Historical Sociology of Turkish Modernization: Classifıcations, Typologies and Fallacies

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 1, 96 - 116, 31.03.2020

Muhammet Ertoy

https://doi.org/10.15869/itobiad.681862

Öz

Every scientific endeavor contains a classification. Classifications are influenced as much by the methodological assumptions as the nature of the phenomenon under study, and by the historicity of the mind that sets out these classifications. Classifications for Turkish modernization also contain traces of historical positions, paradigms, ideological positions and relativity that may be involved in most scientific selection and classification processes. In this article, historical sociology, which can be considered as an effort to reconcile the methodological orientations of history and sociology, and alternative perspectives developed within this scientific tradition are introduced. Then, how the experience of Turkish modernization was classified in the context of various perspectives and the contribution of these classifications to the holistic understanding of the modernization experience is problematized. Thus, a framework for guiding social scientists interested in both the sociological examination of the history and the experience of modernization of Turkey has been put forward. This study is also based on the methodological assumptions of historical sociology and has inevitable relativity in terms of resources and readings.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Historical Sociology, Turkish Modernization, Conservative Modernization, Religion

Türk Modernleşmesinin Tarihsel Sosyolojisi: Tasnifler, Tipolojiler ve Yanılgılar

Öz

Her türlü bilimsel uğraş aslında bir tasnife dayanır. Tasnifler de ele alınan olgunun doğası kadar metodolojik kabullerden ve bu tasnifi ortaya koyan zihnin tarihselliğinden etkilenir. Türk modernleşmesine yönelik tasnifler de tarihsel konumlanışların, paradigmaların, ideolojik pozisyonların ve bilimsel seçim ve sınıflandırma sürecini çoğu zaman kaçınılmaz olarak etkileyen göreceliğin izlerini taşır. Bu makalede, tarih ve sosyolojinin metodolojik yönelimlerini uzlaştırmak için ortaya konulmuş bir çaba olarak düşünülebileceğimiz tarihsel sosyoloji ve bu bilimsel gelenek içerisinde geliştirilen alternatif bakış açıları tanıtılmıştır. Bu tanıtım Türk modernleşmesine yönelik tasniflerin değerlendirilmesine yönelik metodolojik çerçeveyi teşkil etmektedir. Türk modernleşmesi deneyiminin çeşitli bakış açıları bağlamında nasıl sınıflandırıldığı ve tarih, siyaset bilimi ve sosyoloji disiplinleri içerisinde geliştirilen tasniflerin modernleşme deneyiminin bütüncül kavranışına katkısı bu bağlamda sorunsallaştırılmıştır. Bununla hem tarihin sosyolojik incelemesine hem de Türk modernleşmesine ilgi duyan sosyal bilimcilere yönelik bir çerçeve ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu çalışma tarihsel sosyolojinin yöntemsel kabullerine dayan-maktadır ve kaynaklar ve okumalar açısından kaçınılmaz bir görecelik barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyolojisi, Tarihsel Sosyoloji, Türk Modernleşmesi, Din, Muhafazakâr Modernleşme

Kaynakça

• Abrams, P. (1980), Historical Sociology, New York, Cornell University Press. Akgül, M. (1999), Türk Modernleşmesi ve Din, Konya, Çizgi Kitabevi. Alkan, Mehmet Ö. (2009), “Resmi İdeolojinin Doğuşu ve Evrimi Üzerine Bir Deneme”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Ed. Mehmet Ö. Alkan, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 377-407. Berkes, N. (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Block, F.& Somers, M. (1994), Beyond The Economistic Fallacy: The Holistic Social Science of Karl Polanyi, Vision and Method in Historical Sociology, Ed. Theda Skocpol, New York, Cambridge University Press, pp. 47-84. Chirot, D. (1994), The Social and Historical Landscape of Marc Bloch, Vision and Method in Historical Sociology, Ed. Theda Skocpol, New York, Cambridge University Press, pp. 22-46. Çiğdem, A. (2007), Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 68-81. Duverge, M. (1999), Sosyal Bilimlere Giriş, Çev. Ünsal Oskay, İstanbul, Bilgi Yayınevi. Göle, N. (2007), Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 56-67. Hal, John R. (1992), Where History and Sociology Meet: Forms of Discourse and Socio- Historical Inquiry, Sociological Theory, 10/2, pp. 164-193. Hunt, L. (1994), Charles Tilly’s Collective Action, Vision and Method in Historical Sociology, Ed. Theda Skocpol, New York, Cambridge University Press, pp. 224-275. İnalcık, H. (2011a), Tanzimat Nedir, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 31-53. İnalcık, H. (2011b), Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, ss. 171-195. İrem, N. (2008), Cumhuriyet Modernleşmesinin Sınırları ve Bir Sınır Dili Olarak Muhafazakâr Modernleşme, Muhafazakâr Düşünce, 5/18, ss. 11-32. Kahraman, Hasan B. (2007), Bir Zihniyet, Kurum ve Kimlik Kurucusu Olarak Batılılaşma, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 125-141. Kaliber, A. (2007), Türk Modernleşmesini Sorunsallaştıran Üç Ana Paradigma Üzerine, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 107-124. Kara, İ. (2012), Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, İstanbul, Dergâh Yayınları. Kasaba, R. (1997), Kemalist Certainties and Modern Ambiguities, Rethinking Turkish Modernity and National Identity, Ed. Sibel Bozdoğan & Reşat Kasaba, Seattle, Washington University Press, pp. 15-36. Köker, L. (2006), Liberal Muhafazakarlık ve Türkiye, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık, Ed. Ahmet Çiğdem, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 274-290. Lewis, B. (1968), The Emergence of Modern Turkey, Oxford, Oxford University Press. Mardin, Ş. (1997), Projects as Methodology: Some Thoughts On Modern Turkish Social Science, Rethinking Turkish Modernity and National Identity, Ed. Sibel Bozdoğan & Reşat Kasaba, Seattle, Washington University Press, pp. 64-80. Mardin, Ş.(2001), Türk Modernleşmesi, Makaleler 4, Der. Mümtazer Türköne ve Tuncay Önder, İstanbul, İletişim Yayınları. Mardin, Ş. (2005), Operasyonel Kodlarda Süreklilik, Kırılma ve Yeniden İnşa: Dün ve Bugün Türk İslâmî İstisnacılığı, Doğu Batı, 8/31 ss. 29-52. Mert, N. (2006), Muahafazakârlık ve Laiklik, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık, Ed. Ahmet Çiğdem, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 314-345. Nisbet, R. (1952), Conservatism and Sociology, American Journal of Sociology, 58/2, pp. 167-175. Öğün, Süleyman S. (2006), Türk Muhafazakârlığının Kültürel Politik Kökleri, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakârlık, Ed. Ahmet Çiğdem, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 539-583. Özipek, Bekir B. (2011), Muhafazakârlık, Akıl, Toplum, Siyaset, İstanbul, Timaş Yayınları. Skocpol, T. (1987), Social History and Historical Sociology: Contrasts and Complementarities, Social Science History, 11/1, pp. 17-30. Skocpol, T. (1994), Sociology’s Historical Imagination, Vision and Method in Historical Sociology, Ed. Theda Skocpol, New York, Cambridge University Press, pp. 1-21. Sunar, İ. (2008), Düşün ve Toplum, Ankara, Doruk Yayınları. Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2007), Cumhuriyetin Harcı, Köktenci Modernitenin Doğuşu, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Tekeli, İ. (2007), Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Konusunda Bir Üst Anlatı, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık, Ed. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul, İletişim Yayınları, ss. 19-42. Tilly, C. (1978), From Mobilization to Revolution, New York, Random House. Wallerstein, I. (2003), Yeni Bir Sosyal Bilim İçin, Çev. Ender Abadoğlu, İstanbul, Aram Yayıncılık. Weber, M. (1949), The Methodology of Social Sciences, Ed. Edward, A. Shills & Henry, A. Finch, Illinois, The Free Press. Zürcher, Erik J. (1996), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Gönen, İstanbul, İletişim Yayınları.