Borsa İstanbul’da İşlem Gören Marketlerin Karlılık Analizi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 1, 130 - 151, 31.03.2024

Faruk Dayı , Nasreddin Adaiem

https://doi.org/10.15869/itobiad.1311806

Öz

2018 yılında Temmuz ayında döviz kurundaki ani ve sert yükseliş sonucunda süpermarketler fiyatlara yüksek oranda zam yapmışlardır. 2021 yılında da benzer bir durum ile karşılaşılmış faiz oranlarının düşmesi ile döviz kurunda sert yükselişler görülmüştür. Döviz talebinin artması ve faiz indirimlerinin sonraki aylarda devam etmesi döviz kurunun yükselmesine neden olmuştur. Hammadde fiyatlarının yükselmesi sonucunda üretim maliyetleri artmış ve ürünlerin fiyatına yüksek oranda zam yapılmıştır. Süpermarketler fiyatlarının yükseldiğini bahane ederek mevcut ürünlere de zam yaptıkları ifade edilmektedir. 2021-2022 yıllarında süpermarketlerin stoklarındaki ürünlere de zamlı fiyatı yansıttıkları düşünülmektedir. Süpermarketlerin kartel oluşturdukları ve ürünleri satmayarak fiyatları yükselttikleri iddia edilmiştir. Çalışmada süpermarketlerin 2021 ve 2022 yıllarında yüksek oranda kar edip etmedikleri değerlendirilmektedir. Borsa İstanbul’da işlem gören 5 şirketin 2018-2022 dönemi finansal tablo verileri kullanılarak dikey, trend ve oran analizleri yapılarak finansal durumları ve karlılıkları incelenmiştir. 2018-2022 döneminde 2022 yılı haricinde aktif karlılık oranı en yüksek şirketin BİM olduğu tespit edilmiştir. Şirketlerin 2022 ile 2021 yılları aktif karlılık oranı karşılaştırıldığında 2022 yılında oranın yükseldiği görülmektedir. 2018-2022 döneminde özsermaye karlılık oranı en yüksek olan ŞOK; en düşük olan ise CarrefourSA’dır. Şirketlerin 2022 yılında hasılatlarının, brüt satış karlılığının ve dönem net karlılığının diğer yıllara göre daha fazla arttığı dolayısıyla 2022 yılında maliyetlerden daha yüksek oranda fiyatların artmasıyla daha fazla kar ettikleri görülmektedir. Şirketlerin esas faaliyet karlılıkları karşılaştırıldığında hepsinin esas faaliyet karlılığının arttığı tespit edilmiştir. 2022 yılında esas faaliyet karının hasılat içindeki payı en yüksek olan şirket BİM, en düşük şirket ise CarrefourSA’dır. Analiz sonucunda şirketlerin 2022 yılında dönem net karlılıklarının 2021 yılına göre daha fazla arttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karlılık, Supermarket, Finansal Analiz, Rasyo Analizi, Borsa Istanbul

Destekleyen Kurum

Destekleyen herhangi bir kurum yoktur.

Proje Numarası

Proje kapsamında değildir.

Profitability Analysis of Markets Traded on Borsa Istanbul

Öz

Supermarkets significantly increased product prices in response to the sudden and sharp rise in the exchange rate in July 2018. A similar situation unfolded in 2021 when interest rates dropped, and the exchange rate experienced a steep increase. The surge in demand for foreign currency and subsequent interest rate cuts led to an escalation in the exchange rate. Consequently, production costs rose due to inflated raw material prices, resulting in higher product prices. Additionally, supermarkets allegedly engaged in cartel-like behavior, purposely withholding products from sale, further contributing to price hikes between 2021 and 2022. This study evaluates whether supermarkets garnered substantial profits during the period. Financial statement data from 2018 to 2022 was analyzed using vertical, trend, and ratio analyses to assess the financial position and profitability of five companies listed on Borsa Istanbul. Throughout the 2018-2022 period, except for 2022, BIM demonstrated the highest return on assets ratio. The return on assets ratios for 2022 and 2021 exhibited an upward trend, indicating an increase in profitability during 2022. SOK recorded the highest return on equity ratio in the 2018-2022 period, while CarrefourSA reported the lowest. Furthermore, the companies witnessed notable growth in revenues, gross sales profitability, and net profitability in 2022, surpassing previous years. This suggests they earned more profit by increasing prices at a greater rate than their costs in 2022. The operating profitability of the companies also experienced an upswing during this period. BIM held the largest share of operating profit in revenues in 2022, while CarrefourSA possessed the smallest share. In terms of net profitability, the companies fared better in 2022 compared to 2021, with net profitability exhibiting a more substantial increase during 2022.

Anahtar Kelimeler

Profitability, Supermarket, Financial Analysis, Ratio Analysis, Istanbul Stock Exchange

Proje Numarası

Proje kapsamında değildir.

Kaynakça

• Akkan, E., & Bozkurt, M. (2020). Covid-19 Süreci ve Sürdürülebilirlikte Sosyal Boyutun Önemi: Türkiye'de Faaliyet Gösteren Gıda Perakendecilerin Finansal Olmayan Raporları Üzerine Bir İçerik Analizi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(2), 536-547.
• Akalın, G., & Dilek, S. (2007). Belirsizlik Altında Tüketicilerin Kararları. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 33-48.
• Akkan, E., & Bozkurt, M. (2020). Covid-19 Süreci ve Sürdürülebilirlikte Sosyal Boyutun Önemi: Türkiye'de Faaliyet Gösteren Gıda Perakendecilerin Finansal Olmayan Raporları Üzerine Bir İçerik Analizi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(2), 536-547.
• Bozkır, B., Yıldız, U. E., & Türkmen, S. Y. (2022). Covid‐19 Pandemisinde Borsa İstanbul'a Kote Gıda Sektörü İşletmelerinin Finansal Performanslarının Gri İlişkisel Analiz Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü Dergisi, 4(2), 49-57.
• Bülbül, S., & Köse, A. (2011). Türk Gıda Şirketlerinin Finansal Performansının Çok Amaçlı Karar Verme Yöntemleriyle Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 10(Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı), 71-97.
• Ceyhan, İ. F., & Karapolat, Ö. (2022). COPRAS Yöntemiyle Finansal Performans Ölçümü- Perakande Ticaret Firmaları Üzerine Bir Uygulama. Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 5(2), 25-44.
• Dayı, F. (2020). The Effect of Inflation on Firm Profitability: An Application in Retail Sector of Borsa Istanbul. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(26), 62-72.
• Deloitte. (2015). 2023 Yolunda Perakende Sektörü Eğitim İhtiyaç Analizi . İstanbul: Deloitte Türkiye.
• Gül, A., & Erdem, M. (2022). Gıda Perakende Firmalarının Finansal Performanslarının Entropi-TOPSIS Yöntemiyle Analizi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi(35), 25-33.
• İyibildiren, M. (2022). Covid-19 Döneminde Zincir Marketlere Yönelik Fahiş Fiyat İddialarının Finansal Performans Açısından Değerlendirilmesi. Journal of Economics and Financial Researches, 4(1), 77-101.
• Kaderli, Y. C. (2006). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda (İMKB) İşlem Gören Gıda Sektörü Şirketlerinin Finansal Performansının Ölçülmesi ve Özsermaye Karlılığını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Yüksek Lİsans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Aydın.
• KAP. (2023, 04 01). Kamuyu Aydınlatma Platformu. https://www.kap.org.tr/tr/Sektorler adresinden alındı
• Karapınar, A., & Zaif, F. (2016). Finansal Analiz (Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş 4. Baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kazak, H. (2018). BİM Mağazalar Zinciri ve Türkiye Perakende Sektörünün Finansal Performanslarının Karşılaştırılması: Bilanço ve Gelir Tabloları Üzerine Oran Analizi Yöntemiyle Bir Araştırma. Journal of Life Economics, 5(3), 93-120.
• Kazak, H. (2023). Türkiye'de Perakende Sektörü ve Sektörün Önde Gelen Bazı Finansal Performanslarının Dematel ve Moora Bütünleşik Yaklaşımı İle Değerlendirilmesi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 48-74.
• Kondak, G. N. (2021). Covid-19 Pandemi Sürecinde BİST Yıldız Pazarda İşlem Gören Gıda Şirketlerinin Mali Performanslarının Değerlendirilmesi. Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 5(2), 1-14.
• Madalı, B. (2022). COVID-19 Pandemi Döneminde Gıda Alışveriş Davranışı ile Beslenme Alışkanlıklarındaki Değişimin Değerlendirilmesi. Current Perspectives on Health Sciences, 3(3), 102-108.
• Mızrakçı, F. M. (2023). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleriyle Performans Ölçümü: Süpermarket Sektöründe Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Omağ, A. (2014). Yüzde Yöntemi İle Analiz ve Gıda Sektörüne Yönelik Bir Uygulama. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 6(11), 65-82.
• Özbek, A. (2016). BİM Mağazalar Zincirinin 2008-2015 Dönemi Finansal Performansının Electre III Yöntemi İle Ölçümü. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 273-290.
• Öztel, A., & Şenkal, E. (2020). Perakende Sektöründe Entropi Temelli Copras Yöntemi ile Finansal Başarı Ölçümü: Carrefoursa Örneği. Yönetim, Ekonomi, Edebiyat, İslami ve Politik Bilimler Dergisi, 5(1), 8-24.
• Satır, H., Kısakürek, M. M., & Yaşar, F. (2020). Likidite ve Finansal Performans Arasındaki İlişkinin TOPSİS Analiz Yöntemi İle Değerlendirilmesi: BİST Perakande Ticaret Sektöründe Bir Uygulama. KSÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1), 1-15.
• Şeker, K., & Kızıklıoğlu, M. (2021). Temel Finansal Tabloların Oran Analizi Yöntemiyle İncelenerek, Finansal Yönetim Performansının Değerlendirilmesi: BİM Bİrleşik Mağazalar A.Ş. Örneği. Y. Aslan içinde, Muhasebe, Finans Ve Denetim Alanlarında Yenilikçi Yaklaşımlar (s. 95-132). İstanbul: Efe Akademi.
• Turkrating. (2022). Sektör Raporları Perakende Ticaret. İstanbul: İstanbul Uluslararası Derecelendirme Hizmetleri A.Ş.
• TUSİAD. (2023). Perakende ve Çoklu Kanal Araştırması. İstanbul: TÜSİAD.
• Usta, Ö. (2014). İşletme Finansı ve Finansal Yönetim. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Ülker, Y., & Arslan, Ö. (2020). Türkiye’de Gıda Perakendeciliği Sektöründe Finansal Analiz ve Bir Uygulama. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(4), 2531-2546.
• Yılmaz, A. (2020). Borsa İstanbul (BIST)’ da İşlem Gören Gıda Şirketlerinin Performans Analizi: ENTROPİ, TOPSİS ve VİKOR Metotları. Yüksek Lisans Tezi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gümüşhane.