Moğol İstilasında Halife Nâsır li-Dinillâh’ın Rolü

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 1, 142 - 158, 08.04.2015

Fatih Güzel

https://doi.org/10.15869/itobiad.76147

Öz

XII. yüzyılın ilk yarısında İslâm dünyası, Moğol Hanı Cengiz ve oğulları döneminde dünyanın şahit olduğu en dehşetli istilalardan biri olan Moğol istilasına maruz kalmıştır. Siyasi bir deha olan Halife Nâsır li-Dinillâh’ın siyasi emellerinin önünde bir engel olarak gördüğü Harezmşahlar Devleti’ne karşı Cengiz Han’ı kışkırtarak, Moğol istilasına sebep olduğu iddia edilmektedir.

Harezmşah Alâeddin Muhammed’in siyasî basiretsizliği Cengiz Han’a Harezmşah’a saldırması için yeterli gerekçeyi hazırladığından, İslâm dünyasına yönelen Moğol istilası için başka bir tahrik ve saik aramaya gerek yoktur. Ancak Moğol istilasının vuku bulmasında Halife Nâsır li-Dinillâh’ın direk bir etkisi olmasa dahi halifenin takip etmiş olduğu politikaların Moğol istilasının başarılı olmasında etkili olduğu yadsınamaz bir gerçektir.

Anahtar Kelimeler

Nâsır li-Dinillâh, Alaeddin Muhammed, Cengiz Han, Moğollar, Harezmşahlar

The Role of Caliph al-Nasır li-Din Allah in Mongol İnvasion

Öz

Islamic World was exposed to Mongol invasion which is one of the most terrifying invasion the world has ever witnessed in the first half of 12th century. It is claimed that a political genius Caliph Al-Nasir Li-Din Allah caused the Mongol invasion by provoking Genghis Khan against The Khwarazmian dynasty which is thought by Al-Nasir Li-Din Allah as an obstacle for his political objectives.

Ala ad-Din Muhammad of Khwarezm's lack of foresight was enough justification for Genghis Khan to attack The Khwarazmian dynasty, there is no need to seek for another incitement and reason for Mongol invasion directed to Islamic World. However, although there is no direct impact of Caliph Al-Nasir Li-Din Allah for emergence of Mongol invasion, it is an undeniable fact that the policies followed by the Caliph was effective in the success of Mongol invasion.

Anahtar Kelimeler

Al-Nasir li-Din Allah, Ala ad-Din Muhammad, Genghis Khan, Mongols, Khwarezm.

Kaynakça

• Abbas el-Azzâvî, Aşâiru Irâk, Kum: İntişarât Şerif Râdî, 1971.
• Abbas el-Azzâvî, Târîhu’l-Irak beyne’l-İhtilâleyn 656-728/1258-1338, Bağdat: Şeriketü’t-Ticâre ,1935.
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç, Halife- Sultan, çev. İlyas Kamalov, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2006.
• Barthold, Vasilij Viladimiroviç, Moğol istilasına kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: TTK, 1990.
• Spuler, Berthold, İran Moğolları, çev. Cemal Köprülü, Ankara: TTK, 1957.
• Bündârî, Ebu İbrahim Kıvamuddin Fethb. Ali b. Muhammed (643/1245), Senâ Barku’ş-Şâmî, thk. Fethiyye Nebrâvî, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1979.
• Cüveynî, Alâeddin Ata Melik b. Muhammed (681/1283), Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Ebû Şâme, Şihabüddin Ebû Muhammed Abdurrahman b. İsmâil (665/1268), Kitâbü Ravzateyn fî Ahbâri Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Selâhiyye, thk. İbrahim Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Ebü'l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü'l-Müeyyed İsmail b. Ali (732/1331), Târîhu Ebi'l-Fidâ, Mısır: el-Matbaatü’l-Hüseyniyye, 1907.
• Lamb, Harold, Cengiz Han, çev. Ali Ünal, İstanbul: İhya Yayınları, 1985.
• Ali İbrahim Hasan, et-Târîhu’l-İslâmiyyi’l-Âm: el-Câhiliyye,
• ed-Devletü’l-Arabiyye, ed-Devletü’l-Abbâsîyye, Kahire: Mektebetü'n-Nehdati'l-Mısriyye, 1959.
• Hasan Bâşâ, Dirâsâtun fi Târîhi’d-Devleti’l-Abbasiyye, Kahire: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1990.
• Hitti, Philip Khuri, İslam Tarihi: Siyasî ve Kültürel, trc. Salih Tuğ, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed (808/1405), Târîhu İbn Haldûn, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbn Tağribirdî, Cemalüddin Ebu’l-Mehasin Yusuf (874/1469), en-Nucûmü’z-Zâhira fi Mulûki Mısr ve’l-Kâhira, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Vâsıl, Ebû Abdullah Cemaleddin Muhammed b. Sâlim ( 697/1298), Mürerricu’l-Kurûb fi Ahbâri Benî Eyyûb, thk. Cemaledin Şeyyâl- Haseneyn Muhammed Rebi’, Kahire: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İ’lâm, 1972.
• İbnü’d-Devâderî, Ebû Bekr b. Abdillah b. Aybek (732/1332), Kenzü’d-Dürer ve Câmiü’l-Ğürer: ed-Dürretü’s-Seniyye fî Ahbâri’d-Devleti’l-Abbâsiyye, Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1992.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin b. Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed (630/1275), el-Kâmil fi’t-Târîh, thk. Ebü’l-Fida’ Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Dârü'l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer b. Ömer (749/1349), Târîhu İbni’l-Verdî = Tetimmetü'l-Muhtasar fî Ahbâri'l-Beşer, Beyrut: Dârü'l-İlmiyye, 1996.
• İbnü’s-Sâî, Ebû Talib Taceddin Ali b. Enceb b. Osman (674/1276), Ahbârü’l-Hulefâi’l-Abbâsiyyîn, Bulak: el-Matbaatü’l-Emîriyye, h. 1309.
• İbnü’t Tıktakâ, Muhammed b. Ali b. Tabataba (709/1310), el-Fahrî fî Âdâbi’s-Sultâniyye ve Düveli’l-İslâmiyye, Beyrut: Dâru’s- Sâdır, , try.
• İsâmüddin Abdürraûf Fâki, ed-Devletü’l-Abbâsiyye, Kahire: Dâru Nehdati’ş-Şark, 1987.
• Kayhan, Hüseyin, Irak Selçukluları, Konya: Çizgi Kitabevi, 2000.
• Makrîzî Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir (845/1442), es-Suluk li-Ma’rifeti’l-Muluk, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Beyrut Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye,: 1418/1997.
• Muhammed Süheyl Takkûş, Târîhü'd-Devleti'l-Abbâsiyye, Beyrut: Dârü'n-Nefâis, 1996/1417
• Nesevî Şehabeddin Muhammed b. Ahmed b. Ali (639/1241), Siretu Sultan Celaleddin Mengüberti, thk. Hafız Ahmed Hamdi, yer yok, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ravendî, Ebu Bekr Necmeddin Muhammed b. Ali b. Süleyman (604/1207), Rahatü's-Sudûr ve Ayetü's-Sürûr, trc. Ahmet Ateş, Ankara: TTK, 1957.
• Sa’d b. Muhammed Huzeyfe Misfer el-Gamidî, Evdaü’d-Düveli’l-İslâmiyye fî’ş-Şarki’l-İslâmî: Dirâse Cedîde li-Merhaletin Hâsimetin min Târîhi’l-Müslimin: 575-629 h. / 1180-1231, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1981/1401,
• Sıbt İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf b. Kızoğlu (654/1256), Mir'âtü'z-Zamân fî Târîhi'l-A'yân, Haydarabad: Dâiretü'l-Maârifi'l-Osmaniyye, 1370/1951.
• Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Târîhu’l-Hulefâ, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Kahire: Dâru İbni’l-Hazm, 1969.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Târîhü'l-İslâm ve Vefeyâtü'l-Meşâhir ve'l-A'lâm, thk. Beşar Avad Maruf, Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1424/2003.