Ebüzziyâ Tevfik Bey and Works with Kufic Titles Published in Matbaa-i Ebüzziyâ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 320 - 350, 31.03.2023

Erdem Göktepe

https://doi.org/10.15869/itobiad.1232192

Öz

Ebüzziyâ Mehmed Tevfik Bey is one of the important names of the period, who produced many works especially in the field of press and publishing in the last half century of the Ottoman Empire. By following the innovations and developments in the field of press in Europe closely, he used the printing materials and clichés he brought from abroad together with the materials he produced in Matbaa-i Ebüzziyâ, which he established in Istanbul, and thus, he added many firsts in the history of the Ottoman press to his publishing life.
Matbaa-i Ebüzziyâ, founded by Tevfik Bey, is the first Turkish printing house working with automatic machines of the period. In Matbaa-i Ebüzziyâ, besides Turkish, various books, newspapers, documents, invoices, envelopes, labels, forms, business cards, postcards and various documents were printed in western languages, especially in French.
Ebüzziyâ Tevfik Bey, who developed the business of making beautiful and clean printing with western technique in the Ottoman Empire in his own printing house, participated in the international edition de lux competitions held in Germany since 1889 with the works he published, and several of his works were ranked in these competitions every year. Tevfik Bey's works, which he participated in competitions, were included in the yearbook “Internationale Graphische MusterAustausch”. Ebüzziyâ Tevfik Bey was awarded the Cultural Service Merit Medal by the French State for his success in publishing.
Ebüzziyâ Tevfik Bey revived the kûfic script, which had ceased to be used in the Ottoman history for the last three centuries, with his studies using the kûfic script in the history of the Ottoman press. led to the revival of its use. Ebüzziyâ Tevfik Bey, who interpreted the clichés he brought from Europe in a unique style by using the intricate ornaments in the art of illumination, which he was skilled at, and the kufic script, exhibited the cover designs with kufic writing, which were not seen anywhere else before, with his printed works. In this study, the biography of Ebüzziyâ Tevfik Bey and the kufic writing designs of works such as the book titled kufic script, magazine, yearbook and card design produced in Matbaa-i Ebüzziyâ are included.

Anahtar Kelimeler

Matbaa-i Ebüzziya, Kufic, Kufic Script, Press, Illumination, Ottoman Press, Arabesque, Calligraphy

Ebüzziyâ Tevfik Bey ve Matbaa-i Ebüzziyâ’da Basılan Kûfi Yazı Başlıklı Eserler

Öz

Ebüzziyâ Mehmed Tevfik Bey, Osmanlı İmparatorluğunun son yarım asrında özellikle basın ve yayıncılık alanında birçok eser vermiş devrin önemli isimlerindendir. Avrupa’da basın alanındaki yenilikleri ve gelişmeleri yakından takip ederek İstanbul’da kurduğu Matbaa-i Ebüzziyâ’da yurtdışından getirdiği baskı malzemelerini ve klişeleri yine kendi ürettiği malzemelerle birlikte kullanmış ve böylelikle Osmanlı basın tarihinde birçok ilkleri yayın hayatına katmıştır.
Tevfik Beyin kurduğu Matbaa-i Ebüzziyâ, dönemin otomatik makinelerle çalışan ilk Türk matbaası özelliğini taşımaktadır. Matbaa-i Ebüzziyâ’da Türkçe’nin yanında ayrıca Fransızca başta olmak üzere batı dillerinde de türlü kitap, gazete, evrak, fatura, zarf, etiket, form, kartvizit, kartpostallar ve çeşitli evrak basımı yapılmıştır.
Osmanlı Devletinde batı tekniğiyle güzel ve temiz baskı yapma işini kendi matbaasında geliştiren Ebüzziyâ Tevfik Bey yayınladığı eserlerle, Almanya'da 1889'dan beri düzenlenen milletlerarası sanat baskıları (edition de lux) yarışmalarına katılmış ve bu yarışmalarda her yıl birkaç eseri dereceye girmiştir. Tevfik Beyin yarışmalara katıldığı eserleri “ lnternationale Graphische MusterAustausch” adlı yıllığa alınmıştır. Ebüzziyâ Tevfik Beyin yayıncılık alanındaki başarısından dolayı kendisine Fransa Devleti tarafından da kültür hizmeti liyakat madalyası verilmiştir.
Ebüzziyâ Tevfik Bey, Osmanlı basın tarihinde de kûfi yazıyı kullanarak yaptığı çalışmalarla, son üç asır kadar bir süre Osmanlı tarihinde kullanım pratiği durmuş olan kûfi yazıyı yeniden canlandırmış ve bu yazının basın alanından mimariye, halı dokumadan çeşitli tüketim ürünlerine varan geniş bir yelpazede uygulamasını yaparak kûfi yazının kullanımının yeniden canlanmasına öncülük etmiştir. Avrupadan getirdiği klişeleri, yapmakta hünerli olduğu tezhip sanatındaki girift süslemeler ve kûfi yazıyı bir arada kullanarak kendine has bir üslub ile yorumlayan Ebüzziyâ Tevfik Bey, daha önce başka bir yerde görülmeyen kûfi yazılı kapak tasarımlarını bastırdığı eserlerle sergilemiştir. Bu çalışmada Ebüzziyâ Tevfik Beyin biyografisine ve Matbaa-i Ebüzziyâ’ da ürettiği kûfi yazı başlıklı kitap, mecmua, yıllık ve kart tasarımı gibi eserlerin kûfi yazı tasarımlarına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Matbaa-i Ebüzziyâ, Kûfi, Kûfi Yazı, Basın, Tezhip, Osmanlı Basını, Arabesk, Hat Sanatı

Kaynakça

• Canelli, M. (1994). Tanzimat aydınlarından renkli bir sima: Ebüzziyâ Tevfik Bey. Ankara: Kariyer Yayıncılık.
• Ebüzziyâ, M. T. (1973). Yeni Osmanlılar tarihi. (Ş. Kutlu, Çev.) İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Ebüzziyâ, Z. (1994). Ebüzziyâ Mehmed Tevfik, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi. C.10, ;İstanbul: İsam.
• Fazlıoğlu, A. (2006). Ebüzziyâ Tevfik ve Sultan II. Abdülhamid’e Sunduğu Halılar, Milli Saraylar Tarih, Kültür, Sanat, Mimarlık Dergisi, Cilt(3), (57-76). İstanbul.
• Gevheroğlu, E. (2017), Sultan II. Abdülhamid Döneminde Matbaa-i Ebüzziyâ, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Gündoğdu, F. (1982). Ebüzziyâ Tevfik’in Türk basımcılığına getirdiği yenilikler ve Türk kütüphaneciliğine katkıları, Bilim Uzmanlığı Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Gür, A. (1990). Ebüzziyâ Tevfik’in hayatı, dil, edebiyat, basın, yayın ve matbacılığa katkıları, Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kahraman, A. (2003), Mecmûa-i Ebüzziyâ, Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, C.28, Ankara: İsam.
• Kut, T. (2003). Matbaa-i Ebüzziyâ, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 28, Ankara: İsam.
• Şerifoğlu, Ö. (2015). Mimarzade Mehmed Ali Bey, Milli Saraylar sanat tarih mimarlık dergisi, Cilt(14), s.175-191. İstanbul:
• Özendes, E. (1998). Abdullah Freres Osmanlı Sarayı’nın Fotoğrafçıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
• Öztuncay, B. (2004). Dersaadet’in fotoğrafçıları 19. yüzyıl İstanbul'unda fotoğraf: öncüler, stüdyolar, sanatçılar. İstanbul: Koç Kültür Sanat Yayınları.
• Özkafa, F. (2023). Hat Sanatı. İstanbul. Kapı Yayınları.
• Serin, M. (2019). Hat sanatı Tarihi Ekoller ve Takipçileri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Zennun, Y., Serin, M. (2002), Kûfi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: İsam.