Yardımlaşma Serüveninde Finansal Kaynak Problemine Vakıf Uygulamasının Katkıları

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 1010 - 1031, 01.07.2024

Murat Fidan

https://doi.org/10.15869/itobiad.1466489

Öz

İnsanoğlu, varoluşundan itibaren ihtiyaç sahibi bir varlık olarak dünyaya gelir. Dünya hayatına adım attığı an itibarıyla, çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için bir mücadele içine girer. Özellikleri sınırlandırılmış insanoğlunun bu mücadelesinde, kendisi gibi özellikleri sınırlandırılmış dünyada varlığını sürdürme çabası kadar Yüce Yaratıcının belirleyiciliği de büyük rol oynamaktadır. İnsan, aile ve toplum içinde yaşayarak görev ve sorumluluklarının farkında olur; ancak sahip olduğu imkanlar ve yeteneklerle ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamayabilir. Zamana göre değişen ihtiyaçlar, bazen insanların kendi imkanlarıyla karşılayabileceği düzeyde olabilirken, bazen de yetersizlikle sonuçlanabilir. İşte bu noktada, insanlar yardımlaşmaya ihtiyaç duyarlar. Tarihsel süreç içinde, insanların ihtiyaçlarını karşılamak için farklı yöntemler ve çözümler aradığına dair birçok örnek bulunmaktadır. Bu durum, insanlığın birlikte yaşama ve birbirine destek olma gerekliliğini vurgular. Bu çalışma, insanın yardımlaşmaya olan ihtiyacını ve farklı din ve topluluklarda bu ihtiyacın nasıl uygulandığını incelemektedir. Ayrıca, yardımlaşmanın sürdürülebilirliği ve finansal kaynakların önemi üzerine odaklanmaktadır. Vakıf anlayışı, yardımlaşma uygulamalarının finansal sürdürülebilirliğini sağlayan bir yöntem olarak ele alınmaktadır. Bu çalışmanın ana soruları şunlardır: “İnsan nasıl bir varlıktır ve neden yardımlaşmaya ihtiyaç duymaktadır?”, “Farklı din ve topluluklarda yardımlaşma nasıl uygulanmıştır?”, “Yardımlaşmanın sürekliliğinde finansal kaynaklara ihtiyaç var mıdır?”, “Sürdürülebilirlik hedeflerinin sağlanmasında vakıf uygulamaları katkı sağlayabilir mi?”. Bu soruların yanıtları, insanın yardımlaşmaya olan doğal eğilimini, farklı kültürler ve dinlerdeki yardımlaşma uygulamalarını, finansal kaynakların yardımlaşmanın sürekliliğindeki rolünü ve vakıf uygulamalarının sürdürülebilirlik hedeflerine katkısını açıklığa kavuşturacaktır. Bu çerçevede, vakıf anlayışının tarihi perspektifi de göz önünde bulundurularak, yardımlaşmanın geleceğine ışık tutulması hedeflenmektedir. Dini inanç sistemlerindeki zorunlu veya gönüllü yardımların varlığına rağmen, yardım yapılması veya yapılmaması bireyin Yüce Yaratıcı ile olan inanç ilişkisine bağlıdır ve bu dünyada herhangi bir yaptırımı yoktur. Ancak, bu durum ihtiyaç sahiplerinin gereksinimlerini karşılamada yetersiz kalabilir. Çalışmanın sonuçları, yardımlaşmada karşılaşılan finansal sürdürülebilirlik sorunlarının, vakıf uygulamalarının politik, ekonomik ve hukuki düzenlemelerle çözülebileceğini öne sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Dayanışma, Sürdürülebilirlik, İhtiyaç, Yardımlaşmanın Sürekliliği

Etik Beyan

Bu çalışma Etik Kurul Onayı Gerektirmemektedir.

Contributions of the Foundation Practice to the Financial Resource Problem in the Adventure of Solidarity

Öz

Human beings come into the world as a needy being since their existence. From the moment he steps into the world life, he enters into a struggle to fulfil his various needs. In this struggle of the human being, whose characteristics are limited, the determination of the Almighty Creator plays a great role as well as the endeavour to survive in a world with limited characteristics like him. By living in family and society, human beings become aware of their duties and responsibilities; however, they may not be able to fully meet their needs with the means and abilities they have. While the needs that change according to the time may sometimes be at a level that people can meet with their own means, sometimes they may result in inadequacy. At this point, people need to help each other. In the historical process, there are many examples of people seeking different methods and solutions to meet their needs. This situation emphasises the necessity for humanity to live together and support each other. This study analyses the human need for cooperation and how this need is applied in different religions and communities. It also focuses on the sustainability of charity and the importance of financial resources. The concept of foundation is considered as a method that ensures the financial sustainability of charity practices. The main questions of this study are: "What kind of a being is a human being and why does he/she need to help?", "How has charity been practised in different religions and communities?", "Is there a need for financial resources in the sustainability of charity?", "Can foundation practices contribute to achieving sustainability goals?". The answers to these questions will clarify the natural human tendency towards solidarity, the practices of solidarity in different cultures and religions, the role of financial resources in the continuity of solidarity and the contribution of foundation practices to sustainability goals. In this framework, it is aimed to shed light on the future of charity by taking into account the historical perspective of the concept of foundation. Despite the existence of compulsory or voluntary aid in religious belief systems, giving or not giving aid depends on the individual's belief relationship with the Supreme Creator and has no sanction in this world. However, this situation may be insufficient to meet the needs of those in need. The results of the study suggest that the financial sustainability problems encountered in charity can be solved by political, economic and legal regulations of foundation practices.

Anahtar Kelimeler

Foundation, Solidarity, Continuity of Solidarity, Sustainability, Need

Kaynakça

• Akbaş, M. (2010). Muhacirun-Ensar Kardeşliğinin Serüveni. İSTEM, (15), 61-77.
• Akbulut, A. (1989). Hariciliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileşmesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31(1-4), 331-347.
• Akgündüz, A. (2013). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara, OSAV.
• Alkış, A. (2019). İslam Hukukunda Sosyal Yardımlaşma Sözleşmesi Ariyet Akdi, İstanbul, Hikmetevi Yayınları.
• Altan, E. (2002). Templier ve Hospitalier Şövalye Tarikatlarının Kuruluşu. Belleten, 66(245), 87-94.
• Altınel, T. S. (2017). Soyun Önemi Bağlamında Yahudi-Haşmoni Krallığı ve Vaftizci Yahya. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52(52), 115-138.
• Atay, H. (1981). “İslam’da Hayır İşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, 1-14.
• Ballar, Suat. 2008. Yeni Vakıflar Hukuku, İstanbul, Seçkin Yayınevi.
• Bardakoğlu, A. (2002). “Kurban”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 26, 436-440. İstanbul, TDV.
• Bardakoğlu, A. (2018). İlmihal I-II, İslâm ve Toplum, Ankara, TDV Yayınları
• Barkan, Ö. L. (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, 2, 279-386.
• Berki, A. H. (1962). “Hukuki ve İçtimai Bakımdan Vakıf”, Vakıflar Dergisi, 5, 9-13.
• Berki, A. H. (1965a). “Vakıfların Hukuk ve Tarih Bakımından Kıymeti”, Vakıflar Dergisi, 6, 5-7.
• Berki, A. H. (1965b). “Vakıfların Tarihi, Mahiyeti, İnkişafı ve Tekâmülü, Cemiyet ve Fertlere Sağladığı Faideler”, Vakıflar Dergisi, 6, 9-13.
• Beşer, F. (1988). İslâm’da Sosyal Güvenlik, İstanbul, Seha Neşriyat.
• Bilmen, Ö. N. (2019). Büyük İslam İlmihali, İstanbul, Gelenek Yayıncılık.
• Binark, İ. (1969). “Vakıflar ve Uygur Türklerinde Vakıf”, Türk Kültürü, 78/422-433.
• Buhari (1999). el-Cami’u’s-Sahîh, Riyad, Dâru’s-Selâm.
• Cansel, E. (1988). “Vakıf, Kuruluşu, İşleyişi ve Amacı”, Vakıflar Dergisi, 20, 321-327.
• Ceely, S. H. (1983). The Geometric Style in Art a Brief Survey from the Paleolithic to the Twentieth Century. Madison Wisconsin.
• Chapin III, F.S., Torn, M.S. ve Tateno, M. (1996). “Principles of Ecosystem Sustainability”. American Naturalist, 148(6), 1016-1037.
• Comber, M. & Balmaceda, C. (Eds.) (2007). Sallust. The War Against Jugurtha.
• Çağatay, N. (1984). “Vakıf ve Tarihi Gelişimi”, Vakıf Haftası Dergisi, 1, 18-20.
• Çağrıcı, M. (1993). “Cömertlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 8, 72-73. İstanbul, TDV.
• Çağrıcı, M. (2000). “İnfak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 22, 289-290. İstanbul, TDV.
• Çağrıcı, M. (2002). “Komşu, Fıkıh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 26, 157-158. İstanbul, TDV.
• Çağrıcı, M. (2013). “Zenginlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 44, 276-278. İstanbul, TDV.
• Çakır, A. (2021). “İslam Hukukunda Gayesi Karz-ı Hasen Olan Müessese ve İmkanı, Çeşitleri, Meşruiyeti ve Riskleri Bağlamında Teorik Bir Yaklaşım”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi, (1), 13-49.
• Çalış, H. (2004). “İslâm Hukukunda Servet/Mülkiyet Tahdidinin İmkânı Üzerine”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 127-144.
• De Souza, P., Heckel, W., Llewellyn-Jones, L. & Hanson, V.D. (2004). The Greeks at War from Athens to Alexander. Oxford, Osprey Publishing.
• Dede Korkut Hikayeleri (2018). Kitab-ı Dedem Korkut. (Çev. Ayşegül Çakan). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi. İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dilik, S. (1988). Sosyal Güvenliğin Tarihsel Gelişimi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 43(01), 41-80.
• Duman, A. (2008). “Sadaka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 35, 383-384. İstanbul, TDV.
• Erbay, C. (2006). “Nafaka”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 32, 282-285. İstanbul, TDV.
• Eren, F. (1987). Osmanlı Dönemi Vakıfları, Vakıf Haftası Dergisi, 5, 195-201.
• Ergin, M. (2015). Orhun Abideleri, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
• Ergün, M. (2018). “Fıtır Sadakası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 1260-1269.
• Erkal, M. (2013a). “Zekât”, TDV İslam Ansiklopedisi, 44, 197-207. İstanbul, TDV.
• Erkal, M. (2013b). “Zenginlik”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 44, 275-276. İstanbul, TDV.
• Eser, M. (2009). Hz. Peygamber’in Zulmü Engelleme Amaçlı Hılfu’I-Fudill’a Katılması, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(2), 311-329.
• Eskicioğlu, O. (1995). “Fakir”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 12, 129-131. İstanbul, TDV.
• Fidan, M. (2020). Fütüvvet ve Ahilik Sürecinden Osmanlı Devletinin Âsitâne/Âstâne Olması Ve Esnaflık Anlayışındaki Değişim, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(22), 171-198.
• Figueira, T. (1998). “The Power of Money, Coinage and Politics in the Athenian Empire”, The Journal of Hellenic Studies, 121, 191-201.
• Gilby, T. (2003). “Charity”, New Catholic Encyclopedia, III, New York. pp.395-400.
• Görmez, M. (2013). “Takdim, Komşuluk Üzerine”, Komşuluk, İnsani Sorumluluk, (Ed. Derin, İ.). Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Gözübenli, B. (1991). “Âriyet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 3, 379-380. İstanbul, TDV.
• Gummere, F. B. (1892). Germanic Origins A Study in Primitive Culture. New York.
• Güç, A. (2002). “Kurban”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 26, 433-435. İstanbul, TDV.
• Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 42, 475-479. İstanbul, TDV.
• Hamidullah, M. (1966). İslam Peygamberi. I-II, Çev, Salih Tuğ. İstanbul, Beyan Yayınları.
• Harman, Ö. F. (1996). “Hâbil ve Kâbil”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 14, 376-378. İstanbul, TDV.
• Harman, Ö. F. (1997). “Havva”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 16, 542-545. İstanbul, TDV.
• Harmless, W. (2004). Desert Christians: an introduction to the literature of early monasticism. New York, Oxford University Press
• IPCC (2007). AR4 Climate Change 2007, Synthesis Report. http//www.ipcc.ch/report/ar4/syr/ (Erişim. 27.03.2024)
• İnsel, A. (2001). “İki Yoksulluk Tanımı ve Bir Öneri”, Toplum ve Bilim Dergisi, 89, 62-72.
• İsfehanî, R. (2010). el-Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü. (Çev. Güneş, A. ve Yolcu, M.). İstanbul, Çıra Yayınları.
• Jenks, C. (Ed.). (1998). Core Sociological Dichotomies. SAGE.
• Kabaklı, A. (1987). Sohbetler I – Mevlana, Yunus Emre, Fuzuli ve İbrahim Hakkı ile. İstanbul, Türk Edebiyatı Vakfı.
• Kafesoğlu, İ. (1987). Türk Bozkır Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Karaman, F., Paçacı, İ., Canbulat, M., Gelişgen, A. ve Ural, İ. (2007). Dini Kavramlar Sözlüğü. (Ed. İsmail Karagöz). Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Karaman, H. (2009). Mukayeseli İslâm Hukuku, C. 1. İstanbul, İz Yayıncılık.
• Kardavî, Y. (1987). Müşkiletü’l-fakr ve Keyfe Âlecehe’l-İslâm. Beyrut, Müessesetü’r-Risale,
• Katar, M. (2002). “Kefaret”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 25, 177-179. İstanbul, TDV.
• Kaya, B.S. (2007). İslam Öncesi Arap Toplumunda Emân Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi SBE.
• Kazıcı, Z. (1985). İslami ve Sosyal Açıdan Vakıflar. İstanbul, Marifet Yayınları.
• Kilinçli, S. (2012). İslam Öncesi Arap Toplumunda Kabileler Arası Rekabetin İslam Davetine Yansımaları. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12(3), 57-87.
• Koçak, M. (1991). İslâm Vasiyet Hukuku, Samsun, Eser Matbaacılık.
• Koyunoğlu, H. H. (2002). Sosyal Politika Açısından Vakıflar (XVII. Yüzyıl İstanbul Örneği). Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi SBE.
• Köprülü, F. (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekamülü (Vakıfların Mahiyeti)”, Vakıflar Dergisi, 2, 1-37.
• Krüger, B. (Ed.). (1978). Von den Anfängen bis zum 2. Jahrhundert unserer Zeitrechnung (Vol. 1). Walter de Gruyter GmbH & Co KG.
• Kunter, H. B. (1956). “Türk Vakıflarının Milliyetçilik Cephesi”, Vakıflar Dergisi. 3, 1-11.
• Küçük, A., Tümer, G., & Küçük, M. A. (2009). Dinler Tarihi, Ankara, Berikan Yayınları.
• Kwon, O.-Y. (2010). Discovering the Characteristics of Collegia-Collegia Sodalicia and Collegia Tenuiorum in 1 Corinthians 8, 10 and 15. Horizons in Biblical Theology, 32(2), 166-182.
• Müslim, (1992), el-Camiu’s-Sahîh, I-III, İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Nesâî, (1992), Sünenü’n-Nesâî, I-VIII. İstanbul, Çağrı Yayınları.
• Ocak, A.Y. (2012). Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları.
• Özel, A. (1988). “Adak”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 1, 337-340. İstanbul, TDV.
• Öztürk, N. (1983). Menşei ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar. Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Reynolds, F. E. & Hallisey, C. (1987). “Buddhism, An Overview”, Encyclopedia of Religion, Edt. Lindsay Jones, Vol 2, New York, Thomson Gale.
• Richardson, J.H. (1970). İktisadi ve Mali Yönüyle Sosyal Güvenlik, (Çev. Yazgan, T.). İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları No 1524.
• Rosser Jr, J. B., & Rosser, M. V. (2018). Comparative economics in a transforming world economy. Mit Press.
• Sacks, D. (2005). Encyclopedia of the Ancient Greek World. New York, Facts on File.
• Sakal, M. & A.G. Gölçek (2017), “Osmanlı Devleti’nde Mali Bunalım ve Reform”, Sosyoekonomi. 25(34), 11-32.
• Salihoğlu, M. (1992). “Diğer Dinlerde Zekat”, TDV İslam Ansiklopedisi, 44, 207-209. İstanbul, TDV.
• Selçuk, F. (1965). “Vakıflar (Başlangıçtan 18. Yüzyıla Kadar) Islamic Society and the West”, Vakıflar Dergisi, 6, 21-29.
• Sertçelik, M. (1995). Kamu Kurumları İle İlgili Vakıflar. Uzmanlık Tezi. Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü. Ankara.
• Sönmez, N. (2014). Hılfu’l-Fudûl Teşkilatı, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (41), 399-419.
• Sönmez, S. (2015). Manastırların Sosyokültürel Yapı ve Fonksiyonları. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED]. 54, 693-711
• Şafak, A. (2002). “Komşu, Fıkıh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 26, 158-159. İstanbul, TDV.
• Şahan, R. (2015). İslamın Kardeşlik Anlayışı, Bir Vücudun Organları, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 1(1), 113-140.
• Şeker, M. (2003). İslâm’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Şener, A. (1986). İslam Hukukunda Hibe, Doçentlik Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. , 1986, 17-20.
• Tazebay, U. (1997). Türk Örf ve Adetlerine Göre Sosyal Yardım Kurumları, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 80-183.
• TDK. (2022). “Sürdürmek”, Genel Türkçe Sözlük. http//sozluk.gov.tr/ (Erişim. 05.03.2024)
• Tekin, Oğuz, (1995). Eski Yunan Tarihi. İstanbul, İletişim Yayınları
• Temel, N. (2001). Kur’ân’da Sosyal Güvenlik Kurumu Olarak İnfâk, İstanbul, İfav Yayınları.
• Timurtaş, F.K. (1972). Yunus Emre Dîvanı, 1001 Temel Eser, İstanbul, Tercüman.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Turner, G.M. (2008). “A Comparison of the Limits to Growth With 30 Years of Reality”. Global Environmental Change, 18, 397-411.
• United Nations (2005). Report On World Social Situation Finds Much of World Trapped in ‘Inequality Predicament’. http//press.un.org/en/2005/soc4681.doc.htm (Erişim, 22.03. 2024)
• United Nations (2008). Report of the World Commission on Environment and Development Our Common Future. Transmitted to the General Assembly as an Annex to document A/42/427. http//www.un-documents.net/ocf-ov.htm (Erişim Tarihi, 20.3.2024).
• Van Arendok, C. (1964). “Hilf”, İslam Ansiklopedisi, VII, 486-487. Ankara, MEB.
• WEF, (2020). http//www.weforum.org/events/world-economic-forum-annual-meeting-2020/ (Erişim, 02.04.2024)
• WordNet. (2008). “Sustainability”. Dictionary.com. Princeton University. http//dictionary.reference. com/browse/sustainability (Erişim Tarihi, 25.3.2024).
• Yaran, R. (2000). “İhtiyaç”, TDV İslam Ansiklopedisi, 21, 573-574, İstanbul, TDV.
• Yaran, R. (2002). “Kefaret”, TDV İslam Ansiklopedisi, 25, 179-182, İstanbul, TDV.
• Yazgan, T. (1987). Sosyal Güvenlik Açısından Zekât. İstanbul, TDA Vakfı Yayını.
• Yediyıldız, B. (2012). “Vakıf”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 42, 479-486. İstanbul, TDV.
• Yesevi, A. (2016). Açıklamalı Divan-ı Hikmet. İstanbul, Sağlam Yayınevi.
• Yitik, A. İ. (2016). “Budizm”, Yaşayan Dünya Dinleri, Edt. Şinasi Gündüz, İstanbul, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yörükoğlu, Ö. (1985). “Vakıf Müessesesinin Hukuki, Tarihi, Felsefi Temelleri”. Vakıf Haftası Dergisi. 2, 115-119
• Yusuf Has Hacib. (2015). Kutadgu Bilig. (Çev. Ayşegül Çakan). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi. İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Zaim, S. (1969). Modern iktisat ve İslam. İstanbul, Millî Türk Talebe Birliği.
• Zehra, M. E. (1969). İslam’da Sosyal Dayanışma. (Çev. Fığlalı, E.R., Eskicioğlu, O.). İstanbul, Yağmur Yayınevi.
• Zimbalist, A., & Sherman, H. J. (2014). Comparing economic systems, a political-economic approach. Academic Press.
• Zuhaylî, V. (1994). İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, C. 10. İstanbul, Feza Yayıncılık.