Abay Kunanbayulı ve Mehmet Akif Ersoy’un Atalete Bakışındaki Müşterek Yönler

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 1845 - 1857, 30.09.2024

Yılmaz Bacaklı

https://doi.org/10.15869/itobiad.1522457

Öz

Kazak yazılı edebiyatının kurucusu Abay (İbrahim) Kunanbayev ile Anadolu ve İslam coğrafyasında edebiyata, siyasete, dine ve sosyal hayata bakışı yönüyle insanlar üzerinde etkili olan Mehmet Akif Ersoy arasında pek çok bakımdan benzerlikler vardır. Yaşadıkları dönemde toplumlarına düşünce ve hareket bakımından örneklik eden bu iki önemli ismin, insan ve toplumlar için ruhi bir hastalık olarak da değerlendirilebilecek atalet üzerinde ısrarla durdukları görülmektedir. Abay’ın ve Akif’in en önemli hususiyetleri çalışkanlıklarıdır. Her ikisi de ahlaktan ilme, sanayiden eğitime her şeyin tam bir sükût halinde olduğu; insanların çalışmaktan vazgeçip günlerini farklı sebeplerle tembellik ederek geçirdiği bir dönemde toplumlarını yeniden inşa etmek için var güçleriyle çalışırlar. Toplumlarındaki bu ataleti tenkit etmekle yetinmez, bu tembelliğin ortadan kaldırılması için neler yapılması gerektiği konusunda da yol gösterirler. Abay Kunabayulı ve Mehmet Akif Ersoy’un atalet kavramına dönük bakışlarında ciddi ortaklılar bulunmaktadır. Toplumdaki atalet duygusunun teşhisi, tespiti ve çözümleri noktasında da ortaklaşırlar. Her iki isim de sanat adamı olmalarının yanı sıra bir aydın ahlakı ile hareket eder. Eserlerinde estetik kaygıdan daha çok toplumsal sorunları öncelerler. Samimi olarak gözlemledikleri ve en gerçekçi biçimde gösterdikleri sorun alanlarına dönük çareler üretmeye çalışırlar. Yakın tarihlerde ve benzer şartlarda yine benzer dinamiklerle yetişen Abay Kunanbayulı ve Mehmet Akif sorunlara da bu nedenle benzer tepkiler verir. Bu çalışmada Türk dünyasının önemli isimlerinden Abay ve Akif’in atalete bakışındaki ortak noktalar üzerinde durulacaktır. Amaçlanan; din, dil ve düşünce bakımından aynı kültür ortamına ait bu iki ismin ayrı coğrafyalarda olmalarına rağmen toplumsal sorunlara bakışlarındaki ortaklığa dikkat çekmektir. Böylelikle coğrafyaları farklı da olsa aynı kültür ve his dünyasının yetiştirdiği toplumlar ve aydınlar arasındaki ilişki daha net olarak görülebilir.

Anahtar Kelimeler

Kazak Edebiyatı, Türk Edebiyatı, Abay Kunanbayev, Mehmet Akif Ersoy, Atalet

Common Aspects of Abay Kunanbayuli and Mehmet Akif Ersoy’s View on Inertıa

Öz

There are many similarities the founder of Kazakh literature Abay Kunanbayev and Mehmet Akif Ersoy, who with his views to literature, politics, religious and social life was effective on people in Anatolia and Islamic geography. It is seen that these two important names who served as a model to their societies in terms of thought and action, insistently dwelled on inertia which can be considered as a disease for people. Abay’s and Akif’s most important characteristic is their diligence. They both pulled out all the stops to rebuild their societies in a period when everything, from morals to science and from industry to education, was in a complete silence; and when people give up on their work and spent their days lazily with different reasons. They criticized this inertia in their societies and also provided guidance on what needs to be done to get rid of this laziness. The aim is to attract notice that these two names belonging to the same cultural environment in terms of religion, language and thought, had common detection and solution proposals for social affairs in separate geographies. In this study, common points of Abay and Akif's, view on inertia disease will be discussed. The aim is to attract notice that these two names belonging to the same cultural environment in terms of religion, language and thought, had common detection and solution proposals for social affairs in separate geographies. In this way, the relationship between societies and intellectuals raised in the same cultural and emotional world, even though their geographies are different, can be seen more clearly.

Anahtar Kelimeler

Kazakh Literature, Turkish Literature, Abay Kunanbayev, Mehmet Akif Ersoy, Inertia

Kaynakça

• Ahmed, Kadiruddin. (1992). İslam Dinamizmi ve Entelektüel Atalet. (Çev. Ertuğrul Aytekin) İstanbul: İlke Yayınları.
• Ahmedov, Zeki (Haz.) (2002). Kalın Elim Kazağım – Abay. Almatı: Atamura Yayınevi.
• Ahmedov, Zeki (2013). Abaydın Akındık Tulğası, Süretkerlik Şeberligi.” (Ed. Davren Muhamadiyev). Ulı Dala Tulğaları-Abay (İbrahim) Kunanbayulı. Almatı: Edebiyat Alemi, s. 152-282.
• Akalın, Şükrü Halûk (Haz.) (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Aktaş, Şerif. (2007). “Mehmet Âkif ve İnsan”. Hece. Sayı: 133, s. 25-37.
• Avezov, Muhtar. (1976) “Abaydın Halıkşılığı Cane Realistiği”. Culdız 3.
• Ayan, Ekrem. (2014). “Çağdaş Kazak Edebiyatının Kurucusu Abay Kunanbayev’in Kara Sözlerinde Eğitim”. Eskişehir: Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi.
• Bökeyhan, Alihan (2013). Abay (İbrahim) Kunanbayulı. (Ed. Serikkazı Sıbanbayulı Korabay). Ulı Dala Tulğaları Seriyyası Abay (İbrahim) Kunanbayulı. Almatı: Adebiyet Alemi Baspası.
• Çetişli, İsmail (2013). Batı Edebiyatında Edebî Akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, D. Mehmet (Haz.) (2014). Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Yazar Yayınları.
• Erol, Kemal (2014). “Mehmet Âkif’in Şiirlerinde İki Anahtar Kelime: Cehalet ve Kavmiyet”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/32, 95-110.
• Erdem, Tevfik. (2001). “Abay Yolu Romanının Sosyolojik Açıdan İncelenmesi”. Bilig Dergisi, 17: 1-32.
• Ersoy, Mehmet Âkif (1994). Safahat. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Esim, Garifolla (2012). Hakim Abay. Astana: Foliyant Baspası.
• Hopaç, Mustafa. (2013). “Kazak Aydınlanmasında Abay Kunanbayev Düsüncelerinin Etkileri Üzerine Bir Deneme”. Akademik Bakış Dergisi, S. 37, s.1-11.
• İsmail Zeyneş – Çınar, Ali Abbas (1995). Abay-Abay'ın Eserlerinden Seçmeler. Ankara: Türksoy Yayınları.
• Karakoç, Sezai (2007). Mehmed Âkif. İstanbul: Diriliş Yayınları.
• OKAY, Mehmet Orhan (1998). Mehmed Âkif: Bir Karakter Heykelinin Anatomisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Soysal, Abdullah (2010). “Atalet: Etkin Yönetim İçin Kişisel ve Örgütsel Düzeyde Bir Analiz”. Çimento İşverenleri Dergisi, 24/3, 16-26.
• Sunar, Lütfi (2007). “XIX. Yüzyıl Avrupasında Emperyalizm Algısı”. Sosyoloji Dergisi (İstanbul Üniversitesi), 3/14, 57-80.
• Sümer, Mehmet (2023). “Mehmed Âkif Poetikasının Temel İlkesi: Gerçekçilik.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 75, s.321-333.
• Topçu, Nureddin (2006). Mehmet Âkif. İstanbul: Dergâh Yayınları.