Determining the Factors Affecting Retail Milk Prices in Türkiye Using ARDL Approach

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 190 - 210, 28.03.2025

Onur Demirel

https://doi.org/10.15869/itobiad.1348987

Öz

Dairy and dairy products have an important place in nutrition due to their richness in calcium, phosphorus, minerals, vitamins, milk proteins, and essential amino acids. Due to this characteristic and its role as a raw material/component in numerous products, it is widely produced and consumed both globally and in Türkiye. However, from producer to consumer, the costs of processing naturally result in price increases. The study investigates the factors influencing retail milk prices. For this purpose, firstly, milk production, consumption, and foreign trade are examined both globally and in Türkiye. As of 2020, while 910.4 million tons of raw milk were produced worldwide, this figure is 23.5 million tons in Türkiye, accounting for 2.5% of global milk production. In terms of consumption, global per capita raw milk consumption averages 116.9 kg/year, while this figure remains at 39.1 kg/year for Türkiye. In the literature, determinants of retail milk prices include the producer's raw milk price, inflation index, and various proxy variables. To identify the factors affecting retail milk prices, an ARDL (Autoregressive Distributed Lag) model is estimated using monthly data from January 2016 to February 2022. According to the model's estimation results, there is a long-term relationship (cointegration) between retail milk price, producer's price, diesel price, changes in dairy product PPI, and changes in other unprocessed food CPI. It is determined that a 1% increase in the producer's price, diesel price, changes in dairy product PPI, and changes in other unprocessed food CPI will lead to respective increases of 0.86%, 0.11%, 0.03%, and 0.06% in the retail milk price. In the short term, it is found that approximately 38.92% of a shock can be absorbed within 1 month, and equilibrium can be regained in about 2.5 months. In conclusion, retail milk prices are largely determined by costs.

Anahtar Kelimeler

Milk, ARDL Model, Cointegration, Retail Milk Price, Türkiye.

Türkiye’de Perakende Süt Fiyatını Etkileyen Faktörlerin ARDL Yaklaşımı İle Belirlenmesi

Öz

Süt ve süt ürünleri kalsiyum, fosfor, mineraller, vitaminler süt proteinleri ve esansiyel aminoasitler bakımında oldukça zengin olması dolayısıyla beslenmede önemli bir yere sahiptir. Bu özelliği ve sayısız ürünün hammaddesi/bileşeni olması dolayısıyla dünyada ve Türkiye’de yaygın şekilde üretilmekte ve tüketilmektedir. Üreticiden tüketicinin sofrasına gelinceye kadar işleme maliyetleri dolayısıyla fiyatlar doğal olarak artmaktadır. Çalışmada perakende süt fiyatını etkileyen faktörler araştırılmıştır. Bu amaçla öncelikle dünyada ve Türkiye’de süt üretimi, tüketimi ve dış ticareti incelenmiştir. 2020 yılı itibariyle dünyada 910,4 milyon ton çiğ süt üretilirken Türkiye’de bu rakam 23,5 milyon ton olup dünya toplam süt üretiminin %2,5’ine karşılık gelmektedir. Tüketim söz konusu olduğunda ise dünya kişi başına çiğ süt tüketimi ortalama 116,9 kg/yıl iken bu rakam Türkiye için 39,1 kg/yıl düzeyinde kalmaktadır. Literatürde perakende süt fiyatlarının belirleyicileri arasında üreticinin eline geçen çiğ süt fiyatı, enflasyon endeksi ve çeşitli kukla değişkenler kullanılmaktadır. Çalışmada perakende süt fiyatını etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla Ocak 2016 – Şubat 2022 dönemi aylık verileri kullanılarak ARDL modeli tahminlenmiştir. Model tahmin sonuçlarına göre perakende süt fiyatı ile üreticinin eline geçen fiyat, motorin fiyatı, süt ürünleri ÜFE değişimi ve diğer işlenmemiş gıda TÜFE değişimi arasında uzun dönemli ilişkinin (eşbütünleşme) olduğu tespit edilmiştir. Üreticinin eline geçen fiyat, motorin fiyatı, süt ürünleri ÜFE değişimi ve diğer işlenmemiş gıda TÜFE endeksi değişiminde meydana gelen %1’lik artışların perakende süt fiyatını sırasıyla %0,86; %0,11; %0,03 ve %0,06 oranlarında artıracağı tespit edilmiştir. Kısa dönemde ise yaşanabilecek bir şokun yaklaşık %38,92’sinin 1 ay içerisinde giderilebildiği ve yaklaşık 2,5 ayda tekrar dengeye gelinebildiği bulunmuştur. Sonuç olarak perakende süt fiyatları büyük oranda maliyetler tarafından belirlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Süt, ARDL Yaklaşımı, Eşbütünleşme, Perakende Süt Fiyatı, Türkiye.

Kaynakça

• Abdallah, M. B., Farkas, M. F. ve Lakner, Z. (2020). Analysis of dairy product price transmission in Hungary: A nonlinear ARDL model. Agriculture, 10(217), 1-14.
• Akça, E: E. ve Hayran, S. (2021). Is there any link between cattle milk price and beef production? Empirical evidence from Turkey. Tarım Ekonomisi Dergisi, 27(1), 31-37.
• Alam, I. ve Quazi, R. (2003). Determinants of capital flight: An econometric case study of Bangladesh. International Review of Applied Economics, 17(1), 85-103.
• Aytekin, M. ve Hatırlı, S. A. (2021). Türkiye’de işlenmemiş gıda enflasyonunu etkileyen faktörlerin analizi: ARDL yaklaşımı. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 8(3), 203-216.
• Aytekin, M. ve Hatırlı, S. A. (2023). Türkiye’de ayçiçek yağı dış ticaretinin perakende fiyatı üzerine etkisi: ARDL analizi. Bölüm 18, 329-352, İktisadi ve İdari Bilimlerde Akademik Analiz ve Yorumlar, Ed. Prof. Dr. Nuray Ergül, Özgür Yayınları, İstanbul.
• Ayyıldız, M., Çiçek, A. ve Kaplan, K. (2021). Türkiye’de çiğ süt ile perakende süt fiyatları arasındaki asimetrik ilişki. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 24(3), 594-602.
• Bahmani-Oskooee, M. ve Goswami, G. G. (2003). A disaggregated approach to test the J-Curve phenomenon: Japan versus her major trading partners. Journal of Economics and Finance, 27(I), 102-113.
• Bölük, G. ve Karaman, S. (2015). Süt arz zincirinde aksak rekabet koşullarının asimetrik hata düzeltme modeli ile analizi. Rekabet Dergisi, 16(1), 3-40.
• Bor, Ö., Küçüker, M. C. ve Altuntaş, C. Ö. (2021). The farm-retail price transmission in the Turkish dairy sector: evidence from the non-linear ARDL approach. Ekonomik Yaklaşım, 32(121), 415-444.
• Bor, Ö., İsmihan, M. ve Bayaner, A. (2014). Asymmetry in farm-retail price transmission in the Turkish fluid milk market. New Medit: Mediterranean Journal of Economics, Agriculture and Environment, 13(2), 2-8.
• Chen, P. (2024). Vector Error Correction Models with Stationary and Nonstationary Variables. Economic Analysis Letters, 3(2), 34-47.
• Çelik, Ş, Şengül, T., Söğüt, B., Şengül, A. Y. ve İnci, H. (2018). Türkiye’de keçi sayısı, keçi sütü üretimi ve dolar kuru ilişkisinin Bound testi ile belirlenmesi. Journal of Awareness, 3(Özel), 165-172.
• Çelik, Ş. (2014). Sığır sayısı, süt üretimi ve süt fiyatı arasındaki uzun dönem ilişkisinin belirlenmesi: 1980-2013 dönemi-Türkiye örneği. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 1, 196-202.
• Çınar, G. (2017). Çiftlik sütü fiyatlarından yoğurt ve peynir pazarına asimetrik iletim. Tarım Ekonomisi Dergisi. 23(1), 93-99.
• Demirağ, İ. (2023). Türkiye'de gıda fiyatları endeksinin tarım ürünleri üretici fiyat endeksi ve döviz kuru arasındaki ilişkinin analizi: ARDL model (Yüksek Lisans Tezi). İskenderun Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ekonomi ve Finans Anabilim Dalı, Ocak, İskenderun. DM, 2023, Milch, https://www.dm.de/ernaehrung/milch-milchalternativen/milch, Son Erişim: 23.08.2023.
• Engle, R. F. ve Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: Representation, estimation, and
• testing. Econometrica, 55(2), 251-276.
• Fernandez, M. A., Panahi, S., Daniel, N. Tremblay, A. ve Marette, A. (2017). Yogurt and cardiometabolic diseases: A critical review of potential mechanisms. American Society for Nutrition, Adv. Nutr., 8, 812-829.
• Fousekis, P. ve Trachanas, E. (2016). Price transmission in the international skim milk powder markets. Applied Economics, 48(54), 5233-5245.
• İçen, H, Esenyel İçen, N. M. ve Polat, B. (2022). Türkiye’de gıda fiyatları, döviz kuru ve petrol fiyatları arasındaki asimetrik ilişki. Ekoist: Journal of Econometrics and Statistics, 37, 149-169.
• IDF (International Dairy Federation),(2021) The World Dairy Situation’dan aktaran Ulusal Süt Konseyi. (2021). 2020 Süt raporu dünya ve Türkiye’de süt sektör istatistikleri, Ankara.
• IYAŞ, 2023, https://www.iyas.com.tr/sut, Son Erişim: 23.08.2023. Johansen, J. ve Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and inference on cointegration - with applications to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
• Johansen, S. (1988). Statistical analysis of cointegration vectors. Journal of Economic Dynamics and Control, 12(2-3), 231-254.
• Johansen, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in gaussian vector autoregressive models. Econometrica, 59(6), 1551-1580.
• Kamaruddin, R. ve Jusoff, K. (2009). An ARDL approach in food and beverages industry growth process in Malaysia. International Business Research, 2(3), 98-107.
• Kandemir Kocaaslan, Ö., Çatık, A. N. ve Kat, A. (2021). Is there any asymmetry between wholesale and consumer food prices in selected European countries and Turkey?. Business and Economics Research Journal, 12(3), 469-490.
• Kharin, S. (2015). Vertical price transmission along the diary supply chain in Russia. Studies in Agricultural Economics, 117, 80-85.
• Lee, M., Lee, H. ve Kim, J. (2018). Dairy food consumption is associated with a lower risk of the metabolic syndrome and its components: A systematic review and meta-analysis. British Journal of Nutrition, 120, 373- 384.
• Li, X. ve Lopez, R. A. (2015). Energy Price Transmission and Retail Milk Prices. Uconn University of Connecticut, Zwick Center for Food and Resource Policy, Working Paper Series No. 38, Selected paper presented at The Agricultural and Applied Economics Association Meetings July 26 – 28, 2015, San Francisco, California
• Lindströma, H. (2021). Price transmission for organic and conventional milk products in Sweden. Institute of Retail Economics, HFI Working Paper No. 22, September.
• Narayan, P. K. ve Smyth, R. (2005). Estimating income and price elasticities of imports for Fiji in a cointegration framework. Economic Modelling, 22, 423-438. Narayan, P. K. ve Smyth, R. (2006). What determines migration flows from low-income to high-income countries? An empirical investigation of Fiji-U.S. migration 1972-2001. Contemporary Economic Policy, 24(2), 332-342.
• Narayan, P. K. (2005). The saving and investment nexus for China: Evidence From cointegration tests. Applied Economics, 37(17), 1979-1990.
• Özdamar, G. (2015). Türkiye ekonomisinde döviz kuru geçiş etkisi: ARDL-Sınır testi yaklaşımı bulguları. Akdeniz İİBF Dergisi, 15(32), 66-97.
• Pesaran, H. M. ve Shin, Y., (1995). Autoregressive distributed lag modelling approach to cointegration analysis. DAE Working Paper Series No. 9514 (Cambridge: Department of Applied Economics, University of Cambridge).
• Pesaran, H. M. ve Shin, Y. (1999). Autoregressive distributed lag modelling approach to cointegration analysis. in: S. Storm (Ed.) Econometrics and Economic Theory in the 20th Century: The Ragnar Frisch Centennial Symposium, Chapter 11 (Cambridge: Cambridge University Press).
• Pesaran, M. H. ve Smith, R. (1998). Structural analysis of cointegrating VARs. Journal of Economic Surveys, 12(5), 471-505.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326.
• Rezitis, A. N. (2019). Investigating price transmission in the Finnish dairy sector: An asymmetric NARDL approach. Empirical Economics, 57, 861-900.
• Rose, R. ve Paparas, D. (2023). Price transmission: The case of the UK dairy market. Commodities, 2, 73-93.
• Sahara, S., Rahman, B. N. A., Probokawuryan, M. ve Amaliah, S. (2022). Price asymmetry in international Indonesian markets of skimmed milk powder. International Journal of Food and Agricultural Economics, 10(2), 159-172.
• Shin, Y., Yu, B. ve Greenwood-Nimmo, M. (2013) Modelling Asymmetric Cointegration and Dynamic Multipliers in a Nonlinear ARDL Framework. s. 281-314 içinde: Sickles, R., Horrace, W. (eds.) Festschrift in Honor of Peter Schmidt: Econometric Methods and Applications. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4899-8008-3_9.
• Tarı, R. ve Yıldırım, D. Ç. (2009). Döviz kuru belirsizliğinin ihracata etkisi: Türkiye için bir uygulama. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 16(2), 95-105.
• Taylan, M. ve Önder, K. (2021). Burdur ili süt piyasasında asimetrik fiyat davranışı. Gaziantep Üniversitesi İslahiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 5(5), 88-99.
• Tong, X., Dong, J. Y. Wu, Z., W. Li, W. ve Qin, L. Q. (2011). Dairy consumption and risk of type 2 diabetes mellitus: A meta-analysis of cohort studies. European Journal of Clinical Nutrition, 65, 1027-1031.
• Turan, T. ve Karataş, M. (2018). Devlet harcamaları ve gelirleri arasındaki ilişki: Doğrusal olmayan sınır testi yaklaşımı (NARDL). Sosyoekonomi, 26(36), 33-48.
• TÜİK. (2023a). Sanayi ürünleri üretim miktarı. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=sanayi-114&dil=1, Son Erişim: 13.08.2023.
• TÜİK. (2023b). Sanayi ürünleri girişim sayısı. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=sanayi-114&dil=1, Son Erişim: 13.08.2023.
• TÜİK. (2023c). Süt üretim miktarı 2020 ve sonrası. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Cig-Sut-Uretim- Istatistikleri-2022-49699, Son Erişim: 13.08.2023.
• TÜİK. (2023d). Hayvansal üretim. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111&dil=1, Son Erişim: 13.08.2023.
• Ulusal Süt Konseyi. (2020). 2019 süt raporu dünya ve Türkiye’de süt sektör istatistikleri. Ankara.
• Ulusal Süt Konseyi. (2021). 2020 süt raporu dünya ve Türkiye’de süt sektör istatistikleri. Ağustos, Ankara.
• Ulusal Süt Konseyi. (2022). 2021 süt raporu dünya ve Türkiye’de süt sektör istatistikleri. Eylül, Ankara.
• UN (Birleşmiş Milletler). (2023). UN population division data portal. https://population.un.org/dataportal/home, Son Erişim: 13.08.2023.
• USDA (United States Department of Agriculture), Agricultural Marketing Service. (2023). Retail milk prices report. https://www.ams.usda.gov/sites/default/files/media/RetailMilkPrices.pdf, Son Erişim: 23.08.2023.
• Yılancı, V. (2012). Türkiye’de para talebi istikrarlılığının testi: Kayan pencerelerde sınır testi yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33, 67-74.