Kur’ân Bağlamında Mefsedetin Önlenmesine Yönelik Bir Tedbir Olarak Mezâcir ve Yöntemleri

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 1587 - 1610, 30.09.2024

Aslan Çıtır

https://doi.org/10.15869/itobiad.1499546

Öz

Makalenin konusu; mefsedeti, mazarratı ve masiyeti engellemeyi, zararı defetmeyi, suça bulaşıp günaha karışmayı önlemeyi ve cürüm işlemekten caydırmayı içeren mezâcir ve yöntemleridir. Amaç; kadim vahiy geleneğinde nebevî bir davranış modeli niteliği taşıyan, usûlü’d-dinin bir bölümünü içeren mezâciri tahlil etmektir. Mezâcir; içeriği makale formatının ötesine geçen kapsamlı bir konudur. Bu araştırma makalesinde mezâcirin sınırları zarûrât-i hamse terkibiyle tanımlanan dinin, aklın, canın, malın, neslin korunması çerçevesinde belirlenmiştir. Bu hakların korunmasında zararı defetmeyi, günaha bulaşmanın ve suça karışmanın önlenmesini içeren mezâcirin metotlarının caydırıcı gücü incelenmiştir. Mezâcir’de güzel sözün, af ve ihsanın gücü; zararın önlenmesinde sedd-i zerâ‘i, kefâret, had ve cihat gibi yöntemlerin etkisi analiz edilmiştir. Kur’ân’ın zararı defetmede emrettiği ve önerdiği uygulamalar âyetler rehberliğinde kaleme alınmıştır. Kur’ân suçun ve zararın verdiği hasara, müeyyidelerin caydırıcılığına göre mutedil bir def-i mefâsit metodu belirlemiştir. Zararı önlemede öncelik güzel söz, af ve ihsan yöntemine verilmiştir. Bu metotların yetersiz olduğu cürümlerde cezâ-i müeyyideler tercih edilmiştir. Mezâcir’de tedricilik esas alınmıştır. Örneğin kefâret müeyyidesinin zararı defetmede yeterli görüldüğü cürümlerde daha ağır müeyyidelere müracaat edilmemiştir. Fakat bazı suçların cezâ-i müeyyidelerinde hafifletme söz konusudur. Kısas gibi ağır cezalarda diyet ve af tercihi maktûlün velisi ya da vâsîsine bir hak olarak verilmiştir. Sonuç olarak mezâcirin ihtiva ettiği ceza-i müeyyidelerin; suçun aleniyetini, yayılmasını engelleyici tedbir olarak toplumsal vicdânî yapıyı muhafaza etme amacına matuf olduğu görülmektedir. Bu çalışmada tahlil edilen mezâcirin; usûlü’d-din çerçevesinde Kur’ân merkezli analizinin tefsir literatürüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Mezâcir, Mefsedet, Def-i Mefâsit

Mazājir and Its Methods as a Measure to Prevent Subversion in the Context of the Qur'an

Öz

The subject of the article; is the mazajir (mezâcir) and its methods which includes preventing evil and rebellion, harm, involvement in crime, preventing involvement in sin and deterring crime. The purpose of the article is to analyze the term mazajir, which is a behavioral model of prophecy in the ancient tradition of revelation and contains a part of the essence of religion (usûlü’d-dîn). Mazajir; is a comprehensive subject whose content goes beyond the article’s format. In this research article, the boundaries of the mazajir are determined within the framework of the protection of religion, mind, life, property and progeny, which are defined by the compound zarûrât-i hamse (five human rights that must be protected). In the protection of these rights, the deterrent power of the methods of alibi, which includes preventing harm, being involved in sin, and preventing involvement in crime, has been examined. The power of kind words, forgiveness and kindness in the mazajir; The effects of methods such as sedd-i zerâ'i (blocking the path to evil), atonement, hadd and jihad in preventing harm were examined. The practices that the Qur’ân commands, and recommends in warding off harm are written under the guidance of verses. The Qur’ân has determined a middle way of repelling evil according to the damage caused by crime and harm and the deterrence of sanctions. In mazajir harm, priority is given to the methods of good words, forgiveness and beneficence. If these methods were inadequate, penal sanctions were preferred for crimes. In preventing evil gardualism is taken as a basis. For example, in crimes where the sanction of atonement was deemed sufficient to prevent harm, more severe sanctions were not applied. However, there is a mitigation in the penalties for some crimes. In severe punishments such as retaliation (kısas), the choice of compensation and amnesty is given to the parent or guardian of the victim as a right. As a result, the penalties and sanctions contained in the mazajir, aimed at preserving the social conscience structure as a measure to prevent the publicity and spread of the crime. This study; It will contribute to the literature within the framework of the essence of religion (usûlü'd-din), focused on tafsir of the term mazajir, which is introduced with the word zecr in fiqh method (usûlü’l-fıkh) books.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur’ân, Mazajir, Evil, Prevent Evil

Kaynakça

• Akbulut, İ. (2003). “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar”. https//dergipark.org.tr/tr/download/article-file/629991 52/1, 167-181.
• Akşit, M. C. (2011). İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık.
• Âlûsî, Ş. M. (1415/1995). Ruhu’l-me‘ânî. thk. Ali Abdulbârî Atiyye. 16 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Arı, Y. (2023). “Bir İnsanlık Suçu ve Soykırım Trajedisi: İsrail'in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”, Dârulhadis İslâmî Araştırmalar Dergisi 5, 16-38.
• Ateş, A. O. (1996). İslâm’a Göre Cahiliyye ve Ehl-i Kitab Örf ve Adetleri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Atıf Bey (1327/1910). Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye Kavâid-i Külliye Şerhi. İstanbul; Mahmut Bey Matbaası.
• Bardakoğlu, A. (1993). “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyn (1403/1983). el-Mu‘temed fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Almîs. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Begavî, Ferrâ’ (1417/1997). Me‘âlimü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 5 cilt. b.y.: Dâru Tayyibe.
• Bilgin, A. A. (2020). “Yunus’un Sözü”. Türk Dili 69/819.
• Bilmen, Ö. N. (1985). Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhıyye Kâmûsu. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail (1422/2002). el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Zehîr b. Nâsır. 8 cilt. b.y.: Dâru Takvi’n-Necât, “Bed‘u’l-halk 11”
• Bursevî, İ. H. (t.y.). Rûhu’l-beyân. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Cessâs (1414/1994). el-Füsûl fi’l-usûl. 4 cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye.
• Cessâs (1405/1985). Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Arabî.
• Çıtır, A. (2023). Kur’ân-ı Kerîm’de Dinin Birliği. Bursa: Emin Yayınları.
• Demirci, M. (2009). Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ebû Dâvûd (t.y.). es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrıyye.
• Ebû Zehre, M. (t.y.). Zehretü’t-tefâsîr. 10 cilt. b.y.: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî.
• Ebüssuûd Efendi (t.y.). İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-‘Arabî.
• Halil b. Ahmed (t.y.). Kitâbü’l-‘ayn. thk. Dr. Mehdî el-Mahzûmî, Dr. İbrahim es-Sâmirâî. 8 cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl.
• Harman, Ö. F. (1996). “Hâbil ve Kâbil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Hatîb, A. (1383/1964). Evdahü’t-tefâsîr . b.y.: el-Matba‘atü’l-Mısrıyye.
• Hererî, Muhammedü’l-Emîn b. Abdullah el-Eremî el-‘Alevî (1421/2001). Tefsîru hadâiku’r-ravhi ve’r-reyhân fî ravâbî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 33 cilt. Beyrut: Dâru Ravki’n-Necât.
• İbn ‘Âşûr (1404/1984). et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye.
• İbn Abbâs (t.y.). Tenvîru’l-mikbâs min tefsîri İbn Abbâs. thk. Fîrûzâbâdî. Lübnan; Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbnü’l-Cevzî (1422/2002). Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-‘Arabiyye.
• İbn Ebî Hâtim (1419/1999). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm, thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 13 cilt. Suudi Arabistan: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz.
• İbn Ebû Zemenîn (1423/2002). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîz. thk. Ebû Abdullah Hüseyn b. Akkâşe, Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 cilt. Kâhire: el-Fârûkü’l-Hadîse.
• İbn Hanbel, Ahmed (1421/2001). el-Müsned. thk. Şuayb Arnavûd, Adil Mürşid vd. 45 cilt. b.y.: Müessesetü’r- Risâle.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ (1420/1999). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Sellâme. 8 cilt. b.y.: Dâru Tayyibe.
• İbn Manzûr (1414/1994). Lisânü’l-‘arap. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İncîl (2003). Matta 5/39, Luka 6/29. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Kâdîhan (1310/1892). Fetâvâ Kâdîhân. Mısır: y.y.
• Karadağ, B. (2019). “İslam Hukukunda Maslahat-Mefsedet Dengesi”. İslam Düşünce Araştırmaları, 213-239.
• Kınûcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddık Hân (1412/1992). Fethu’l-beyân fî makâsıdi’l-Kur’ân. 15 cilt. Beyrut: Mektebetü’l- ‘Asrıyye.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed (1384/1964). el-Câmi‘u ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfîş. 20 cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye.
• Kuşeyrî, A. (t.y.). Letâifü’l-işârât. thk. İbrahim el-Besyûnî. 3 cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyye.
• Mâtürîdî (1426/2005). Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Mâverdî (t.y.). en-Nüket ve’l-‘uyûn. thk. Seyyid b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Mukâtil b. Süleyman (1423/2003). Tefsîru Mukâtil. thk. Abdullah Mahmûd Şehâte. 4 cilt. Beyrut; Dâru İhyâi’t- Türâs.
• Mücâhid b. Cebr (1410/1989). Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Neyl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l- İslâmi’l-Hadîse.
• Müslim b. Haccâc (t.y.). el-Câmi‘u’s-sahîh. Thk. Muhammed Abdülbâkî. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, “İman, 80”, “Selâm, 23”.
• Nesâî (1406/1986). es-Sünen. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbû‘ati’l-İslâmiyye, “Cihâd, 48”.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât (1419/1998). Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl, thk. Yûsuf Ali Bedîvî. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kelimi’t-Tayyib.
• Ömer, A. M. (1352/1933.). Mu‘cemü’l-lügati’l-‘arabiyyeti’l-mu‘âsıra. Kahire: y.y.
• Pekcan, A. (2003). İslam Hukukunda Gâye Problemi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Râgıb el-İsfahânî (1412/1991). el-Müfredât, thk. Safvân Adnân ed-Dâvudî. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye.
• Râgıb el-İsfahânî (1420/1999). Tefsîru’r-Râgıb. thk. Muhammed Abdülazîz Besyûnî 5 cilt. Tanta: Câmi‘atü Tanta Külliyyetü’l-Âdâb.
• Râzî, Ebû Bekr (t.y.). Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yûsuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye.
• Râzî, F. (1420/2000). Mefâtihü’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Reşid R. (1410/1990), Muhammed. Tefsîru’l-menâr . 12 cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısrıyye.
• Sa‘lebî (1422/2002). el-Keşf ve’l-beyân. thk. Muhammed b. ‘Âşûr. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî.
• Salmazzem, M. & Bingöl, A. (2016). “Tefsirlerde Cihada Yönelik Yorum Farklılıkları”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5(3), 229-246.
• San‘ânî, A. (1419/1999). Tefsîru Abdürrezzâk. thk. Dr. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-‘İlmiyye.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer (1418/1997). Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Yâsir b. İbrâhim, Ganîm b. Abbâs b. Ganîm. 6 cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys (t.y.). Bahru’l-‘ulûm. 3 cilt. b.y.: y.y.
• Şa‘bân, Z. (1996). Usûlü’l-Fıkıh. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şâfiî (1427/2006). Tefsîru İmam Şâfiî. thk Ahmed b. Mustafa el-Ferrân. 3 cilt. Suudi Arabistan: Dâru’t-
• Tedmîriyye.
• Şener, A. (1970). “İslam Hukukunda Maslahat ve Mefsedet Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, 104-108.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr (1420/2000). Câmi‘u’l-beyân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle.
• Tatcı, M. (2012). Yunus Emre Divan. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Vâhidî (1415/1994). el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvız vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Vâhidî (1415/1994). el-Vecîz. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem. Yahyâ b. Sellâm (1425/2004). Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelebî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Zuhaylî, V. (1409/1989). el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 10 cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.