The Historical Periods of the Prophet Muhammad (pbuh) and the Four Rightly-Guided Caliphs from the Pen of an Ottoman Pasha: Abdullatif Subhi Pasha and His Work, Haqāiq al-Kalām fī Tārīh al-Islām

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 4, 3167 - 3185, 31.12.2019

Selim Argun

https://doi.org/10.15869/itobiad.657127

Öz

Since the early periods, Muslims have always had an interest in the
history of the Prophet (pbuh) and the Four Rightly-Guided Caliphs, not only for
the purpose of learning about their lives, but also to get inspiration from
them in finding solutions to their contemporary problems. Evidently, this
interest led Muslim historians to compose numerous books each of which played a
significant role in the emergence and development of Islamic historiography.
During the XIXth century, Ottoman intellectuals also authored many books in
various fields in an attempt to overcome the difficult conditions of the
Empire. In his work entitled Haqāiq
al-Kalām fī Tārīh al-Islām, Abdullatif Subhi Pasha covers the periods
of both the Prophet (saw) and the Four Rightly-Guided Caliphs and investigates
the historical events of these two periods from different perspectives. Subhi Pasha’s work is in many
respects an original literary piece, as it fills the lacuna in this field and
also affords invaluable advices to Muslims as to how they should behave and
conduct themselves while going through hardships and facing challenges. The
book, therefore, sets an important example for understanding the late Ottoman
and Islamic historiography and reading the early history of Islam from the
viewpoint of an Ottoman historian.

Anahtar Kelimeler

The Prophet Muhammad (pbuh), Siyrah of the Prophet, Rightly-Guided Caliphs Period, Early Islamic History, Abdullatif Subhi Pasha

Bir Osmanlı Paşasının Kaleminden Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler Dönemi: Abdüllatif Subhi Paşa ve Hakâiku’l-Kelâm fî Târîhi’l-İslâm adlı Eseri

Öz

Müslümanlar ilk dönemlerden
beri hem öğrenmek hem de karşılaştıkları sorunları çözmede ilham almak amacıyla
Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler’in tarihini merak etmiş ve bu alanda pek
çok eser telif etmişlerdir. Bu çalışmalar İslâm tarih yazıcılığının doğuşunda
ve gelişmesinde önemli rol oynamıştır. XIX. Yüzyılda Osmanlı münevverleri İmparatorluğun
içinde bulunduğu zor şartların üstesinden gelebilmek için çeşitli alanlarda
eserler kaleme almışlardır. Abdüllatif Subhi Paşa da Hakâiku’l-Kelâm fî
Târihi’l-İslâm adını verdiği eseri ile Hz. Peygamber (sav) ve Râşid Halifeler
dönemine ait olayları farklı bakış açılarıyla ele almıştır. Subhi Paşa’nın
eseri, Osmanlı siyer literatürüne katkı sağlamanın ötesinde aynı zamanda
sıkıntılı günler geçiren müslümanlara nasıl bir tavır takınması gerektiği
üzerinde durması yönünde tavsiyelerde bulunması hasebiyle de orijinal bir
eserdir. Eser, son dönem Osmanlı ve İslâm tarih yazıcılığını anlama ve ilk
dönem İslâm tarihine bakışı ortaya koyması açılarından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber (sav), Siyer, Râşid Halifeler, Abdüllatif Subhi Paşa, Erken Dönem İslâm Tarihi

Kaynakça

• Akyıldız, Ali. (2009) “Subhi Paşa, Abdüllatif”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 37. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri, (DH. SAİD.d.), 1/126.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 256/16459.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 472/31671.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 485/32706.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dahiliye (İ. DH). 873/5.
• Cağış, Özgür. (2014). XIX. Yüzyıl Osmanlı Tarihçiliğinde Ahmet Cevdet Paşa (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Demir, Habip. (2006). Celal Nuri (İleri) ve İslam Tarihçiliği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demircan, Adnan. (2016). Siyer, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Ebüzziya, Mehmed Tevfik. (ö. 1331/1913). (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi, haz. Ziyad Ebüzziya. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Erdoğan, Ali. (2002). Mahmud Esʻad Seydişehri: Hayatı, Eserleri ve İslam Tarihçiliğindeki Yeri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• er-Râzî, Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin (ö. 606/1209). (t.y.). es-Sırru’l-Mektûm fî Muḫâṭabeti’ş-Şems ve’l-Kamer ve’n-Nücûm. Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, numara 001480.
• Evkâf Nazırı Merhum Subhi Paşa’nın Terekesinde Zuhûr Eden Kitablarının Defteridir. (1302/1886). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Fayda, Mustafa. (2011). “Tarih”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fidan, Mehmet Akif. (2008). Eyüp Sabri Paşa ve Tarihçiliği (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Günersu, Melek. (2014). Abdüllatif Subhi Paşa Konağı’nda Aşk ve Tarih / Nevbahar. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1406). (1276/1860). Miftâḥü’l-İber, Çev. Subhi Bey. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire.
• İbnülemin, Mahmud Kemâl İnal ve Hüsameddin, Hüseyin. (1335/1917). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâretinin Târîḥçe-i Teşkîlâtı ve Nüzzârın Terâcim-i Ahvâli. İstanbul: Dârülhilâfetilaliyye.
• Karaçavuş, Ahmet. (2006). Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim Cemiyetleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kocamemi, Fazıl Bülent. (t.y.). Baba, Oğul, Torun Devletin Zirvesinde Üç İsim: Abdurrahman Sami Paşa, Abdüllatif Suphi Paşa ve Hamdullah Suphi Tanrıöver. İstanbul: Ekinoks Yayıncılık.
• Küçükler, Osman Zahit. (2016). Osmanlı Devletinde Eğitimde Modernleşme ve Encümen-i Daniş (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Kütükoğlu, Bekir. (2012). “Vakʻanüvis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 42. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Okumuş, Ejder. (2006). “İbn Haldûn’un Osmanlı Düşüncesine Etkisi”. İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı. 15, s. 141-142.
• Önder, Murat. (2006). Giritli Sırrı Paşa, Araü’l-Milel Adlı Eseri ve Mezhepler Tarihindeki Yeri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya. Öz, Şaban. (2008). İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR].
• Özel, Murat. (2011). Doğu Batı Sentezinde Bir Paşa-Şeyh-Maarif Ailesi Morevîler. İstanbul: Kaknüs Yayınları. Subhi Paşa. (1278/1861). Tekmiletü’l-İber. İstanbul: Takvimhâne-i Âmire,.
• Subhi Paşa. (1279/1862). Uyûnu’l-Ahbâr fî’n-Nukûd ve’l-Âsâr. İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası.
• Subhi Paşa. (1297/1880). Hakâiku’l-Kelâm fî Târîhi’l-İslâm. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Subhi Paşa. (1280/1881). Hakâiku’l-Kelâm fî Târîhi’l-İslâm. Çev. İskender Efendi İstanbul: Matbaa-i Mahmud Bey.
• Subhi Paşa. Umûr-ı Devlet Hakkında Lâyiha, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Numara 83923.
• Süreyya, Mehmed. (1996). Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları,
• Şahiner, Atila. (2007). Ahmet Vefik Paşa’nın Tarih Anlayışı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Şimşek, Mahmut Sami. (2011). İstanbul’un 100 Köşkü ve Konağı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Tanman, Mehmet Baha. (1994). “Suphi Paşa Konağı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 7. İstanbul: Tarih Vakfı.
• Tekin, Oğuz. (2004). “Meskûkât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 29. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tolak, Kübra. (2015). Abdüllatif Subhi Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri (1818-1886) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Uçman, Abdullah. (1995). “Encümen-i Dâniş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt 11. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.