Foundations of the Van Local Press From the Ottoman to the Early Republic Period: 1858-1939

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 4, 2093 - 2121, 31.12.2022

Ergin Sarı Veysal Battal Ömer Alanka

https://doi.org/10.15869/itobiad.1075212

Öz

It is known that many newspapers were published in Van in the last period of the Ottoman Empire. In this sense, the first local newspaper known in the city of Van is 'Ardzvi Vasburagan' in Armenian, which started its publication life in 1858. The first Turkish newspaper published in Van was the "Van" newspaper, which started its publication life in 1893. Some Ottoman citizens, who wanted to take advantage of the freedom of press brought by the Second Constitutional Monarchy, made attempts to publish the newspapers "İttihat" and "Mebde-i Feyz", which would broadcast in Turkish, Kurdish and Armenian. From 1858 to 1915, 27 Armenian newspapers and magazines were published by Armenians in Van. Ashhadank, Van-Dosb, Luys are some of these newspapers. One of the important newspapers of the period was "Çaldıran". Çaldıran newspaper, which was trying to continue its publication life with great difficulties in the years that coincided with the start of the First World War, ended its publication life towards the end of 1915 with the occupation of Van by the Russians. As of this date, the press activities in Van were completely finished and the first local newspaper after the establishment of the Republic was Yeni Yurd Van newspaper, which started its publication life only in 1937. Another newspaper that started its publication life in 1939 is Van. Although both newspapers did not go beyond the official state discourse due to the conditions of the period, they played an important role in the formation of the local press culture in the city of Van. With this work; Today, it is aimed to reveal the foundations of the Van local press, which has a very colorful appearance, with many newspapers and magazines broadcasting daily, weekly and monthly. The subject of the study is the last period of the Ottoman state, where the first press activities started in the city of Van, and the first newspapers and magazines published after the proclamation of the Republic. The publishing policies, ownership structures of the newspapers and magazines published in the mentioned period and how they conveyed the events in the period they were published were examined.

Anahtar Kelimeler

Van Local Press, Van Newspaper, Çaldıran Newspaper, Aşkhadank Gazetesi, Yeni Yurd Van Gazetesi, Ardzvi Vasburagan

Osmanlı’dan Erken Cumhuriyet Dönemine Van Yerel Basınının Temelleri: 1858-1939

Öz

Osmanlı’nın son dönemlerinde Van’da çok sayıda gazetenin yayınladığı bilinmektedir. Bu anlamda Van kentinde bilinen ilk yerel gazete 1858 yılında yayın hayatına başlayan Ermenice ‘Ardzvi Vasburagan’ (Van Kartalı)’dır. Van’da yayınlanan ilk Türkçe gazete ise 1893’te yayın hayatına başlayan ‘Van’ gazetesidir. Meşrutiyet’in getirdiği basın özgürlüğünden yararlanmak isteyen bazı Osmanlı vatandaşları, Van’da Türkçe, Kürtçe ve Ermenice yayın yapacak ‘İttihat’ ile ‘Mebde-i Feyz’ isimli gazeteleri çıkarmak için girişimlerde bulunmuşlardır. Van’da Ermeniler tarafından 1858’den 1915 yılına kadar 27 Ermenice gazete ve dergi yayınlanmıştır. Aşkhadank (Emek), Van-Dosb (Van Tuşpa), Luys (Işık) bu gazetelerden bazılarıdır. Dönemin önemli gazetelerinden biri de ‘Çaldıran’dır. Birinci Dünya Savaşının başlamasına denk gelen yıllarda büyük zorluklarla yayın hayatını sürdürmeye çalışan Çaldıran gazetesi, Van’ın Ruslar tarafından işgal edilmesiyle 1915 yılının sonlarına doğru yayın hayatına son vermiştir. Bu tarihten itibaren Van’da basın faaliyetleri tamamen bitmiş ve Cumhuriyet kurulduktan sonra ilk yerel gazete ancak 1937’de yayın hayatına başlayan Yeni Yurd Van gazetesi olmuştur. 1939 yılında yayın hayatına başlayan bir diğer gazete ise Van’dır. Her iki gazete de, dönemin şartları itibariyle, her ne kadar resmi devlet söyleminin dışına çıkmamışlarsa da Van kentinde yerel basın kültürünün oluşmasında önemli roller üstlenmişlerdir. Bu çalışma ile; günümüzde günlük, haftalık ve aylık periyotlarla yayın yapan çok sayıda gazete ve dergi ile oldukça renkli bir görünüme sahip olan Van yerel basınının temellerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Van kentinde ilk basın faaliyetlerinin başladığı Osmanlı devletinin son dönemi ile Cumhuriyet’in ilanından sonra çıkan ilk gazete ve dergiler çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Sözü edilen dönemde yayınlanan gazete ve dergilerin yayın politikaları, sahiplik yapıları ve yayınlandıkları dönemdeki olayları ne şekilde aktardıkları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Van Yerel Basını, Van Kartalı, Van Gazetesi, Çaldıran Gazetesi, Aşkhadank Gazetesi, Yeni Yurd Van Gazetesi, Ardzvi Vasburagan

Kaynakça

• Arvas, T. Z. (2018). Sultan II. Abdulhamit Döneminde Van Vilayeti (Sosyal, Ekonomik, İdari ve Demografik Yapı). Van: Van Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı.
• Atalay, T. (2007). Yerel Eğitim Tarihi Kaynağı Olarak Diyarbekir Vilayet Gazetesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(48), 135-151.
• Aykaç, Z. (2019). İmparatorluğunu Çöküş Döneminde Van: Van'da Misyonerler ve Konsolosluklar. Ercan Çağlayan (ed.), Dünyada Van içinde (s. 259-279). İstanbul: İletişim Yayınları
• Boran, Z. (2018). Yerel Basın Çalışmalarına Bir Örnek: Yeni Yurd Van Gazetesi (1937-1948). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bucikanyan, A. H. (2020, Mayıs 21). Van Bölgesi - Halk Hekimliği. Kasım 11, 2021 tarihinde Huşamadyan: https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/van-vilayeti/van-kaza/yerel-oezellikler/halk-hekimligi.html adresinden alındı
• Kardaş, A. (2013). Osmanlı Devleti'nin Son Dönemi'nde Van'da Basın: (1908-1915). Turkish Studies, 8(13), 1189-1204.
• Kocabaşoğlu, U. (2004). Yoktur Zulme Rızamız. Ankara: Phoenix Yayınları.
• Mildanoğlu, Z. (2014). Ermenice Süreli Yayınlar: 1794-2000. İstanbul: Aras Yayınları.
• Mildanoğlu, Z., & Dağlıoğlu, E. C. (2014, Ocak 11). Osmanlı Ermenilerini Birleştiren Yayın: Patrik Khrimyanın Ardzvi Vasburagan Gazetesi. Kasım 11, 2021 tarihinde Agos Gazetesi Web Sitesi: https://www.agos.com.tr/tr/yazi/8366/osmanli-ermenilerini-birlestiren-yayin-patrik-khrimyanin-ardzvi-vaspuragan-gazetesi adresinden alındı
• Minassian, A. T. (2016). 20. Yüzyılın Başında Van. R. G. Hovannisian (ed.) , Tarihi Kentler ve Ermeniler içinde(s. 193-217). İstanbul: Aras Yayınları.
• Minassian, A. T. (2016). Van 1915. R. G. Hovannisian (ed.) , Tarihi Kentler ve Ermeniler içinde (s. 233-273). İstanbul: Aras Yayınları.
• Öğün, T. (2001). Van'da Ermeni Komiteleri ve Faaliyetleri. Türk Kültürü(462), 590-606.
• Özşavlı, H. (2008). Ermeni Araştırmalarında İhmal Edilen Kaynaklar: Ermenice Hatıratlar, Süreli Yayınlar ve Diğer Eserler. Belleten, 82(295), 1047-1076.
• Peroomian, R. (2016). Van Taşra Edebiyatının Mirası. R. G. Hovannisian (ed.), Tarihi Kentler ve Ermeniler içinde (s. 151-173). İstanbul: Aras Yayınları.
• Sarı, E. (2019). Yerel Basında Ulus İnşası: Van Gazetesi Örneği. Ercan Çağlayan (ed.), Dünyada Van içinde (s. 259-279). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tetik, A., Gürler, M., & Aksu, Ç. (2008). Ermeni Komitelerinin Amaçları: Meşrutiyet'in İlanında Önce ve Sonra. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Varlık, B. (1990). Yerel Basının Öncüsü Vilayet Gazeteleri. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi I (s. 99-102). içinde İstanbul: İletişim.
• Vural, A. M. (1996). Kitle İletşim Aracı Olarak Yerel Basın. Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı, 2(12), 1053-1067.
• 1. Arşiv Belgeleri
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
• BOA, BEO. D. No: 374 G. No: 28044-2 BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF-MKT)
• BOA, MF. MKT. D. No: 85, G. No: 7
• BOA, MF.MKT. D. No: 193 G. No: 39 BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Dairesi
• BOA. Y. MTV. D. No: 38, G. No: 101 BOA, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı (DH-KMS)
• BOA, DH-KMS. D. No: 22, G. No: 9
• BOA, DH-KMS. D. No: 23, G. No: 54 BOA. Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH-ŞFR)
• BOA, DH.ŞFR. D. No: 41, G. No: 29
• BOA, DH.ŞFR. D. No: 41, G. No: 197
• BOA, DH.ŞFR. D. No: 46, G. No: 82
• BOA, DH.ŞFR. D. No: 46, G. No: 286 BOA, Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye Dairesi (DH.İD)
• BOA, DH.İD. D. No: 26, G. No: 82.01
• BOA, DH.İD. D. No: 26, G. No: 82.02
• BOA, DH.İD. D. No: 26, G. No: 82.03
• BOA, DH.İD. D. No: 26, G. No: 82.04
• BOA, Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti 2. Şube (DH-EUM.2.Şb)
• BOA, DH-EUM.2.Şb. D. No: 6, G. No: 51.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA)
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü
• Fon Kodu: 30-10-0-0; Yer No: 85.558.10
• 2. Gazeteler
• Van Gazetesi, 22 Teşrîn-i sâni 1309/ Cemâziye’l-evvel 1311 / 4 Aralık 1893
• Van Gazetesi, 10 Recep 1317/ 13 Kasım 1899
• Van Gazetesi, 6 Temmuz 1939
• Van Gazetesi, 30 Ağustos 1941
• Yeni Yurd Van Gazetesi: 21 Temmuz 1937
• Yeni Yurd Van Gazetesi, 2 Şubat 1939
• Yeni Yurd Van Gazetesi, 28 Ağustos 1939