Şer’iyye Sicillerine Göre Mardin’de Ailenin Sosyal ve Ekonomik Yapısı (M. 1689-1750)

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 2, 1292 - 1306, 30.06.2018

Veysel Gürhan

https://doi.org/10.15869/itobiad.410270

Cited By: 1

Öz

Devlet tarafından resmi olarak tutulan kayıtlar/arşiv
belgeleri sadece siyasi tarihe ışık tutmakla kalmaz aynı zamanda sosyal tarih
çalışmalarının da kaynağını oluşturur. Bu kayıtlar içerisinde mahkeme kayıtları
sosyal tarihi inceleme açısından ayrıca özel bir yer tutar. Bireylerin kanun
önündeki konumları, başlarından geçen olaylar ve bunlara verilen cezalar ile
ortaya çıkan çözümler o toplum hakkında önemli ipuçları elde etmemizi sağlar.
Nitekim mahkemeler erkek, kadın, genç veya çocuk olsun bütün bireylerin
bulunabileceği kurumlardır. Osmanlı arşiv belgelerine dayanan bu çalışma
mahkeme kayıtlarını kaynak olarak kullanarak Mardin’de ailenin oluşumu-yapısı
hakkında bilgiler verirken aynı düzlemde İslam/Osmanlı hukukunda ailenin
oluşumu, evlilik, mehir, boşanma, çocuk sayıları, vasi ve kayyım atamaları ve
nafaka gibi konular hakkında değerlendirmeler sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mahkeme Kayıtları, Mardin, Aile, Sosyal Hayat, Mehir

Social and Economic Family Structure in Mardin According to the Shari’a Court Records (1689-1750 AD)

Öz

Archived documents and records officially kept by the government not
only cast light on the political history but also constitute the source of
social history studies. Of these documents, court records occupy a special
place in terms of reviewing social history. The positions of individuals before
the law, incidents they experienced and punishments for crimes or solutions to
problems all provide important clues about that certain society. As a matter of
fact, courts are the institutions, at which all the individuals can be present,
whether man, woman, young or child. The present study which is based on Ottoman
archive documents gives information about the formation and structure of family
in Mardin by referring to court records. Furthermore it makes evaluations on
issues such as the formation of family, marriage, mahr, divorce, child
population, appointments of guardian and caregivers and nafaqah
(financial support) in Islamic/Ottoman law.

Anahtar Kelimeler

Court records, Mardin, Family, Social Life, Mahr

Kaynakça

• AKTAN, Hamza; “İslam Aile Hukuku”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Yayınları, cilt. II, Bayrak Matbaacılık, Ankara 1992.
• AKSOY, Mustafa; “Sosyal Hayatımızda Başlık-Kalın ve Mehir Kavramlarının Sosyolojik Tahlili”, Aile Yazıları, cilt 4, (Derleyenler: Beylü Dikeçligil-Ahmed Çiğdem), Ankara 1990, s.561–565.
• AYDIN, M. Akif; İslam-Osmanlı Aile Hukuku, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1985.
• ____________; “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları, cilt. III (1982), s. 1-12.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi; Hukuku İslamiyye ve Islahatı Fıkhiyye Kamusu, Hikmet Neşriyat, cilt II, İstanbul 1976.
• BİNARK, İsmet; Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri, Ankara 1980, s. 66.
• BOZKURT, Gülnihal; Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839–1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1996.
• CİN, Halil; İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1974.
• ÇINAR, Hüseyin; 18. Yüzyılın İlk Yarısında Ayntab, Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Durumu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2000.
• DEMİR, Zeki; Süryani Kilisesi ve Kilisenin Yedi Gizi, İstanbul 2001.
• DEMİREL, Ömer, GÜRBÜZ, Adnan, TUŞ, Muhittin; “Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. I, Ankara 1992, s. 97-161.DİNÇ, Güven; “Şer‘iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya’da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi (OTAM), S. 17, Ankara, 2005, s. 1-18.
• DÖNDÜREN, Hamdi; Delilleriyle İslam Hukuku Şahıs, Aile ve Çözümlü Miras, Konya 1977.
• DÖNMEZ, İbrahim Kâfi, “Yetim”, İslam Ansiklopedisi, c. XIII, s. 401-402.
• DÜZBAKAR, Ömer; “Osmanlı Toplumunda Çok Eşlilik: 1670–1698 Yılları Arasında Bursa Örneği”, OTAM, Sayı 23/ Bahar 2008, s. 85-100.
• GERBER, Haim; “Social and Economic Position of Women, in an Otoman City, Bursa 1600-1700”, IJMES, XII/3 (1980), s. 231-244.
• GIDDENS Anthony; Sosyoloji, Ayraç Yayınevi, Ankara 2000.
• GÜLER, Ali; “İlk Yazılı Türkçe Metinlerde Aile ve Unsurları”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, cilt I, Ankara 1992, s. 69-81.
• __________; Türkiye’deki Gayri Müslimler, Sosyo-Ekonomik Durum Analizi, Genelkurmay Basım Evi, Ankara 1996.
• GÜNEL, Aziz; Türk Süryanileri Tarihi, Oya Matbaası, Diyarbakır 1970.
• IMBER, Colin; Şeriattan Kanuna, Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2004.
• ___________; “Kadınlar, Evlilik ve Mülkiyet: Yenişehirli Abdullah’ın Behcetü’l-Fetâvâ’sında Mehir”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, Editör: Madeline C. Zilfi, İstanbul 2000, s. 77-101.
• İNANÇ, Veli; “Osmanlı Devleti’nde Yetimlerin Sosyal Haklarının Korunması”, Savaş Çocukları ve Öksüzler, Editörler: Emine Gürsoy-Aylin Koç, İstanbul 2003, s. 19-22.JENNİNGS, R. C.; “Women in Early 17. Century Ottoman Judicial Records-the Shari’a Court of Anatolian Kayseri”, JESHO (1975), 18: 53-114.KANKAL, Ahmet; Türkmen’in Kaidesi Kastamonu (XV-XVIII. Yüzyıllar Arası Şehir Hayatı), Zafer Matbaası, Ankara 2004.____________; “18. Yüzyılda Mardin’de Aile”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri, s. 735-742.KARAMAN, Hayrettin; “İslam’ın Getirdiği Aile Anlayışı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, cilt II, s. 456-467.____________; Ana Hatlarıyla İslam Hukuku, C. 3, Ensar Neşriyat, İstanbul 1996.KURT, Abdurrahman; “Dini Kaynakların Çokeşliliğe İlişkin Görüşleri ve Osmanlılarda Çok Eşlilik”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 8, 1999, s. 183-214.MAYDAER, Saadet; “Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma (Bursa Şer’iye Sicillerine Göre)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 16, sayı 1, 2007.ORTAYLI, İlber; “Osmanlı Toplumunda Aile”, Osmanlı İmparatorluğunda İktisadi ve Sosyal Değişim, Turhan Kitapevi, Ankara 2004.ÖKSÜZ, Melek; On Sekizinci Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon, Toplum-Kültür-Ekonomi, Serander Yayınları, Trabzon 2006.ÖZCOŞAR, İbrahim; Bir Yüzyıl, Bir Sancak, Bir Cemaat, Mardin Süryanileri, Beyan Yayınları, İstanbul 2008.ÖZDEĞER, Hüseyin; 1463–1640 Yılları Bursa Şehri Tereke Defterleri, Yeni Zamanlar Sahaf Yayınları, İstanbul 1988.ÖZDEMİR, Rıfat; “Tokat’ta Ailenin Sosyo-Ekonomik Yapısı (1771–1810)”, Belleten, C. LIV, S. 211, Ankara 1990. s. 993-1052.TABAKOĞLU, Ahmet; “Osmanlı Toplumunda Aile”, Sosyo-kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, cilt I s. 92-96.TÜRKDOĞAN, Orhan; “Türk Ailesinin Genel Yapısı”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, C. I, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1992.YARGI, Mehmed Ali; “Günümüzdeki Mehr Uygulamaları ve İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi/Journal of Islamic Law Studies, Sayı:8, s. 259–270.