Yükseköğretim Kurumlarında Çalışan Öğretim Elemanlarını Etkileyen Psikososyal Risklerin Belirlenmesi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 1619 - 1658, 30.09.2023

Ahmet Çabuk , Serap Tepe , Bülent Mertoğlu

https://doi.org/10.15869/itobiad.1251420

Öz

İşyeri ekosistemine zarar verme potansiyeli olan tehlikeler (fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik, psikososyal) ve tehlikelerden kaynaklı risklerin önlenmesi ve sınırlandırılması, ekosistemin korunması, varlığının devam ettirilmesi ve geliştirilmesi için önemlidir. Psikososyal tehlikelerden kaynaklı riskler çalışanları ve onların ailelerini ve sosyal ilişki içerisinde olduğu çevresini etkileyerek bedensel, sosyal ve ruhsal yönden zarara neden olmaktadır. Öğretim elemanları merkeze alındığında öğretim elemanı- öğretim elemanı, öğretim elemanı- öğrenci, öğretim elemanı- idari personel arasında görev, eğitim ve sosyal yönden sürekli bir ilişki bulunmaktadır. İnsan ilişkilerinin yoğun olduğu yükseköğretim kurumlarında görevli öğretim elemanı psikososyal risklere maruz kaldığında bu durum onun bedensel ve zihinsel yönden zarar görmesine neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak öğretim elemanının motivasyonu azalmakta, öğretim performansı düşmekte, üretkenliği azalmakta, işe devam edememektedir. Bu olumsuz durumlar bilimsel çalışmaların niteliği ve niceliğinin azalmasına ve eğitim- öğretimde kalitenin düşmesine neden olarak yükseköğretim kurumlarının ve ülkenin bilimsel, sosyal ve ekonomik yönden gelişmesine engel olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkçe’ye çevrisi yapılan ve bilimsel bir model olan Kopenhag Psikososyal Anketi (COPSOQ- The Copenhagen Psychosocial Questionnaire) kullanılarak öğretim elemanlarını etkileyen psikososyal riskleri belirlemektir. Araştırmanın örneklem grubunu Türkiye’de faaliyet gösteren yükseköğretim kurumlarında görevli öğretim elemanları oluşturmuştur. Tesadüfi örnekleme tekniği dikkate alınarak 2022 yılı Mart- Haziran ayları arasında 2697 öğretim elemanına uygulanan anketten alınan veriler için istatistiksel analiz yapılmıştır. 25 boyut ile 9 değişken arasında anlamlı farklılıkların görüldüğü bu çalışma, yükseköğretim kurumlarında görev alan öğretim elemanlarını etkileyen psikososyal riskleri göstermiştir. Bu çalışma ile psikososyal risklerin belirlenmesi için belirlenen sorular farklı araştırma modelleri için kullanılabilecektir. Ayrıca öğretim elemanlarını belirleyen psikososyal risklerin doğru belirlenmesine ve önlenmesine imkân verecektir.

Anahtar Kelimeler

İstatistiksel Analiz, İş Güvenliği, İş Sağlığı, Kopenhag Psikososyal Anketi- COPSOQ, Psikososyal Risk

Identification of Psychosocial Risks Affecting Academic Staff in Higher Education Institutions

Öz

Preventing and limiting risks arising from hazards (physical, chemical, biological, ergonomic, psychosocial) and hazards that have the potential to harm the workplace ecosystem is important for the protection, maintenance and development of the ecosystem. Risks arising from psychosocial hazards cause physical, social and mental harm by affecting employees and their families and the environment with which they have social relations. When the teaching staff is taken into the center, there is a continuous relationship between the teaching staff-teaching staff, teaching staff-student, teaching staff-administrative staff in terms of duty, education and social aspects. When the lecturer working in higher education institutions, where human relations are intense, is exposed to psychosocial risks, this situation causes him to be damaged physically and mentally. As a result of this, the motivation of the instructor decreases, his teaching performance decreases, his productivity decreases and he does not continue to work. These negative situations prevent the scientific, social and economic development of higher education institutions and the country by causing a decrease in the quality and quantity of scientific studies and the quality of education and training. The aim of this study is to determine the psychosocial risks affecting the instructors by using the Copenhagen Psychosocial Questionnaire (COPSOQ- The Copenhagen Psychosocial Questionnaire), which is a scientific model translated into Turkish. The sample group of the research consisted of lecturers working in higher education institutions operating in Turkey. Considering the random sampling technique, statistical analysis was made for the data obtained from the questionnaire applied to 2697 academic staff between March and June 2022. This study, in which there were significant differences between 25 dimensions and 9 variables, showed the psychosocial risks affecting the instructors working in higher education institutions. The questions determined in this study to determine psychosocial risks can be used for different research models. In addition, it will enable the correct determination and prevention of psychosocial risks that determine the teaching staff.

Anahtar Kelimeler

Statistical Analysis, Occupational Safety, Occupational Health, Copenhagen Psychosocial Survey- COPSOQ, Psychosocial Risk

Kaynakça

• Arkan Demiral G., Şahan C., Aydin Ozgur E., Vatansever M., Demiral Y., (2023). Bir Tekstil Fabrikasında Psikososyal Riskler ve Mental Sağlık Durumu. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 8 (1): 54-70.
• Barros, C., Baylina, P., Fernandes, R., Ramalho, S., & Arezes, P. (2022). Healthcare Workers’ Mental Health in Pandemic Times: The Predict Role of Psychosocial Risks. Safety and Health at Work, 13(4), 415–420. https://doi.org/10.1016/J.SHAW.2022.08.004
• Bergh, l. I. V., Hinna, S., Leka, S., Zwetsloot, G.I.J.M., (2016). Developing and testing an internal audit tool. of the psychosocial work environment in the oil and gas industry. Safety Science, Volume 88, Pages 232-241, ISSN 0925-7535, https://doi.org/10.1016/j.ssci.2015.06.003.
• Bernal, D., Campos-Serna, J., Tobias, A., Vargas-Prada, S., Benavides, F. G., & Serra, C. (2015). Work-related psychosocial risk factors and musculoskeletal disorders in hospital nurses and nursing aides: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Nursing Studies, 52(2), 635–648. https://doi.org/10.1016/J.IJNURSTU.2014.11.003
• COPSOQ Nedir? URL Adresi: https://www.copsoq.de/was-ist-copsoq/ Erişim Tarihi: 02 Şubat 2023
• Corbin, C. M., Downer, J. T., Lowenstein, A. E., & Brown, J. L. (2023). Reconsidering teachers’ basic psychological needs in relation to psychological functioning across an academic year. Teaching and Teacher Education, 123, 103989. https://doi.org/10.1016/J.TATE.2022.103989
• Demir, S. & Akbaba, A. (2018). Akademisyenlerin Mesleki Motivasyonları ile İş Tatmini Arasındaki İlişki. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15 (1), 1256-1286. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyuefd/issue/40566/495682
• Derdowski, L. A., & Mathisen, G. E. (2023). Psychosocial factors and safety in high-risk industries: A systematic literature review. Safety Science, 157, 105948. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2022.105948
• Fernandes, A., Figueiredo, M., Ribeiro, J., Neves, J., & Vicente, H. (2020). Psychosocial Risks Assessment in Cryopreservation Laboratories. Safety and Health at Work, 11(4), 431–442. https://doi.org/10.1016/J.SHAW.2020.07.003
• Heistad, A., Goldsworthy, S., Reilly, S., & Perez, G. (2022). How do intensive work environments affect nurses’ absenteeism and turnover intent? Applied Nursing Research, 66, 151608. https://doi.org/10.1016/J.APNR.2022.151608
• Hossain, M. A., Hossain, Md. M., Tarannum, S., Chowdhury, T., H., (2015). Factors affecting OHS practices in private universities: An empirical study from Bangladesh. Safety Science, Volume 72, Pages 371-378, ISSN 0925-7535, https://doi.org/10.1016/j.ssci.2014.10.007.
• International Labour Organazation (ILO), (2016). Workplace Stress, A Coolective Challenge. https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---safework/documents/publication/wcms_466547.pdf
• Johnstone, R., Quinlan, M., & McNamara, M. (2011). OHS inspectors and psychosocial risk factors: Evidence from Australia. Safety Science, 49(4), 547–557. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2010.09.016
• Kanun, İş Sağlığı ve Güvenliği (İSvG) Kanunu, Kanun Numarası: 6331 Kabul Tarihi: 20/6/2012 Yayımlandığı Resmî Gazete Tarihi: 30/06/2012 Resmî Gazete Sayısı: 28339
• Kanun, Yükseköğretim Kanunu, Kanun Numarası: 2547 Kabul Tarihi: 04/11/1981 Yayımlandığı Resmî Gazete Tarihi: 06/11/1981 Resmî Gazete Sayısı: 17506
• Kivimäki, M., Nyberg, S. T., Batty, G. D., Fransson, E. I., Heikkilä, K., Alfredsson, L., Bjorner, J. B., Borritz, M., Burr, H., Casini, A., Clays, E., De Bacquer, D., Dragano, N., Ferrie, J. E., Geuskens, G. A., Goldberg, M., Hamer, M., Hooftman, W. E., Houtman, I. L., … Theorell, T. (2012). Job strain as a risk factor for coronary heart disease: a collaborative meta-analysis of individual participant data. The Lancet, 380(9852), 1491–1497. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60994-5
• Knani, M. (2022). What motivates tourism and hospitality employees to practice presenteeism? Journal of Hospitality and Tourism Management, 52, 198–207. https://doi.org/10.1016/J.JHTM.2022.06.017
• Kyaw-Myint, S. M., Strazdins, L., Clements, M., Butterworth, P., & Gallagher, L. (2017). A method of identifying health-based benchmarks for psychosocial risks at work: A tool for risk assessment. Safety Science, 93, 143–151. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2016.11.016
• Laaksonen, M., Pitkäniemi, J., Rahkonen, O., & Lahelma, E. (2010). Work Arrangements, Physical Working Conditions, and Psychosocial Working Conditions as Risk Factors for Sickness Absence: Bayesian Analysis of Prospective Data. Annals of Epidemiology, 20(5), 332–338. https://doi.org/10.1016/J.ANNEPIDEM.2010.02.004
• Leka, S., van Wassenhove, W., & Jain, A. (2015). Is psychosocial risk prevention possible? Deconstructing common presumptions. Safety Science, 71(Part A), 61–67. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2014.03.014
• Manolova Yalçın, O. & Kılıç, H. (2018). Akademisyenlerin Öğretim Performansları ile Motivasyonları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 4 (3), 122-135. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ekuad/issue/41379/500231
• Metzler, Y. A., von Groeling-Müller, G., & Bellingrath, S. (2019). Better safe than sorry: Methods for risk assessment of psychosocial hazards. Safety Science, 114, 122–139. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2019.01.003
• Min, A., & Hong, H. C. (2023). The Effects of Job Demand-control-support Profiles on Presenteeism: Evidence from the Sixth Korean Working Condition Survey. Safety and Health at Work, 14(1), 85–92. https://doi.org/10.1016/J.SHAW.2022.12.001
• Niedhammer, I., Milner, A., Geoffroy-Perez, B., Coutrot, T., LaMontagne, A. D., & Chastang, J. F. (2021). Psychosocial factors at work from the job strain model and preventable mortality in France: The STRESSJEM prospective study. Preventive Medicine, 153, 106178. https://doi.org/10.1016/J.YPMED.2020.106178
• Rodrigues, M. A., Sá, A., Masi, D., Oliveira, A., Boustras, G., Leka, S., & Guldenmund, F. (2020). Occupational Health & Safety (OHS) management practices in micro- and small-sized enterprises: The case of the Portuguese waste management sector. Safety Science, 129, 104794. https://doi.org/10.1016/J.SSCI.2020.104794
• Santini, M. A. F., Faccin, K., Balestrin, A., & Volkmer Martins, B. (2021). How the relational structure of universities influences research and development results. Journal of Business Research, 125, 155–163. https://doi.org/10.1016/J.JBUSRES.2020.12.018
• Şahan, C. ve Demiral, Y., (2020). Kopenhag Psikososyal Risk Değerlendirmesi Rehberi. İş Hijyenistleri Derneği, ISBN: 978- 605- 70124- 0- 1
• Thomas, V. J., Bliemel, M., Shippam, C., & Maine, E. (2020). Endowing university spin-offs pre-formation: Entrepreneurial capabilities for scientist-entrepreneurs. Technovation, 96–97, 102153. https://doi.org/10.1016/J.TECHNOVATION.2020.102153
• Toukas, D., Delichas, M., Toufekoula, C., & Spyrouli, A. (2015). The Role of Labour Inspectorates in Tackling the Psychosocial Risks at Work in Europe: Problems and Perspectives. Safety and Health at Work, 6(4), 263–267. https://doi.org/10.1016/J.SHAW.2015.06.001
• Vatansever, Ç. (2014). Risk Değerlendirmede Yeni Bir Boyut, Psikososyal Tehlike ve Riskler. Çalışma ve Toplum Dergisi, 117-138
• Wang, H., Wahlberg, M., Karp, A., Winblad, B., Fratiglioni, L., (2012). Psychosocial stress at work is associated with increased dementia risk in late life. Alzheimer's & Dementia, Volume 8, Issue 2, Pages 114-120, ISSN 1552-5260, https://doi.org/10.1016/j.jalz.2011.03.001.
• Yönetmelik, İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, Resmî Gazete Tarihi: 29.12.2012 Resmî Gazete Sayısı: 28512
• Yükseköğretim Bilgi Yönetimi Sistemi (YBYS), URL Adresi: https://istatistik.yok.gov.tr/ Erişim Tarihi: 01 Şubat 2023
• Zeynel, E. & Çarıkçı, İ. H. (2015). Mesleki Motivasyonun, İş Tatmini Ve Örgütsel Bağlılık Üzerine Etkisi: Akademisyenler Üzerine Görgül Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20 (3),. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/20858/223750
• Zeynel, Y. D. D. E. & Çarıkçı, P. D. İ. H. (2017). Akademisyenlerin Mesleki Motivasyon Algı Düzeyini Ölçmeye Yönelik Bir Mesleki Motivasyon Ölçeğinin Tasarımı. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 17 (3) , 125-148 . DOI: 10.18037/ausbd.417286