Tafsir Movements, Education Institutions and Historical Background in the Seljuk Period

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 1200 - 1222, 30.06.2020

Ahmet Küçük

https://doi.org/10.15869/itobiad.678582

Öz

In this study, the tafsir studies of the Great Seljuk and Anatolian Seljuk, which have an important role in the history of Tafsir, are examined in terms of quality. The tafsir studies have been tried to be evaluated together with the religious, intellectual, political, historical and social events of the period. Especially after the Fatimid invasion of Egypt, Baghdad and the Abbasid Caliph remained under the rule of Buveyhîs for a while, resulting in the rapid spread of the Shia / Batinî / Ismailî movements in Islamic geography. How the Sunni world reacted to the establishment of the Azhar Complex as the scientific basis of the Shia/Batinismhas been investigated. It has been tried to understand how some of the swifts occurring in the axis of thought are reflected in Tafsir movements. In this context, the establishment of the Great Seljuk and Anatolian Seljuk states one after another is a matter of curiosity in the political world and in the Sunni world. Therefore, the way the tafsir movements of the Seljuk period are evaluated together with the historical background of the period has been tried to be understood. In this context, it is questioned what the educational institutions of the Seljuk period in general and Nizâmiye madrasas in particular corresponded to in the Sunni world and which method has been used to interpret the Holy Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Quran, Tafsir, Seljuks, Nezamiyeh Madrassahs, Tafsir Works

Selçuklu Dönemi Tefsir Hareketleri, Eğitim Kurumları ve Tarihî Arka Plân

Öz

Bu çalışmada Tefsir tarihinde önemli bir yer tutan Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu dönemindeki tefsir çalışmaları nitelik açısından incelenmiştir. Yapılan tefsir çalışmaları dönemin dinî, fikrî, siyasî, tarihî ve içtimaî olayları ile birlikte değerlendirilmeye çalışılmıştır. Özellikle Fatımîlerin Mısır’ı işgali sonrası Bağdat’ın ve Abbasî Halifesinin bir süre Büveyhîler’in hâkimiyetinde kalışı İslâm coğrafyasında Şia/Bâtınî/İsmâilî akımın hızla yayılması sonucunu doğurmuştur. Fatımîlerin Ezher Külliyesini Şia’nın/Bâtınîliğin bilimsel temeli olarak kurmalarına Sünni dünyanın nasıl tepki verdiği araştırılmıştır. Bu dönemde düşünce ekseninde meydana gelen birtakım savrulmaların Tefsir hareketlerine nasıl yansıdığı anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu devletlerinin birbiri ardına kurulması siyasî ve Sünni dünyada nasıl yankı bulduğu merak konusudur. Bu yüzden Selçuklu dönemi tefsir hareketleri dönemin tarihî arka plânıyla birlikte değerlendirilerek anlaşılması yolu denenmiştir. Bu bağlamda genelde Selçuklu dönemi eğitim kurumlarının özelde ise Nizâmiye medreselerinin Sünni dünyadaki karşılığının neye tekabül ettiği ve Kur’ân’ı hangi yöntemi esas alarak yorumladıkları sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Selçuklular, Nizâmiye Medreseleri, Kur’ân, Tefsir Çalışmaları

Kaynakça

• Kaynakça Arslantaş, Nuh. Abbasîler ve Fatımîler Döneminde Yahudiler, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. Bayraktar, M.Faruk. İslâm Eğitiminde Öğretmen Öğrenci Münasebetleri, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997. Bilmen, Ömer Nasuhî. Büyük Tefsir Tarihi/Tabakâtü’l-Müfessirîn, sad. Abdulaziz Hatip, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi, Ankara: DİB Yayınları, 1988. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü, Ankara: DİB Yayınları, 2013. Davudî, Muhammed bin Ali bin Ahmed. Tabakatu’l-Müfessirin, thk. Alî Muhammed Ömer, b.y. Mektebetü Vehbe, 1392/1972. Davutoğlu, Ahmet. “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri Oluşum Süreci Ve Yeniden Yorumlanması”, Dîvân Dergisi, 1/1, İstanbul, 1996. Demir, Ziya. Osmanlı Müfessirleri, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006. Dündar, Mahmut. “İslâm Medeniyetinde Bir Üniversite Teşekkülü Olarak Nizâmiye Medreseleri”, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, Ankara: Bayburt Üniversitesi Yayınları, 2016. Gokturk, Turker- Dağ, İsa. “The Role Of Nızamıyyeh Madrasas In Education” The Journal of Academic Social Science Studies, Doinumber: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2430, Autumn: b.y. 2014, Number: 27, p. 463. Karlığa, Bekir. Din ve Düşünce, İstanbul:Mahya Yayınları, 2012. Karaalp, Cahit. “Yeni Bir Tefsir Tarihinin Niteliğine Dair Bazı Mülahazalar Ve Öneriler”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 5/5, Kıbrıs, 2019. Kaya, Mahmut. “Beytü’l-hikme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Kazıcı, Ziya. İslâm Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1991. Küçük, Ahmet.“Kur’ân’da Risalet İmaret İlişkisi”, İslâm ve Yorum III Din, Bilim ve Medeniyet Uluslar arası Sempozyum,Malatya: 11-12 Nisan 2019. Müslim, bin Haccâc bin Müslim el-Kuşeyri en-Nişaburi, Sahihi Müslim, Beyrut : Darü'l-Ma'rife, 2007. Özaydın, Abdulkerim. “Hasan Sabbâh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2007,16. Özaydın, Abdulkerim. “Nizâmiye Medreseleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 2007,33. Özgel, İshak.“Selçuklu Dönemi Tefsir Hareketi ve Müfessirleri”, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce, ed. Mustafa Demirci vd. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları 2013, 1. Özgel, İshak. “Büyük Selçuklular Döneminde Tefsir İlmi ve Müfessirler”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5/2, 2005. Özgel, İshak. Büyük Selçuklular Dönemi Müfessirleri, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996. Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Aşırı Yorum, Ankara: Ankara Okulu Yayınları 2014. Paçacı, Mehmet. “Osmanlı Medresesinde Tefsir Öğretiminin Yeri ve Tefsirin Çağdaşlıkla Karşılaşması”, Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları, İstanbul: İlim Yayma Vakfı Yayınları, 2011, 1. Pak, Zekeriya. vd. Tefsir El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012. Salih, Subhi. Mebâhis Fî ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’l-İlim Li’l-Melâyin, 2000. Seyyid, Eymen Fuâd. “Fatımîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Süyûtî, Celaleddin. el-İtkân Fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dımeşk/Beyrut, Dârü İbn-i Kesîr, 1427/2006. Süyûtî, Celaleddin. Tabakâtü’lMüfessirîn, Beyrut, Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, ts. Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları, İstanbul, İFAV Yayınları, 1991. Watt, Montgomery. İslamic Philosophy and Teology, Edinburgh: University Press, 1985. Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbasîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 1988. Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Kahire, Mektebetü Vehbe, 1424/2003. Zerkanî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-İrfân Fî Ulûmi’l-Kur’ân, thrc. Ahmed Şemsüddin, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409/1988.