An Examination Of “Çarpma (Charpma)” Technique In Ney Performance

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 866 - 903, 01.07.2024

Lokman Öztürk

https://doi.org/10.15869/itobiad.1455311

Öz

Türk müziği mehteri, ayini, zikirleri, ninnileri, şarkıları, oyun havaları ve daha birçok formu ile insanoğlunun her türlü duygu durumuna cevap verebilen bir müzik türüdür. Tüm bu formların icrasında kullanılan sazların başında ise ses aralığının genişliği, en eski/kadim sazlardan oluşu ve kolay ulaşılabilirliği ile şüphesiz ney gelmektedir. Ney dinî ve lâ-dinî mûsikî formlarının icrasında yoğun olarak kullanılmaktadır. Özellikle dini mûsikî denildiğinde akla ilk gelen enstrümanlardan olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bununla beraber son on yılda ney enstrümanına olan ilgide ve ney eğitimi alan öğrenci sayısında gözle görülür bir artış olduğu aşikardır. Bu araştırma ile amaçlanan; ney icrasında kullanılan süslemelerin başında gelen ve icra alanında önemli bir yer tutan çarpma kavramının tüm yönleri ile ele alınması, açıklığa kavuşturulması ve belirli bir sisteme oturtularak ney eğitiminde uygulanmasının kolaylaştırılmasıdır. Bu amaçla; çarpma kavramının literatürdeki yeri hem genel manada hem de ney icrası özelinde incelenmiştir. Yazılı kaynaklarda ney icrası özelinde süsleme ve çarpma kavramları ile ilgili yeterli bilgiye ulaşılamamış ve sözlü kaynaklara başvurulma gerekliliği doğmuştur. Bu minvalde her biri günümüzde önde gelen neyzen ve eğitmenlerden olan M. Sadreddin Özçimi, Ahmed Şahin ve Yavuz Akalın ile görüşmeler yapılmıştır. Yapılan görüşmelerden ve yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre çarpmanın tanımı, Türk müziğindeki ve ney icrasındaki yeri, yapılış yeri ve sertlik derecesine göre çarpma çeşitleri sınıflandırılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Son olarak sınırlamalar dahilinde yüz on beşi aşkın çarpma tespit edilmiştir. Bahse konu çarpmaların çalışmaya sığabilmesi zor olacağından çalışma kapsamında en sık kullanıldığı düşünülen çarpmalara yer verilmiştir. Tüm bu çarpma çeşitlerinin yazılışları ve icra esnasındaki duyuluşları porte üzerinde gösterilmiştir. Bununla beraber çalışmada çarpmanın gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan parmak pozisyonlarının görsellerine ve video kayıtlarının linkine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ney, Çarpma, Süsleme, Çarpmanın Önemi, Çarpma Çeşitleri

An Examination Of “Çarpma (Charpma)” Technique In Ney Performance

Öz

Turkish music is a type of music that can respond to all kinds of emotional states of human beings with its musical forms such as janissary (mehter), ritual (ayin), dhikr (zikir), lullaby (ninni), song (şarkı), traditional dance (oyun havası), and many other forms. The most important instrument used in the performance of all these forms is undoubtedly the ney with its wide sound range, being one of the oldest/ancient instruments and easy accessibility. The ney is used extensively in the performance of both religious and secular music forms. However, it is obvious that there has been a noticeable increase in the interest in the ney instrument and the number of students receiving ney education in the last decade. The aim of this research is to address the concept of “çarpma” (grace notes/appoggiatura/leaning note), which is one of the most important ornaments used in ney performance, with all its aspects, to clarify it and to facilitate its application in ney education by placing it in a systemic manner.
For this purpose, the place of the concept of “çarpma” in the literature is examined both in general and in ney performance in particular. In the written sources, there was insufficient information about the concepts of ornamentation and “çarpma” in ney performance and it was required to consult oral sources. In this respect, interviews were conducted with M. Sadreddin Özçimi, Ahmed Şahin and Yavuz Akalın, all of whom are prominent ney players and ney instructors today.
According to the information obtained from the interviews and written sources, the study provides a definition of “çarpma”, followed by an explanation of its importance in Turkish music in general, and ney performance and education/training in particular. In addition, “çarpma” types are classified in accordance with its severity.
Lastly, the notation of all “çarpma” types within the limitations and their sounds during performance are shown on the staff. In addition, the study also includes visuals of the finger positions necessary for the “çarpma” technique and a link to the video recordings.

Anahtar Kelimeler

Ney, Çarpma (Charpma), Grace Note, Appoggiatura, Leaning Note, Ornamentation, The Importance of Charpma, Types of Charpma

Kaynakça

• Akalın, Y. (2024, Şubat 14). Kişisel Görüşme.
• Akkuş, A. (2023). TRT 1 Kur’an-ı Kerim’i Güzel Okuma Yarışması Tilâvetlerindeki Benzer Nağmelerin Tespiti Üzerine Bir İnceleme. Eskiyeni, (50), 816.
• Arıkan, R. (2011). Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Aslan, F. (2015). İslâm Medeniyetinde Mûsikî. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Bişak Özdemir, G. (2013). Sözlü Türk Müziği’nde Yorum (Sanatta Yeterlik Tezi). Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Feyzi, A. (2018). Türk Müziğinde Notasyon ve Miftâh-ı Nota. Rast Müzikoloji Dergisi, 6(2), 1906. https://doi.org/10.12975/pp1890-1913
• Güngör, Ö. (Ed.). (2018). Bilimsel Araştırma Süreçleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Köroğlu, N. O. (2016a). Niyazi Sayın’ın Üslup ve Tavrını Yansıtan Süsleme Ögeleri. Fine Arts, 11(1), 24. https://doi.org/10.12739/NWSA.2016.11.1.D0170
• Köroğlu, N. O. (2016b). Niyazi Sayın’ın Üslup ve Tavrını Yansıtan Süsleme Ögeleri. Fine Arts, 11(1), 26. https://doi.org/10.12739/NWSA.2016.11.1.D0170
• Odabaşı, İ. (2023). Ney Metodu. Ankara: İlahiyat Yayın.
• Özbilen, N. Ö. (2007). Fasıl Şarkıcılığı Açısından Türk Makam Müziği’nde Süslemeler (Sanatta Yeterlik Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özbilen, N. Ö., & Ayangil, R. (2016). Fasıl Müziği İcrasında Nota Dışı Farklıklar. Rast Müzikoloji Dergisi, 4(1), 1168. https://doi.org/10.12975/rastmd.2016.04.01.00073
• Özçelik, S. (2002). Batı Müziği Yazısında Süslemeler. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 79.
• Özçimi, M. S. (2024, Ocak 6). Kişisel Görüşme.
• Özkan, İ. H. (2015). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri (14. bs). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (1969). Türk Musiki Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Öztürk, L. (Direktör). (2024a). Aynı Çarpmalardaki Farklı Parmak Pozisyonları. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/H_StzrjvEOo?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024b). İkinci Kademedeki Çıkıcı Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/-RxNeEuPaKk?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024c). İkinci Kademedeki İnici Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/g5f6O5NKiJQ?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024d). İkinci Kademedeki Mükerrer Notalarda Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/6gHM-88UoHc
• Öztürk, L. (Direktör). (2024e). Kademeler Arası Geçiş Çarpmaları (İkinci Kademeden Üçüncü Kademeye Geçiş). YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/bWHuRmbJqa4?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024f). Kademeler Arası Geçiş Çarpmaları (Üçüncü Kademeden İkinci Kademeye Geçiş). YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/eYOxAK4EPLM?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024g). Üçüncü Kademedeki Çıkıcı Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/bWHuRmbJqa4?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024h). Üçüncü Kademedeki İnici Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/fJBPXY8Ee-0?feature=shared
• Öztürk, L. (Direktör). (2024i). Üçüncü Kademedeki Mükerrer Notalarda Çarpmalar. YouTube. Geliş tarihi gönderen https://youtu.be/kpC371NPT8k?feature=shared
• Şahin, A. (2024, Ocak 11). Kişisel Görüşme.
• Tanrıkorur, C. (2019). Osmanlı Dönemi Türk Musikisi (5. bs). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Torun, M. (2000). Ud Metodu. İstanbul: Çağlar Yayınları.
• Tüfekçi, A. (2014). Ney’de Teknik Çalışmalar. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yahya Kaçar, G. (2005a). Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde Süslemeler ve Nota Dışı İcralar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 216. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/6756/90856#article-authors-list
• Yahya Kaçar, G. (2005b). Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde Süslemeler ve Nota Dışı İcralar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 217. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/6756/90856#article-authors-list
• Yahya Kaçar, G. (2005c). Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde Süslemeler ve Nota Dışı İcralar. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 218. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/6756/90856#article-authors-list
• Yiğit, E. E., & Nayir, A. E. (2019). Rönesans ve Barok Dönem Müzikal Süslemelerinin Tarihsel Gelişimlerine, Uygulanış Şeklillerine Bir Bakış. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 8(63), 1592. https://doi.org/10.7816/idil-08-63-15