Türk’ün Bengü Değerleri: Bilge Kağan’ın Sözünde Liyakat ve Erdem

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 2, 1726 - 1741, 30.06.2020

Eyup Sertaç Ayaz

https://doi.org/10.15869/itobiad.699015

Öz

M.Ö. 3000’li yıllarda Mezopotamya, Anadolu ve Mısır’da ortaya çıktığı kabul edilen ilk devletlerin kurulmasıyla ‘ideal devlet arayışı’ da başlamıştır. Bu arayış aslında bir bakıma devletin beşeri unsuru olan ideal insanın ve dolayısıyla ideal devlet adamının arayışıdır. Tarih bize şunu açıkça göstermektedir ki devletin kaderi yöneticilerinin kaderiyle özdeştir. Devlet; bir insanın hayatıyla özdeşleştirebileceğimiz kuruluş, yükseliş ve çöküş dönemlerini tecrübe eder. Bu döngünün gerekçeleri ve sonuçları şaşırtıcı bir şekilde birbirine benzemektedir. Tarihin tekerrürden ibaret olduğu düşüncesi büyük düşünür İbn Haldun tarafından: “Geçmişler geleceğe, suyun suya benzemesinden daha çok benzer.” sözüyle ifade edilmektedir. Geçmiş tecrübeleri günümüze taşıma ve geleceği geçmişten ders alarak inşa etme konusu, bu döngünün kırılması noktasında önem arz etmektedir. Adalet, barış, huzur ve refahın egemen olduğu ideal devlete kavuşmak için yöneticilerin taşıması gereken temel ilkelere, Türk dilinin ilk yazılı belgeleri olan Orhun Yazıtları’nda Bilge Kağan’ın değindiğini görmekteyiz. Bu çalışmada, Bilge Kağan’ın günümüze ilham kaynağı olacak evrensel nitelikteki düşünceleri; kaynak tarama, kritik ve analiz gibi nitel araştırma yöntemleri kullanılarak devlet yönetiminin temel prensipleri olan liyakat ve erdem kavramları bağlamında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda, liyakat ve erdem kavramlarının gelişmiş ve aydınlık toplumlar için en temel unsur olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilge Kağan, Liyakat, Erdem, Türk, Değer

Eternal Values of the Turk: Merit and Virtue in the Remarks of Bilge Khagan

Öz

The “quest for the ideal state” started with the foundation of the first states emerged in Mesopotamia, Anatolia, and Egypt in the 3000s B.C. This quest is essentially the search for the ideal man and therefore the ideal statesman, which is the human element of the state. The history has made it clear to us that the fate of the state is identical to that of its rulers. The state as the organization, which we can identify with the life of a person, experiences the cycle of ascension and collapse. The justifications and consequences of this cycle are surprisingly similar. The idea that history repeats itself is expressed by Ibn Khaldun as follows: "The past is more similar to the future than water resembling water". Bringing past experiences to the present and building the future by taking lessons from the past is of importance in the breakup of this cycle. To achieve the ideal state where justice, tranquility, peace, and prosperity dominate, we see the basic principles that the rulers must bear were stated by Bilge Khagan in the first written documents of the Turkish language, the Orkhon Inscriptions. In this study, the universal ideas of Bilge Kagan to be inspired today evaluated by using qualitative research methods such as literature review, critique and analysis in the context of merit and virtue concepts, which are fundamental principles of state administration. As a result of this evaluation, it has been concluded that the concepts of merit and virtue are the basic elements for developed and bright societies.

Anahtar Kelimeler

Bilge Khagan, Merit, Virtue, Turk, Value

Kaynakça

• Aksan, D. (1991). “Göktürk anıtlarında söz sanatları-güçlü anlatım yolları”. Türk Dilleri Araştırmaları. 19-29.
• Aksan, D. (2009). Anlambilim. Ankara: Engin Yay.
• Aktan, C. C. (2015). “İdeal devlet ve iyi yönetim : temel ilkeler , kurallar ve kurumlar”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi.7(1): 50-60.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun yazıtlarının bugünkü durumu. Ankara: Kurmay Yay.
• Arat, R. R. (1942). “Uygurlarda ıstılahlara dair”. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası. VII-VIII. 56-81.
• Aydın, E. (2018). Taşa kazınan tarih. İstanbul: Kronik Kitap.
• Berta, A. (2010). Sözlerimi iyi dinleyin… Türk ve Uygur runik yazıtlarının karşılaştırmalı yayını. (Emine Yılmaz, Çev.). Ankara: TDK Yay.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• de Saint Marc, R. D. (2009). Devlet. (İsmail Yerguz, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yay.
• Ellul, J. (2012). Sözün düşüşü. İstanbul: Paradigma Yay.
• Ercilasun, A.B. (2016). Türk kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul: Dergâh Yay.
• Ergin, M. (2007). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Ergül, E. (2017). “Mevlânâ perspektifinden kamu yönetiminde liyakat ve ehliyet ilkesi”. Ombudsman Akademik. 3 (6), 79-105.
• Farabî. (2017). İdeal devlet. (Ahmet Arslan, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi. (İsmail Aka -Kâzım Yaşar Kopraman, Haz.) İstanbul: Güneş Matbaacılık.
• Göksu, E. (2018). Bilge vezir Nizamülmülk. İstanbul: Erdem Yay.
• Gözler, K. (2007). Devletin genel teorisi. Bursa: Ekin Kitabevi Yay.
• Gündoğdu, M. A. (2017). “Tanzimat yazarlarına göre Endülüs’ün yıkılış sebepleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 58, 315-338.
• Gümüş, İ. (2016). “Orhon yazıtlarında erdem üzerine söylem çözümlemesi”. Sosyal Bilimler Dergisi. 3 (8), 254-264.
• İbn Haldun. (2015). Mukaddime I. (Arslan Tekin, Haz.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yay.
• Kardaş, M. N. (2015). “Orhun abidelerinin Türkçe öğretiminde değer aktarımı açısından önemi II: Kül Tigin abidesi”. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (2), 1-15.
• Mau-Tsai, L. (2006). Çin kaynaklarına göre doğu Türkleri. (Ersel Kayaoğlu-Deniz Banoğlu, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Mevlânâ. (2010). Mesnevî V. (Adnan Karaismailoğlu, Çev.). Ankara: Akçağ Yay.
• Oruç, Z. (2015). “Türkiye Selçuklu devleti’nin yıkılışından sonra Anadolu’da Moğol hâkimiyeti. (1308-1335)”. Tarih Okulu Dergisi. 8 (XXIV), 297-323.
• Ölmez, M. (2017). Köktürçe ve eski Uygurca dersleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Özdemir H. ve Bakan S. (2016). “Ulus devletin oluşumu ve sorunları açısından Almanya ile Fransa’nın karşılaştırılması”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5, 19-58.
• Özmenli, M. (2014). “Ermeni-Gürcü birliklerinin Kösedağ Savaşı’nın seyrine etki eden tutumları ve faaliyetleri”. Gaziantep University Journal of Social Science. 13 (4), 993-1005.
• Platon. (2017). Devlet. (Sabahattin Eyuboğlu-M. Ali Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Sertkaya, O. F. (2018). Kelime dağarcığımızdan etimoloji araştırmaları. Ankara: Akçağ Yay.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: TDK Yay.
• Taşağıl, A. (2018a). Bozkırın kağanlıkları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Taşağıl, A. (2018b). Bilge Kağan’ın vasiyeti. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Taşağıl, A. (2018c). Gök-Türkler I-II-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Tekin, T. (1957). “Köktürk yazıtlarındaki deyimler üzerine II”. Türk Dili. VI (68), 423-426.
• Tekin, T. (2010). Orhon yazıtları. Ankara: TDK Yay.
• Thomsen, V. (2011). Orhon yazıtları araştırmaları. (Vedat Köken, Çev.). Ankara: TDK Yay.
• Togan, İ., Kara, G., Baysal, C. (2017). Çin kaynaklarında Türkler eski T’ang tarihi. Ankara Türk Tarih Kurumu Yay.
• Tuna, O. N. (1957). “Bazı imlâ gelenekleri, bunların metin incelemelerindeki önemi ve Orhon yazıtlarında birkaç açıklama”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 5, 41-81.
• User, H. Ş. (2006). “Eski Türklerde bazı unvanların yapısı üzerine”. Bilig. 39, 219-238.
• Uzun, L. S., (1995). Orhon yazıtlarının metindilbilimsel yapısı, İstanbul: Simurg Yay.
• web 1. Erişim Adresi: http://tdk.gov.tr/index.php .
• web 2. Erişim Adresi: https://www.internetworldstats.com/stats3.htm
• web 3. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/anayasa
• web 4. Erişim Adresi: http://tdk.gov.tr/index.php
• web 5. Erişim Adresi: http://atauzem.atauni.edu.tr/dosya/ortak/materyal/