About The Meaning And Functions Of Eş‘âr and Güftâr Terms In The Poetry Presentations In The 16th Century Tezkires

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 4, 2564 - 2574, 31.12.2019

Selim Gök

https://doi.org/10.15869/itobiad.601369

Öz

In
poet tezkires, the terms “eş‘âr” and “güftâr, are sometimes used as consider
the poet's style and used sometimes as evaluation of poems. For this reason,
especially in the presentation of poem examples, is attracted attention
stereotyped expressions, be included of this terms, with their frequency and
difference. Hence, it is possible to make inferences as to the use of these
terms in tezkires as well as their dictionary meanings based upon their context
and functional properties. Therefore, in this study, is determined the meanings
of the terms “eş‘âr” and “güftâr” in the 16th century tezkires which we can be
listed as a part of the tezkire Sehî, Latîfî, Hasan Çelebi, Beyânî, Âşık
Çelebi, Ahdî and Künhü’l-ahbâr; with reference to dictionaries and tezkire
texts in different languages. Within this scope, is evaluated their show what
kind of variations of the words mentioned in poetry and poetry descriptions.
During these evaluations, the terms “beyt, ebyât, poetry, matla‘, nazm” which
are confront our in the presentation of poems have also been in common compared
in terms of meaning and function, too. For this purpose, it is worked to reveal
the sound and meaning connection of the words “eş ‘âr”” and “güftâr” with a
contextual criticism.

Anahtar Kelimeler

Eş‘âr, Güftâr, Tezkire, Poet, Context

16. Yüzyıl Tezkirelerinde “Eş‘âr” ve “Güftâr” Terimlerinin Şiir Takdimlerindeki Anlam ve İşlevlerine Dair

Öz

Şair
tezkirelerinde “eş‘âr” ve “güftâr” terimleri, bazen şairlerin üslubu bazen de şiirler
değerlendirilirken kullanılmaktadır. Bu nedenle özellikle şiir örneklerinin
takdiminde bu terimlerin içinde bulunduğu kalıp ifadeler sıklığı ve farklılığı
ile dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bağlamdan ve işlevsel özelliklerinden yola
çıkarak bu terimlerin sözlük anlamlarının yanında tezkirelerdeki kullanımlarına
dair çıkarımlarda bulunmak da mümkündür. Bu sebeple bu çalışmada Sehî, Latîfî,
Hasan Çelebi, Beyânî, Âşık Çelebi, Ahdî ve Künhü’l-ahbâr’ın tezkire kısmı
olarak sıralayabileceğimiz 16. yüzyıl tezkirelerinde “eş‘âr” ve “güftâr” terimlerinin
taşıdıkları anlamlar; farklı dillerdeki sözlüklerden ve tezkire metinlerinden
hareketle belirlenmiştir. Bu çerçevede adı geçen kelimelerin şâir ve şiir
vasıflandırmalarında ne tür çeşitlenmeler gösterdikleri değerlendirilmiştir. Bu
değerlendirmeler esnasında şiir takdimlerinde karşımıza çıkan “beyt, ebyât,
şi‘r, matla‘, nazm” terimleri de “eş‘âr” ve “güftâr” terimleri müşterekinde
anlam ve işlev bakımından mukayese edilmiştir. Bu amaçla bağlamlı bir tenkitle “eş‘âr”
ve “güftâr” kelimelerinin ses ve anlam irtibatı da ortaya konmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eş‘âr, Güftâr, Tezkire, Şâir, Bağlam

Kaynakça

• Ahdî. Solmaz, Süleyman (2009). Ahdî, Gülşen-i Şu‘arâ(e-kitap), Denizli, AKM Yay.
• Ali Nazîmâ (1902) Mükemmel Osmanlı Lügati, İstanbul, Dersaadet.
• Âşık Çelebi. Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi-Meşâ’irü’ş-şu‘arâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Beyânî. Sungurhan E., Aysun (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-şuarâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Devellioğlu, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Lügât, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Hasan Çelebi. Sungurhan E., Aysun (2009). Kınalızâde Hasan Çelebî, Tezkiretü‘ş-şuarâ (e-kitap), Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kanar, Mehmet (1998). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul, Birim Yay.
• Kanar, Mehmet (2011). Türkçe-Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul, Say Yay.
• Kılıç, Atabey (2018). “Tezkire Terimleri Sözlüğüne Dair”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, Cilt/Volume: 2, Sayı/Issue: 4, (TEBDİZ Özel Sayısı).
• Kılıç, Filiz (2003). “Tezkirelerde Şiirin Âhengini Belirten Kelimeler Üzerine”, Millî Folklor, 2003, Yıl 15, Sayı 60, s. 110-115.
• Künhü’l-ahbâr. İsen, Mustafa (1994). Gelibolulu ‘Âlî, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı (e-kitap), Ankara, AKM. Yay.
• Latîfî. Canım, Rıdvan (2000). Latifî-Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n- nuzamâ (e-kitap), Ankara, AKM. Yay.
• Özön, M. Nihad (1979). Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul Bilgi Yay.
• Redhouse, J. W. (1861). A Lexicon (English and Turkish), London.
• Sehî Bey. Kut, Günay (1978). Heşt-Behişt- The Tezkire by Sehî Beg, Harvard.
• Steingass, F. (1975). Persian-English Dictionary, Beyrut by Typopress.
• Ş. Sami (2004). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul, Çağrı Yay.
• Tolasa, Harun (2002). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16.yy’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara, Akçag Yay.