Transkafkasya Kurganlarından Bazı Buluntuların Sembolik İfadeleri

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 1, 249 - 269, 30.03.2019

Anar Azizsoy

https://doi.org/10.15869/itobiad.498796

Öz

Araştırmanın konusunu,
Gürcistan’ın doğu sınırını da ihtiva eden Alazan (Alazani) Vadisinin Şeki,
Fazıl-Cumakent yerleşim yeri ve Oğuz, Kerimli Köyü’nde yürütülen
Azerbaycan’daki Bronz Çağı kültürlerine yönelik figür objelerin Türk
kültüründeki anlamsal ortaklıkları ve bu bağlamda, Türk sanatı içerisindeki
yerlerinin tespiti oluşturmaktadır. Bir kısmı geometrik özellikler sergileyen
arkaik üsluplu buluntulardan som altından yapılmış boğa başı ile bronz ve
terrakotadan insan biçimli heykelciklerin yanı sıra, yine aynı malzemelerden
üretilen kuş figürinleri ve bronzdan geyik heykeli, Orta Asya Türk halklarının
İslam öncesi dönem kurganlarına ait buluntuları çağrıştırmaktadır. Figür
sembolizmi açısından eskiçağ kültür ve inancında da yer edinen bu öğelerin
ikonografik/kozmografik kaynaklarına ulaşılacağı çalışmada, bazısı bilim
dünyasına ilk kez tanıtılacak olan eserlerin sembolizminde, aynı zamanda Türk
mitolojisindeki manalar aranmaya çalışılacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Transkafkasya/Güney Kafkasya, Türk Mitolojisi, Azerbaycan, Figür İkonografisi, Alazan Vadisi., Hayvan Üslubu

Symbolic Expressions of Some Finds from the Transcaucasian Kurgans

Öz

The subject of the study
consists of semantic partnerships of the figure objects related
to the Bronze Age cultures in Azerbaijan being investigated in the Sheki, Fazil-Cumakent
settlements of the Alazan (Alazani) Valley and the village of Oğuz Kerimli,
which comprise the eastern border of Georgia in the Turkish culture and in this
context, the determination of their place in the Turkish art[1].  Of archaic style finds some of which show geometrical/schematic
properties; bull’s head made of solid gold and human-shaped figurines made of
bronze and terracotta, as well as bird figurines and a bronze deer statuette also
made of the same materials evoke the finds that belong to the pre-Islamic kurgans
of Central Asian Turkic peoples. In this academic paper aiming to reach iconographic/cosmographical
resources of these elements which had also taken place in the ancient culture
and belief in terms of figure symbolism, it will be tried to seek meanings of
the work some of which will be introduced to the world of science for the first
time in both symbolism and the Turkish mythology.   

Anahtar Kelimeler

South Caucasia/ Transcaucasia, Turkish Mythology, Azerbaijan, Alazani Valley, Figure Iconography, Animal Style

Kaynakça

• AHUNDOV, D. (1986). Arkhitektura Drevnego i Ranne Srednevekovogo Azerbaydjana, Baku, İzdatelstvo Azerbaydjanskoye Gosudarstvennoye: Baku. AHUNDOV, T. (1992). “Novıye İssledovaniye v Şeki”, Azerbaycan Arkheologiya ve Etnografiya Elmlerinin Son Neticelerine Hesr Olunmuş Elmi Konfransın Materialları, Bilik, Bakı, s. 106-108. AHUNDOV, T. (2001). Severo-Zapadnıy Azerbaydjan v Epokhu Eneolita i Bronzı, Elm, Baku. ARMUTAK, A. (2004). “Doğu ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi II”, İstanbul Üniversitesi, Veterinerlik Fakültesi Dergisi, Sayı: 30 (2), İstanbul, s. 143-157. BEKSAÇ, E. (2004). “Demir Çağı ve Büyük Göçler Devri Sanatında Dinsel ve Sosyal Sembolizm”, Sanat ve İnanç I, MSGSÜ Türk Sanat Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, İstanbul, s. 225-237. BİLİCİ, K.Z. (1983). “Anadolu Taş Tezyinatında Hayvan Üslubu Erken Devir Örnekleri Üzerine Bir Deneme”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: III, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, s. 19-27. BİRAY, N. (2009). “12 Hayvanlı Türk Takvimi Zamana ve İnsana Hükmetmek”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, Erzurum, s. 671-683. CAFEROV, İ.F. (1981). “Otchyot Marshrutno-Poiskovıkh Rabot v Yevlakh-Bakanskoy Zone”, Arkhiv OPİ İnstituta, No: 270, Arkheologii i Etnografii, Respubliki Azerbaydjana, Baku, s. 1-8. CAMPBELL, J. (1995). Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri (Çev: Kudret Emiroğlu), İmge Kitabevi, 2. Bsk. Ankara. CEYLAN, A. (2009). “Kafkaslarda Erken Dönem Türk İzleri”, II. Uluslararası Kafkasya Tarih Sempozyumu (15-17 Ekim 2008), Kars, s.109-110, ÇORUHLU, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. ESİN, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. GAFARZADE, S. (2011). “Gelene/Celaenae/Kelainai/Κελαιναί Kentinin İcracılık Gelenekleri”, Tarihi Yaşatan Müzik Enstrümanları, Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı ve Üz. Hacıbeyli Bakü Müzik Akademisi, İlmi Makaleler Toplusu, Bakü, s. 181-191. GAFFARLI, R. (1999). Mif ve Nağıl, Epik Enenelerde Janrlararası Elage, Bakı. GRAKOV, B.N. (1971). Skifı, İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta, Moskva. İSKENDERZADE, L.A. (2010). “Göktürk Dönemi İnsan Figürlü Taş Anıtlar”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24, s. Konya, s. 255-269. KARAHMEDOVA, A. (1992a). “Razvedka Muraddai Tepe, Zakatalskogo Rayona”, Azerbaycan Arkheologiya ve Etnografiya Elmlerinin Son Neticelerine Hesr Olunmuş Elmi Konfransın Materialları, Bilik, Bakı, s. 169-172.KARAHMEDOVA, A. (1992b). “Raskopki Poseleniya Padar Zakatalskogo Rayona”, Azerbaycan Arkheologiya ve Etnografiya Elmlerinin Son Neticelerine Hesr Olunmuş Elmi Konfransın Materialları”, Bilik, Bakı, s. 138-140.MASSON, V., PSHENITSİNA, M. (1994). Drevnosti Sayanogorska, Spb., Moskva. MELLAART, J. (2003). Çatalhöyük, Anadolu’da Bir Neolitik Kent, (Çev: Gökçe Bike Yazıcıoğlu), Yapı Kredi Yayınları. MUHTAROV, N. (1985). “Gruntovoye Pogrebeniye s Obryadom Vtorichnogo Zakhoraneniya İz Sel Ashagı Kyungut Shekinskogo Rayona”, Arkheologicheskiye i Etnograficheskiye İzıskaniya v Azerbaydjane, Elm, Baku, s. 24-25. MUHTAROV, N. (2007). “Antik Dövr Heykeltraşlığı Haggında”, Azerbaycan Arkheologiyası ve Etnografiyası, Sayı: 2, Milli Elmler Akdemiyası Jurnalı, Bakı, s. 109-115. MUHTAROV, N. (2009). “Oğuz, Kerimli Kurganlarındaki Arkheloji İşlerin Hesabatı”, Milli Elmler Akademiyası, Arkheologiya ve Etnografya İnstitutu Hesabatları, yy., Bakı, s. 9-18.MUHTAROV, N. (2010). “Oğuz, Kerimli Kurganlarındaki Arkheloji İşlerin Hesabatı”, Milli Elmler Akademiyası, Arkheologiya ve Etnografya İnstitutu Hesabatları, yy., Bakı, s. 1-6. MUHTAROV, N. (t.y.). “Şeki, Cumakend Bölgesi Abidelerinden Aşkar Edilmiş Esa Başlıgları Hakkında”, Arkheologiya ve Etnografiya İnstitutu Hesabatları, s. 1-3. MUHTAROV, N. (t.y.). “Sarıca-Minberek Bölgesinden Aşkar Edilmiş Esa Başlıgları Haggında”, Arkheologiya ve Etnografiya İnstitutu Hesabatları, s. 2-3. MUHTAROV, N. (2012). “Fazıl-Tepebaşı Kurganları, 2012-ci il Hesabatları”, Milli Elmler Akademiyası, Arkheologiya ve Etnografya İnstitutu Hesabatları, İnstituta Tegdim Olunan Hesabatlar, Bakı, s. 2-8. MÜLAYİM, S. (1999). Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, Kaknüs Yayınları, İstanbul. OGTAY, Ü.N. (2007). Avrasiya İnanc Sistemi Bütünlüyünde Türk İnanc Sistemi, Nurlar, Bakı. ÖGEL, B. (1995). Türk Mitolojisi Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar, II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. ÖZGÜÇ, N. (t.y.). “Kültepe’de Bulunan Hayvan Figürleri”, Tebliğler X, Ankara, s. 133-137. ÖZFIRAT, A. (2002). “Doğu Anadolu Yüksek Yaylasından M.Ö. 2. Binyıl Kurganları”, Belleten, LXVI/246, Ankara, s.343-356. ÖZFIRAT, A. (2010). “Bozkurt Kurgan Mezarlığı, Yerleşik Kültür Geleneğinin Sonu Kurganlar”, Aktüel Arkeoloji, s.42-43, İstanbul. PEKER, A. U. (1996). “Anadolu Selçuklularının Anıtsal Mimarisi Üzerine Kozmoloji Temelli Bir Anlam Araştırması” (İstanbul Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul. SEVİN, V., ÖZFIRAT. A. (2001). “Hakkari Stelleri: Doğu Anadolu’da Savaşçı Çobanlar İlk Not”, Belleten, Cilt: LXV, Sayı: 243, Türk Tarih Kurumu, Ankara, s.501-518,SEYİDOV, M. (1994). Gam-Şaman ve Onun Gaynaglarına Ümumi Bakış, Genclik, Bakı. STRZGOWSKİY, J. (1974). “Türkler ve Orta Asya Sanatı Meselesi”, Eski Türk Sanatı ve Avrupa’ya Etkidi, (Çev: C. Köprülü), İş Bankası Yayınları, 21, Ankara. ŞENYURT, Y. (1997). “Hititler Döneminde Öbür Dünya Anlayışı”, Bilim ve Ütopya, Sayı: 36, Ankara, s.16-19,TÜRKMEN, N. (2009). Avcı Kuş İkonografisi ve Hünername’deki Betimlemeleri”, ASTA TURCICA, Sayı: 1, İstanbul. s. 7995WATSON, P. (2011). Luristan Bronzes in Birmingham Museum and Art Gallery, Birmingham Museums & Art Gallery.