Bürokrasi Kuramları ve İşlevselliği: Marksist, Liberal ve Diğer Kuramlar Dahilinde Bir Analiz

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 1053 - 1077, 30.09.2024

Abdulgaffar Çiftçi , Alper Tunga Şen

https://doi.org/10.15869/itobiad.1433460

Öz

Bürokrasi devlet yönetiminin yapısal işleyişini sağlayan mekanizma olması ve kendine özgü belirli özellikleri barındırması sebebiyle birçok teorisyenin araştırmalarına konu olmuştur. Çalışmada bahsedilen teorisyenler, savundukları ideolojiler, içinde bulundukları ekonomik gelişme düzeyleri, yönetim biçimleri, hükümet sistemleri gibi değişkenlerin etkisinde kalarak bürokrasi ile ilgili görüşlerini ortaya koymuşlardır. Çalışmada ağırlıklı olarak sosyalist ve liberal yaklaşımlar temelinde görüşlere yer verilmiş olunsa da bürokrasi hakkında önemli katkılar sunan yönetim bilimcilerin de çeşitli yaklaşımlarına yer verilmiştir. Bu bağlamda Marx, bürokrasiyi egemen sınıfın kullandığı bir güç olarak ortaya koyarken, Hegel ise, bürokrasiye kamusal hizmetlerin yürütülmesinde devlet ve sivil toplum kuruluşları arasında aracı /köprü görevinde bulunma rolü atfetmiştir. Gerek klasik Liberal görüşlerin temelini atan Hobbes, Locke, Mill gibi teorisyenler, gerekse de Hayek ve Mises gibi Liberal görüşe mensup olan kişiler bürokrasinin kamusal hizmetlerdeki önemli rolünü görmezden gelmemiş; fakat devletin ve bürokrasinin kamunun yararına olacak şekilde sınırlandırılmasının da kaçınılmaz olduğunu vurgulamıştır. Weber tarafından “ideal bir bürokrasi” tanımlaması yapılmış; Bennis ise Weber’in geliştirdiği teorinin günümüz kamu yönetimi şartlarına uygun olmadığını iddia etmiştir. Bu çalışmanın esası ise bürokrasi kavramının gelişim seyrini literatürden yararlanarak tarihsel bir bakış açısıyla açıklamaktır. Çalışmada sözü edilen bu teorisyenlerin ortaya koyduğu çeşitli görüşler ortaya konularak, bürokrasinin günümüzdeki işlevselliğinin artırılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bürokrasi, Marksist Bürokrasi Kuramı, Liberal Bürokrasi Kuramı, Weberyan Bürokrasi, Bürokraside Yeni Yaklaşımlar

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Bureaucracy Theories and Functionality: An Analysis Within Marxist, Liberal and Other Theories

Öz

Due to its role in ensuring the structural functioning of government administration and its unique characteristics, bureaucracy has been the subject of research by many theorists. These theorists have put forth their views on bureaucracy, taking into account variables such as the ideologies they advocate, the level of economic development they are in, their forms of governance, and government systems. While the study primarily focuses on perspectives based on socialist and liberal approaches, it also includes various approaches from management scientists who have made significant contributions to the understanding of bureaucracy. In this context, Marx presents bureaucracy as a power utilized by the ruling class, while Hegel attributes to bureaucracy the role of an intermediary/bridge between the state and civil society organizations in the execution of public services. Both classical liberal theorists such as Hobbes, Locke, Mill, and individuals belonging to the liberal perspective like Hayek and Mises acknowledge the important role of bureaucracy in public services, but they also emphasize the inevitability of limiting the state and bureaucracy in a way that benefits the public. Weber defines an "ideal bureaucracy," and Bennis argues that Weber's theory is not suitable for contemporary public administration conditions. The essence of this study is to explain the developmental trajectory of the concept of bureaucracy from a historical perspective by drawing on the literature. By presenting the various views put forth by these theorists mentioned in the study, the aim is to enhance the functionality of bureaucracy in today's context.

Anahtar Kelimeler

Bureaucracy, Marxist Theory of Bureaucracy, Liberal Bureaucracy Theory, Weberian Bureaucracy, New Approaches to Bureaucracy

Kaynakça

• Akçakaya, M. (2016). Bürokrasi Kuramları ve Türk Kamu Yönetiminde Bürokratik Sorunlar, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 669-694.
• Aksan, G. & – Çelik, Ö. (2011). Gerilim ve Uzlaşma: Demokrasi Ekseninde Bürokrasi ve Siyaset İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 1-10.
• Aktan, C. (1995). Klasik Liberalizm, Neo-Liberalizm ve Libertarianizm, Amme İdaresi Dergisi, 28 (1), 3-32.
• Al, H. (2002). Bilgi Toplumu ve Kamu Yönetiminde Paradigma Değişimi, Bilimadamı Yayınları, Ankara.
• Aydın, R. (2017). 1980’li Yıllarda Türkiye’de Siyasal İktidar ve Bürokrasi İlişkisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aydilek, E. (2019). Türk Siyasal Hayatında Bürokrasi-Siyaset İlişkisi, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 3, 58-72.
• Ataay, C. (2016). Hayek ve Friedman’ın Devlet Anlayışı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (1), 129- 151.
• Aykaç, B. (1997). Kamu Bürokrasisi ve Türk Kamu Personel Yönetiminde Bürokratik Eğilimler, Yök Matbaası, Ankara.
• Aytaç, Ö. (2005). Modern Bürokrasiler Ve Yabancılaşma Ethosu, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (2), 319-348.
• Bennis, W.G. (1966). Organizational Developments and The Fate of Bureaucracy, Industrial Management Rewiew (pre-1986), 7 (2), 41.
• Büyüköztürk, Ş. & Çakmak, E. & Akgün, Ö. & Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2022). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi.
• Çapar, S. & Yıldırım, Ş. (2012). Hobbes ve Locke’un Devlet Düşüncesine Katkıları, Türk İdare Dergisi, 474, 77-102.
• Çelik, N. (2015); Postbürokratik Kamu Yönetimi ve Demokrasi, İGÜSBD, 2(2), 135-152.
• Çevikbaş, R. (2014). Bürokrasi Kuramı ve Yönetsel İşlevi, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 75- 102.
• Çınar, N. (2021). İyi Bir Sistematik Derleme Nasıl Yazılmalı?, Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi, 6 (2), 310-314.
• Demirelli, L. & Aydın, R. (2018). Türkiye’deki Kamu Yönetimi Disiplininde Marksist Geleneğin Kurucusu: Kurthan Fişek, Amme İdaresi Dergisi, 51(4), 51-88.
• Dereli, T. (2008). Robert Michels, Demokrasi ve Oligarşinin Tunç Kanunu, Çalışma ve Toplum, (4), 11-38.
• Dursun, D. (1992). Bürokrasi Teorisi ve Yönetim, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 37-38, 133-149.
• Eryılmaz, B. (2013). Bürokrasi ve Siyaset, Ankara: Alfa Yayıncılık.
• Eryılmaz, B. (2011). Kamu Yönetimi, Ankara: Okutman Yayıncılık.
• Giaque, D. (2003). New Public Management And Organizational Regulation: The Liberal Bureaucracy, International Review of Administrative Sciences, 567-592.
• Gökçe, O. & Şahin, A. (2004). 21.Yüzyılda Türk Bürokrasisinin Sorunları ve Çözüm Önerileri, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 1-27.
• Güler, T. (2016). 2000’li Yıllar Türkiyesinde Siyaset Bürokrasi İlişkilerinin Kamu Yönetimi Reformları Üzerinden Okunması, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, (36/1), 347-382.
• Hayek, F.A. (1997). Hukuk, Yasama ve Özgürlük, Özgür Bir Toplumun Siyasi Düzeni, Çev. Mehmet Öz, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hegel, G.W.F (2006). Tarih Felsefesi, Çev:Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi.
• Hobbes, T. (1993). Leviathan, Çev.:Semih Lim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Leblebici, D. & Kurban, A. (2011). Gelişen Liberal Ekonomilerde Bürokrasinin Maliyeti: Türkiye Örneği, International Conference on Eurasian Economies, 306-310.
• Marx, K. & Engels, F. (2004). Siyasi Yazılar. Çev: Ahmet Fethi, İstanbul: Hil Yayın.
• Merton, R.K. (2016). Bürokratik Yapı ve Kişilik. J.M. Shafrıtz & A.C. Hyde Ed., Çev. Ed. H. Akdoğan & S. Altuntop, Kamu Yönetimi Klasikleri içinde, Ankara: Global Politika ve Strateji.
• Mises, L.V. (2000). Bürokrasi, Çev: Feridun Ergin, Ankara: Liberte Yayınları.
• Mill, J. S. (2012). Özgürlük Üzerine, Çev.: Tuncay Türk, İstanbul: Oda Yayınları.
• Mouzelis, N. (2003). Örgüt ve Bürokrasi, Çev: Bahadır Akın, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Oğuz, M. (2018). Hegel’in Woodrow Wilson Üzerindeki Tesiri: Organik Devlet Düşüncesinin Amerika’ya Girişi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 36(2), 75-94.
• Özer, M.A.- Akçakaya, M.-Yaylı, H.- Batmaz, N.Y. (2019). Kamu Yönetimi Klasik (Yapı ve Süreçler), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Parkinson, C. N. (1996). Parkinson Kanunu. Ankara: Vadi Yayınları.
• Peter, L, & Hull, R. (1969). The Peter Principle. New York: Buccaneer Books.
• Sager, F. & Rosser, C. (2009). Weber, Wilson and Hegel:Theories of Modern Bureaucracy, Public Administration Review, 1136-1147.
• Samier, E. (2013). Bureaucratic Theory Myths, Theories, Models, Critiques, The Handbook of Educational Theories, 901-907.
• Shaw, C. (1992). Hegel's Theory of Modern Bureaucracy, The American Political Science Review, 86 (2), 381-389.
• Sarpyener, A. Bürokratik Görüşlerin Parsons ve Silverman Modellerinde İzlenmesi, https://arastirmax.com/en/system/files/dergiler/2057/makaleler/9/1/arastrmx_2057_9_pp_145-155.pdf, (Erişim Tarihi:05.05.2020).
• Selznick, P. (2016). Ortak Yönetim (Kooptasyon) Mekanizması. J.M. Shafrıtz & A.C. Hyde Ed., Çev. Ed. H. Akdoğan & S. Altuntop, Kamu Yönetimi Klasikleri içinde, Ankara: Global Politika ve Strateji.
• Yavuz, M. (2017). Osmanlı Türk Devleti’nde Bürokrasi Kurumunun Rolü: Heper ve Küçükömer Üzerinden Karşılaştırmalı Bir Analiz Denemesi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 53, 194-208.
• Warner, B. (2001). John Stuart Mill’s Theory of Bureaucracy Within Representative Government: Balancing Competence and Participation, Public Administration Review, 61(4), 403-413.
• Weber, M. (2005). Bürokrasi ve Otorite, Ankara: Adres Yayınları.
• Yayla, A. (2012). Hayek’in Liberalizm Anlayışı, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yayla, A. (2000). Liberal Bakışlar, Ankara: Liberte Yayınları.