir (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm, 5.baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. (İnan 2000)
• İslâm Ansiklopedisi, İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugatı (1963), Mili Eğitim Yayınları, 3. Cilt, İstanbul. (İslâm Ansiklopedisi, MEB, 1963)
• İslâm Ansiklopedisi, İslâm Âlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugatı (1966), Mili Eğitim Yayınları, 10. Cilt, İstanbul. (İslâm Ansiklopedisi, MEB, 1966)
• Kafesoğlu, İbrahim (2002), Türk Millî Kültürü, 21. basım, Ötüken Yayın No: 376, İstanbul. (Kafesoğlu 2002)
• Kalafat, Yaşar (1996), Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, 2.baskı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Merkezi Yayını, Ankara. (Kalafat 1996)
• Kalafat, Yaşar (2004), Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, 1.baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul. (Kalafat 2004)
• Korkmaz, Esat (2003), Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü, 1.baskı, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul. (Korkmaz 2003)
• Kur’an-ı Kerim Meâli (2017), Erişim tarihi 27.10.2017, http://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf . (Diyanet 2017)
• Li, Yong-Sŏng (2004), Türk Dillerinde Sontakılar, 1. baskı, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 40, Kebikeç Yayınları, İstanbul. (Li 2004)
• Ocak, Ahmet Yaşar (2007), Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, 6.baskı, İletişim Yayınları, İstanbul. (Ocak 2007)
• Ögel, Bahaeddin (1971), Türk Kültürünün Gelişme Çağları II, 1.baskı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. (Ögel 1971)
• Ögel Bahaeddin (2014), Türk Mitolojisi I. Cilt, 6. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. (Ögel 2014a)
• Ögel Bahaeddin (2014), Türk Mitolojisi II. Cilt, 5. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara. (Ögel 2014b)
• Özarslan, Metin (1997)“Şamanizm ve Siyaset”, (Shamanizm and Politics: K. C. CHANG), Millî Folklor, Yıl 9, S. 34, Yaz 1997: 99–102. (Özarslan 1997)
• Özarslan, Metin (2002) “Yakut Şamanlarının Dansları”, (The Dances of Yakhut Shamans: M. Ja ZORNICKAJA), Türkbilig, 2002/3: 187–192. (Özarslan 2002)
• Perrin, Michel (2007), Şamanizm, 3.baskı, İletişim Yayınları, İstanbul. (Perrin 2007)
• Potapov, L.P. (2012), Altay Şamanizmi (Çev. Metin Ergun), Kömen Yayınları, Konya. (Potapov 2012)
• Radloff, Wilhelm (2008), Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi Kültür Dizisi - Türk Tarihi: 3, İstanbul. (Radloff 2008)
• Roux, Jean-Paul (2002), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, 1.baskı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. (Roux 2002)
• Steingass, F. (2005), Persian-English Dictionary, Çağrı Yayınları, İstanbul. (Steingass 2005)
• Sodzawiczny, Magdelana (2000), Türkiye Masallarında Şamanizm Ögeleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. (Sodzawiczny 2000)
• Stebleva İ.V., (1992), “Eski Türkçe Fal Kitabı Irk Bitig’de Sembollerin Kavramsal Temeli”, Rusçadan Çeviren: Halil İbrahim Usta, s.195-212. (Stebleva 1992)
• Tanyu, Hikmet (1981), “Şamanlık veya Şamanizm”, Türk Ansiklopedisi, 30. Cilt, Ankara. (Tanyu 1981)
• Turan, Şerafettin (1990), Türk Kültür Tarihi Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe, Bilgi Yayınevi, Ankara. (Turan 1990)
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (1991), Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 4. Cilt, İstanbul. (İslâm Ansiklopedisi, Diyanet, 1991)
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (1994), Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 9. Cilt, İstanbul. (İslâm Ansiklopedisi, Diyanet, 1994)
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (2001), Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 23. Cilt, İstanbul. (İslâm Ansiklopedisi, Diyanet, 2001)
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (2002), Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 26. Cilt, Ankara. (İslâm Ansiklopedisi, Diyanet, 2002)
• Usta, Halil İbrahim, Amanoğlu, Ebulfez (2002), Orta Asyada Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII-XIII. Yüzyıllar), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. (Usta, Amanoğlu 2002)
• Yıldırım, Nilüfer (2004), Anadolu Masallarında Şamanizm İzleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ. (Yıldırım 2004)
• Yörükân, Yusuf Ziya (2006), Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri. Şamanizm, Ötüken Yayınları, İstanbul. (Yörükan 2006)
• Yörükân, Yusuf Ziya (2016), Türklerin Müslüman Olmadan Evvel Benimsediği Dinler ve Şamanizmin Bu Dinler Üzerinde Görülen Tesirleri (Notlarla ve Eklerle Yayıma Hazırlayan: Dr. Turhan Yörükân), Ötüken Yayınları, İstanbul. (Yörükan 2016)
• Yuguşeva, Nadya (2000), “Altaylarda Kamlık (Şamanizm) İnancı ve Anadolu’daki Yansımaları”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, 23-28 Ekim 2000, Ürgüp/Nevşehir, Ankara. (Yuguşeva 2000)